Könbatış dönyası tüntäreleşne häm annan soñğısın añlıy almıy

Könbatış dönyası tüntäreleşne häm soñınnan bulğan waqığalarnı añlıy almıy.

Tüntäreleş kereşüeneñ añlıy almağannar, millonnarça törekneñ 15nçe iyul könge şähitläreneñ xätiräsen canlı totunıñ säbäben zur ixtimal –añlamayaçaqlar.

02nçe oktyabr könne 15nçe iyul  tüntäreleş kereşüendä şähit bulğannar öçen ber iskä alu tantanası oyıştırıldı.

Törkiyäneñ tanılğan muzıkantlarınıñ cırlağan xalıq köyläreneñ repertuarı, şähitlärneñ yaratqan cırlar arasınnan barlıqqa kiterelde.

Anadolu geografiyäsendä  yäşägän keşelärneñ şatlıq häm qayğılarnı yöz yıllardır cırlar aradaşçılığı belän citkergännären uylasaq, yasalğan tantana şaqtıy keşelärneñ toyğılarnı dä çağıldırğan ide.

Bu, 15nçe iyul könge şähitlärebezne iskä töşerü öçen yasalğan bik küp tantanasınnan barı tik berse.

Uzğan 10 atna buyınça bik küp dokumental, film, sośial media kampaniyası häm kürgäzmälär oyıştırıldı; monıñ belän bergä konferenśiyälär, sınıf bäxäsläşüläre häm törkem oçraşuları yasaldı. Kiläse atnalarda häm aylarda bolar däwam itäçäk.
 

Ni öçen? Könbatış dönyasında qayber keşelärneñ kiñäş itkän kebek bu tragediyanı artta qaldırıp kiläçäkkä qararğa waqıtı citmäde mi?

Törkiyädä yäşägän keşelär tüntäreleş häm soñınnan bulğan waqığalar belän bäyle cawap birülär däwam itkändä, Awrupa häm Amerikada bik küp keşe ul mohim kiçen häm soñınnan bulğannarnıñ äxämiyäten äle dä añliy almılar.

Törkiyädä bu ısul buyınça çınğa aşqan iskä alu êşçänlekläreneñ säbäbe belän bäyle bir şöbhä yuq. Fäqat  çittän  qarağannar häm Törkiyäne küzätep barğan öçen bu êşçänlekläreneñ boralaq häm tanklarnıñ ut açu kebek qurqınıçnı yäşägän keşelär  cähätennän  zur ähämiyät buluın qabat äytärgä faydalı bulırğa mömkin.

Keşelärneñ tormışın üzgärtkän şuşı  tönendä bulğannar belän bäyle ber üzläşterü törlelege buluı häm tıştağı dönyanıñ moña niçek iğtibar itmägäne bilgele.

Qayberläre 15nçe iyul könge tüntäreleş kereşüeneñ ciddiyäten añlıy alu häm qabul itüdä uñdırışsız bulğan.

Törek cämğiyäteneñ bulğan dinamikalarnı añlarğa teläwçelär, tüntäreleşneñ niçek planlaştırılğanın, künegülär yasalğanın häm axırında yuqqa çığarılğanına iğtibar itsälär , bu alar öçen bik faydalı bulaçaq. Bu mäsälä buyınça, çın  waqığa häm süzlärenä nigezlängän ber niçä bik yaxşı êşçänlek basıp çığarılğan. Bolarğa bik yaxşı ürnäk, “Daily Sabah Säyäsät Eşçänlekläre Üzäge”neñ avgustta basıp çığarğan ber xisap.

Bu tekstta bezneñ caläp itkän tüntäreleşneñ tudırğan täêsir- 3 töp başçası belän täqdim itelgän.

İñ êlek, 1980 häm 1990larda tuğan yäş buın tormışlarında ber dä tüntäreleş kürmägännär ide. 1960nçı yılnıñ tüntäreleşennän soñ Premyer-ministr Adnan Menderesnıñ qurqınıç asılu xikäyäsen tıñlağan ide, 1980nçı yılnıñ tüntäreleşennän soñ  uñ häm sul xäräkätläreneñ barısın bergä cäzalandırıluı belän bäyle xikäylär işetkän ide.

