Amerikanıñ strategik xatası

İke atna êlek Amerika Quşma Ştatları räsmi zatlarınnan torğan keçkenä genä delegaśiya Törkiyä säyäsätçeläre belän küreşü öçen Änkarağa kilde. Yaqlarnıñ cıyılışlarğa zur ähämiyät birülärenä qaramastan berdänber näticäneñ ike yaq arasında êlemtä qıyınlığın ciñeläytü maqsatı belän turıdan –turı dialog mexanizmı buldıru kebek kürenä.

Bu berdänber täräqqiyät’tän tış qalğan barlıq mäs’älälär 4 yılda niçek bulğan bulsa şul räweşle däwam itä kebek.Törkiyä räsmi zatları Amerika Quşma Ştatlarınıñ “PYD/PKK” belän xezmättäşlek başqaruın här kön tänqit’li. AQŞ räsmi zatları isä illäreneñ xätta üz oyışmaları tarafınnan “terrorçı” bularaq bilgelängän oyışma belän êlemtäsen başqa törle itep ,qaraltıp kürsätergä yäisä astırtın cawaplar birep temanı üzgärtergä tırışa.

Başqa AQŞ räsmi zatları ,xätta CIA ”PYD”nı “PKK”nıñ törkeme buluın açıqladı. Fäqät’ AQŞ süzçeläre yäisä qayber räsmi zatları Törkiyä räsmiläre Amerika Quşma Ştatlarınıñ “PYD/PKK” ittifaqın tänqit’lägändä şaqqatqan, xätta açulanğan kebek qılanalar. Törkiyä cämäğät’çelegeneñ AQŞqa qarata açu-yarsuı arta barğanda häm Törkiyäneñ AQŞnıñ niyätlärenä ışanıçsızlığı tiränäygändä alar barı tik “açulanğan” häm “bizgän” tonda  söyläşülären däwam itterälär. Açıq räweştä üzläreneñ yalğış säyäsätlärennän kilep tuğan näticälär öçen törek matbuğatın ğayeplilär.

“PYD/PKK” Törkiyäneñ cir bötenlegenä qurqınıç tudıra. Amerika Quşma Ştatlarınıñ “PYD/PKK” belän xezmättäşlek,êşçänlek başqaru häm xärbi mönäsäbät urnaştıru qararı 2014 nçe yıl azaqlarına barıp totaşa.

Mondıy qarar qabul itü “DEAŞ” Törkiyä çik buyındağı tön’yaq Süriyä töbäge bulğan Rojavağa höcüm oyıştırğanda buldı. Törkiyä xökümäte Tön’yaq Ğıyraq körd regional’ citäkçelege qorallı suğışçıları Rojavağa kerä alsın öçen  alarnıñ Törkiyädän uzuına da röxsät birgän ide.

Obama citakçelege räsmiläre şunı añlamadı: “PYD/PKK” belän mönäsäbät,êlemtä  urnaştıru Törkiyä – Amerika ittifaqınıñ töp nigez taşlarınnan bersenä zıyan salu ide, 30 yäş’lärendä bulğan häm kitap yazu belän mawıqqan Ben Rhodes ilbaşı Obamanıñ tışqı säyäsät belän bäyle baş kiñäşçese bulsa menä şulay bula  inde ul.

Bu ittifaqnıñ iñ möhim nigez taşı isä – Törkiyäneñ qayber politologları beldergän kebek “çik ar’yağın tigezläwçe”gä moxtac bulu.

19nçı ğasırnıñ axırlarınnan başta Ğosmanlı, annarı Törkiyä Cömhüriyäte wäkilläre öçen borçu çığanağı, Ğosmanlı häm Törkiyä suverenlığına yanawlarğa qarşı “dulqınkisär” tözelä . Şul uq waqıtta üzennän qurqınıç yanamağan süper köçle berlektäş tabu möhim.

Törkiyä, axırda, mondıy berlektäşne ikençe dön’ya suğışı waqıtında taptı. Ul AQŞ ide. Ämma Amerika wäkilläre 1946nçı yılğa qadär ittifaqqa riza bulmadı. Soñınnan bu duslıqnıñ üzläre öçen çığımlı tarafın kürdelär. Törkiyä Sovetlar berlege belän çiktäş häm AQŞ öçen frontnıñ alğı sızığındağı berlektäş bulaçaq. Şul säbäple, Amerika Törkiyäneñ tawşalğan armiyäsen ayaqqa bastırıp zamançalaştıraçaq. Salqın suğış waqıtında Törkiyädä küpsanlı AQŞ ğaskärläre bulsa da, Sovetlarnıñ Amerika öçen tağın da zur yanaw täşkil itüe häm AQŞ belän aralarında ikeyaqlı faydanın küzgä kürenep toruı Törkiyäneñ xafaların azalta.      

Bu wäzğıyät’ salqın suğış betkännän soñ da üzgärmäde. Rusiyä qısqa waqıtqa köçsezlängän bulsa da, ütkän 3 ğasırdağı şikelle ük Törkiyä suverenlığına yanap toraçaq. Häm AQŞ töbäk bäreleşlärenä tağın da tiränräk kergän sayın Törkiyädäge ob’yektları hä xärbi mömkinlekläre ähämiyäten yuğaltmadı.    

