Dolmabahçä Sarayı-İstanbulnıñ iñ mohimi tarixı äsäre

Törkiyäneñ mädäniyät xäzinälärendä  bu atnada Sezgä İstanbulnıñ iñ mohimi tarixı äsärlärennän  berse bulğanDolmabahçä Saraynı tanıtaçaqbız.

Ğosmanlı imperiyäse ozın waqıt buyınça Topkapı Sarayınnan idarä itelgän ide. Padişahlar, ğailälärei däwlät universitetı bulğan Ênderun monda ide.

19nçı yöz yıllığına citkandä Topkapı Sarayı üzgärgän şartlarına cäwap birä almıy ide.  Zur ber dönya  däwläte bulğan Ğosmanlı imperiyäseneñ ul çordağı Padişahnı Abdülmäcid däwlätneñ danın kürsätäçäk zamança saray tözeleşenä qarar birgän. Könbatış mädäniyätenä çit bulmağan Padişah saraynıñ tözeleşe öçen İstanbul buğazınıñ yar buyında bulğan Dolmabahçä keçkenä qultığın saylağan. Monda êlektän dä tözelgän saraylar bar ide.

Saraynıñ tözeleşe öçen näsellär buınça Ğosmanlığa xezmät itkän ärmän ber ğailädän bulğan Garabet Balyan turı kilgän. 1844-1855 yıllarında däwam itkän tözeleşe belän başta diñgezne tutırıp Dolmabahçä iseme quşılğan alan täêmin itelgän.

Bu alannıñ östenä öç qatlı urtası kiñ ber üzäkle bülem häm ike yanda suzılğan başqa bülemnäre belän saray barlıqqa kilgän. Saraynıñ tözeleşendä hiçber çığımnan qaçılmağan.

Çornıñ böten dönyada tanılğan Êklektik stile Dolmabahçä sarayında da kürelä.

Awrupa Barokko arxitekturasınıñ täêsirläre, rokoko stilendä bizäkländerü, Hindıstannan, İrannan arxitektura üzänçelegeneñ täêsirläre ber urında cyıla. Üzqımmäte -çornıñ aqçası belän 5 million altın bulğan saray Ğosmanlı däwlät byudjetın awır xälgä kiterä.  Êş xaqı birelü köne üzgärtelä, soñınnan da 3 ayda ber tapqır tüläw yasala.

Zur fidakarlıqlar belän tözelgän sarayda  Soltan barı tik 5 yıl yäşiy alğan. Artınnan täxetkä utırğan Soltan Abldülaziz ênekäşe qadär könbatışnı yaratıp citmiy ide.

Cirle totışlar kürsätkän Abdülaziz çorında saraydağı sarıflar şaqtıy artqan. Abdülazizdän soñ täxetkä utırğan Soltan Abdülhamit sarayda ber yılğa yaqın qalğannan soñ Yoldız sarayın qullana başlağan ide. Şuşı räweştä  zur çığımnar belän tözelgän saray bik küp qullanılmıyça tarixta urının alğan. Soñğı padişah Vahdettin dä Yoldız sarayın qullanırğa däwam itkän, çit ilgä kitkändä  Dolmabahçä Sarayınnan   küçengän ide.Soñğı Xalifä Abdülmäcid Äfände dä ilne taşlap kitü aldınnan Dolmabahçä sarayında yäşägän ide.

Mustafa Kämal 1nçe Dönya Suğışı waqıtında saraynıñ aldında timer atqan, tuplarnı sarayğa  borğan könbatışlı xärbi köymälärne kürgäç “Kilgän kebek kire kitäçäklär” süzen  monda söylägän häm äytkän kebek dä  çınğa aşqan.

Cömhüriyätneñ azat itelüe belän saray Atatörek tarafınnan da qullanılğan. Monda Tel Qorıltayı kebek mohim tarixı waqığalar ütkärelgän. Mustafa Kämal Atatörek  1938nçı yılnıñ 10nçı noyabr könendä Dolmabahçä  sarayında wafat bulğan. Monda xäzerlängän katafalkka quyılğan Atanıñ tabutına böten İstanbul xalqı kilgän. Xäzerge köndä Muzey bularaq xezmät itkän Dolmabahçägä  kön sayın meñnärçä cirle häm çit il turistlär kilä. 

Diñgez tarafınnan qaralğanda ber Könbatışlı küreneşe bulğan saray ciröste tarafınnan qaralğanda biyek diwarlar  belän äyländerep alınu arqasında könçığışlı ber täêsire bar.

Ähämiyätle ciyılışlarnıñ üzdırılğan urta bülemdä urın alğan Tanta binası biyek gömbäze belän häm bizäkläre belän kilüçelärne ğäcäpländerä.

Xäzerge köndä räsem Xäykäl müzeyi bularaq qullanılğan Mabeyn bülemendä  qullanılğan könbatışlı stille mebel, pärdälär, lyustralar  bik iskitkeç.

Saraynıñ diwarlarında freska bizäklänü şäkelendä kilolarca altın qullanılğan.

Monda Rus rässam Ayvazovski belän bergä bik küp räsem urın ala. Saraynıñ Padişahınıñ ğailäse belän bergä yäşägän xaräm bülemenä dä xäzerge köndä kerep bula. Sarayda 285 bülmä häm 45 zal bar. Monumental qapqaları belän, berdänber baqçası belän, hamamları belän, törek ğäskärineñ tantana berlekläreneñ qararğa layıq bulğan näwbät almaşınuları belän iğtibarnı caläp itkän bu ähämiyätle sarayğä säfär qılırğa kiñäş itep qalabız.