Adilä Ayda
Töreklär häm tatarlar: urtaq qıymmätlär 29
Tanılğan säyäsätçe, ğalim Sadri Maqsudi Arsalnıñ qızı, Törkiyäneñ berençe xatın-qız ilçese, Cömhüriyät Senatı äğ’zase, yazuçı, ğalimä Adilä Ayda turında qısqaça küzätü
Tanılğan säyäsätçe, ğalim Sadri Maqsudi Arsalnıñ qızı, kürenekle tatar meŝenatı Şakir Rämievnıñ onığı, Törkkiyäneñ berençe xatın-qız ilçese häm Cömhüriyät senatı äğ’zası, yazuçı häm ğailm Ğadilä Ayda (Adile Ayda) 1912nçe yılnıñ 7nçe martında Sankt-Peterburgta dönyağa kilgän. Başlanğıç belemne Germaniyä häm Franŝiyädä alğan, Törkiyädä “HOTP-DAM de SİON” franŝuz mäktäben tämamlağan. Änkara universitetı xoquq fakul’tetında uqığan.
1932nçe yılda, yuğarı belemle belgeç bularaq, Törkiyä tışqı êşlär ministrlığına êşkä alına. Läkin xatın-qız xezmätkärlärneñ çit illärdäge wazifağa bilgelänmäyäçäge turında qarar qabul itelgäç, däwlät êşen taşlıy. Änkara konservatoriyäsendä, Mäğarif cämğıyäte kolledjında häm Änkara qızlar mäktäbendä franŝuz tele uqıta. Şul uq waqıtta Änkara universitetı tel, tarix häm geografiya fakul’tetınıñ franŝuz tele häm ädäbiyatı bülegendä belem ala. 1941nçe yılda şul uq bülektä aspirantura tämamlıy. 1943nçe yılda doŝentlıq ğıyl’mi däräcäsenä ireşä.
İnjener-mexanik Räşid Mazhar Aydağa kiyäwgä çıqqaç, İstanbul universitetında êşli başlıy. 1957nçe yılda, xatın-qız xezmätkärlärgä çit illärdä wazifa birelü qararı çıqqaç, qabattan tışqı êşlär ministrlığına êşkä alına. 1958nçe yılda Berläşkän Millätlär Oyışması Başqarma komitetına delegat, 1959nçı yılda Törkiyäneñ Gaagadağı, 1962nçe yılda Belgradtağı ilçeleklärenä attaşe itep cibärelä. 1967nçe yılda Törkiyäneñ Rimdağı böyek ministrlıqnıñ mädäniyat êşläre deportamentı citäkçeläreneñ berse bula häm şul çordağı xezmätläre İtaliya däwläte tarafınnan yuğarı bäyälänep, ”Xezmätläre öçen” ordenı belän büläklänä.
Ğadilä Ayda 1976nçı yılda Törkiyä Prezidentı tarafınnan Cömhüriyät senatına saylana.
Ğadilä Ayda däwlät êşennän buşağan aralarda ilneñ aldınğı waqıtlı matbuğatında törle mäqaläläre belän çığa. Anıñ ädäbiyat häm mädäniyat belän bäyle fikerläre küpçelek “Tärceman” gazetında häm “Xisar” jurnalında dönya kürä.
İtaliyadä êşlägändä êtrusklarnıñ tarixına qağılışlı fänni êzlänülär alıp bara häm alarnıñ törki xalıqlarnıñ borınğı babaları buluın isbat itä. Tarix ğıyleme dönyasına ul härkemneñ iğ’tibarın cälep itärlek ütä sallı, citdi, masştablı xezmät belän kilep kerä. Ğadilä Ayda bu xezmäten franŝuz häm törek tellärendä näşer itä.
Ğadilä Ayda Gönül häm Gölnur isemle ike qız üsterä. Gönül Pultar - ädäbiyat ğalime, yazuçı. Ozaq yıllar Bilkent häm Bosfor universitetlarında lekŝiyälär uqıy, Amerikada basılıp kilä torğan “Populyar mädäniyat” jurnalınıñ redkollegiya äğ’zası bulıp saylana, ”Törkiyädäge Amerika tikşerenüläre” jurnalınıñ oyıştıruçısı häm baş möxärrire bula. Bügenge köndä Bötendönya tatarlar ligası häm “Mädäniyat tikşerenüläre” cämğıyäte räise.
Señlese Gölnur Uçok - iq’tisad fännäre kandidatı, ozaq yıllar Törkiyä finans ministrlığında êşli, Xalıqara valyuta bazarı departamentın citäkläp, Törkiyäneñ obligaŝiyälären üsterü yünäleşendä zur êşlär başqara, layıqlı yalğa çıqqaç,”TURKRATİNG” kredit däräcäländerü qorılışına nigez sala häm anıñ general’ (baş) direktorı wazifasın başqara.
Ğadilä Ayda 1992nçe yılnıñ 05nçe noyabrendä 80 yäşendä baqıylıqqa küçä. Qabere ätise Sadri Maqsudi cirlängän Zincirlikuyu ziratında.
Törkiyäneñ kürenekle tarix ğalime Xälil İnalcıq ta üzeneñ yazmasında Ğadile Aydanıñ diplomatik kar’erası häm tarix belemenä kertkän xezmätlären olılap telgä ala. Ğadile Aydanıñ iseme “Törkiyäneñ xatın-qız yazuçıları”, ”Törkiyäneñ “berençelekkä imza quyğan xatın-qızları” isemleklärendä dä layıqlı urın alğan. Tağın şunısı da söyeneçle: millätäşebezneñ yazğan äsärlärenä ireşü mömkinlekläre dä arttı.
Törle çığanaqlardan tuplap äzerläwçe Kädriyä Mäyvacı
Çığanaqlar:
1)Tatar dön’yası.İstanbul.07.03.2018.
“Tatar-inform”,Ruşaniyä Altay.
http://www.tatar-inform.tatar/news/2018/03/07/159315.