2014nçe yıl borılış noqtası buldı.

Ämma 2014nçe yılnıñ axırınnan bügengä qadär wäzğıyät’ üzgärde. Ayırım alğanda Mäskäwneñ (Obama xakimiyäteneñ ğamälsezlege arqasında) suğış belän cimerelgän Süriyädä ob’yektların buldıruına qarasaq, Rusiyädän yanaw kilüenä şöbhä yuq.

Fäqat’ Obama xakimiyäteneñ AQŞnı PYD/PKK belän berlektäş itüe – Törkiyäneñ cir bötenlegenä yanağan köçle bergälek oyıştırırğa teläwennän ide. Yäğ’ni, Obama xakimiyäte Törkiyä suverenlığına qarşı kilüçelärgä yärdäm itü yulın sayladı.    

Törkiyä tarafınnan qarağanda, AQŞnıñ PYD/PKK belän teläktäşlege Vaşington belän strategik mönäsäbätlärne däwam itüneñ mäğ’näsezlegen açıqladı. Çönki AQŞ, kiresençä, strategik doşman xälenä kilde.    

AQŞnıñ niçek itep bolay yalğışuın farazlawnı tarixçılarğa qaldırıyq. Bez şunı ğına äytä alabız: Amerikanı yuldan çığarğan töp faktorlar säyäsätne belemsez, yalğış mäğ’lümatlarğa tayanıp häm suqırlarça alıp baruı häm töbäktäge üz berlektäşlärenä ışanu mäs’äläsendä ücätlänep kiresen uqu buldı.  

Gülӓn Törkiyӓneň möstӓqillegenӓ dӓ yanıy

Qızğanıç, AQŞnıň ittifaq saylawları PKK belӓn genӓ çiklӓnmi. 2013 yılnıň dekabrennӓn soň Törkiyӓneň êçke sӓyӓsӓtenӓ raŝional’ hӓm tarafsız küz belӓn yaqınayırğa telӓwçelӓr Fӓtullah Gülӓn kul’tınıň törek demokratiyasenӓ yanawın aňladılar. 2016 yılnıň iyul’ ayında oyıştırılğan uňışsız tüntӓreleş kereşüe yanawğa qırıslıq hӓm cinayӓt’ tӓ östӓde. İkençe törle itep ӓytkӓndӓ Gülӓn oyışması törek cӓmӓğat’çelegenӓ hӓm Törkiyӓneň demokratik yullardan saylanğan sӓyasi liderlarına turıdan, qırıslıqnı üz êçenӓ aluçı yanaw bularaq aňlaşılırğa tiyeş.

Hӓrkem belgӓnçӓ Gülӓn 1999 yıldan bügengӓ qadӓr AQŞta yӓşi. Bu da AQŞnıň Törkiyӓneň möstӓqillenӓ yanawçı PYD/PKK belӓn xezmӓttӓşlek başqaruğa östӓmӓ bularaq Gülӓnne sıyındıruın aňlata. Hӓm bu çınbarlıqqa qaramastan AQŞ Gülӓnne Törkiyӓgӓ tapşıru öçen bernindi adım yasamıy.

Bu mӓs’ӓlӓne manqit cӓhatennӓn dӓ bӓyӓlӓw mömkin. Ӓgӓr dӓ AQŞ Törkiyӓneň möstӓqillegenӓ yanap, xezmӓttӓşlek başqara hӓm ikençesen sıyındıra ikӓn ul waqıtta Törkiyӓdӓge xӓrbi barlığı da potenŝial’ yanaw bularaq kürelmӓsme? Min monıň bolay bulmawın ӓytergӓ telӓr idem, lӓkin min saylaw töbӓgennӓn hӓm saylawçılarnıň yazmışları, mullığınnan cawaplı törek sӓyӓsӓtçese tügel. Jrajdan hӓm xӓrbi ölkӓdӓn törek rӓsmi zatları öçen soňğı 5 yıldağı waqiğalar AQŞnıň ildӓge xӓrbi barlığın niçek itep kürülӓre mӓs’ӓlӓsen citdi rӓweştӓ butadı.

Bu soňğı waqiğalar hӓm iskitkeç kilӓçӓk sŝenariyları törek rӓsmi zatları cӓhatennӓn qarasaq Törkiyӓdӓge AQŞ köçlӓreneň Törkiyӓneň möstӓqillegenӓ yanaw tudıruı nӓticӓsen çığaraçaq. Bu da monnan 70 yıl êlekke wazğiyӓt’neň yӓgni AQŞ köçlӓreneň Törkiyӓ möstӓqillegeneň garantı bularaq qabul itelgӓn sŝenariynıň üzgӓrüe dimӓk. Keşe bu nӓticӓgӓ kilgӓç törek sӓyӓsӓtçelӓreneň hӓm watandaşlarnıň ni öçen AQŞqa tağın da tirӓn ışanıçsızlıq toyuın hӓm AQŞ ğamӓllӓrenӓ açulı reakŝiyalӓr kürsӓtӓ başlawın da aňlayaçaq.