Misır kebek illärdäge xärbi tüntäreleşlär xaında zur ixtimal işetkän häm uqığannardır.

Fäqat 2016nçı yılda 15nçı iyul könendä xärbi tüntäreleş xäräkat wazğiyätendä  kürgännär, tanklarnıñ boralaqnıñ häm suğış oçqıçlarınıñ üzlärenä,änilärenä, ätilärenä, duşlarına häm tuğannarına döşman buluın kürgännär.

Zur xıyanätneñ şokın yäşägändä, duslarınıñ häm ğailälärneñ şähit häm ğazi buluına şahit bulğannar.

Tarixı külämnärdä ber demokratiya dästanın yazğannar ide. Töreklärneñ ul tönnä närsälärne fida itkännären iskä töşerüdän da tağın da tabiğı närsä yuqtır.

İkençe bularaq Törkiyädäge şaqtıy keşe 15nçe iyul könge Gülän Terror Oyışmasınıñ (FETÖ) qarañğı yözeneñ tärätqan qurqınıçnı kürep alğannar ide.

Bu keşelär Gülän tarafdarlarınıñ ğädi keşelärneñ ışanıçlarını niçek qullanğannarın, sınaw sorawların niçek urlağannarın, däwlät oyışmalarına, iminlek häm küzläw oyışmalarına niçek ütep kergännären, baylıq berekterep Törkiyä häm dönyanıñ şaqtıy urınnarda niçek ber cinayät oyışmasın tudırğannarın tağın da açıq räweştä kürälär.

Çittän qarawçılar öçen yaxşı niyätle kürengän dini ber törkemneñ niçek däwlät êçendä däwlät bulğannarın, külägä xökümät bularaq niçek êşlägännären häm qanunnarnı häm tärtipkä salularnı niçek üz faydaları öçen manipüle itkännären añlarğa çınnap ta awır bulırğa mömkin.

Fäqat Gülän sektasınıñ yäşeren êşçänlekläre belän bälän bäyle tağın da küp çınlıqlar bilgelängäç, räsem tağın da bilgele bulğan.

Kürengän, zıyansız, tınıçlıqnı xuplağan häm dialognı xuplağan ber xäräkät tügel, nindi bäyä bulsa bulsın iqtisadi köç häm säyäsi xalıq sanın qazanırğa  tırışqan ber sekta.

Tarafdarlarınıñ ilahı köçlärgä bar  buluına ışanğan Fätullah Gülänneñ teläkläre häm boyırıqlarına kisken räweşle häm küze yabıq kileş tapşırılu nigezendä, Törkiyädä FETÖ bularaq belengäntörkem 15 nçe iyul könge tüntäreleşen planlaştırılmış häm törek armiyäse, polisiyäse häm xökem itü organnarı eçendäge tınıç xalıqnıñ qulı belän kileşkän ide. http://guleninvestigation.com

Gülän tarafdarları yıllar uzğaç östen yabu häm qanuni  säbäpläreneñ arqasına saqlanu mäsäläsendä  ostarğan ide.

Alarnıñ säyäsi häm iqtisadi teläklären qabul itmägännär qarşısında medianı häm ictimağı oyışmalarnı cinayätçe  proyektlarına bäysezlek qazandıru häm bolarnı çınğa aşıru maqsatı belän niçek qullanğannarın xäzer härkem tağın da yaxşı añlağan.

Yözlärçä keşene şiklänmiyçä törmägä cibärgännär, êşlärennän quılğannar, qaralu kampaniyalarnı oyıştırğannar häm iñ axırında demokratik bularaq xalqıbıznıñ saylağan xökümätkä suğış başlatqannar.

Hanefi Avcı, Ruşän Cakır, Mustafa Önsäl, Ahmät Şık, Nädim Şänär häm Dani Rodrik, Gülän tarafdarlarınıñ ilebezdä  yasağan cinayätlärne dokumentlar belän isbatlanğan ide.

.http://www.ecfr.eu/article/Turkey_after_July_15_The_view_from_Ankara_7088

Öçençe êlement isä Könbatışlı illäreneñ häm matbuğatınıñ kürsätkän sizgerlek häm simpatiyanıñ bulmawı qarşısında Törek xalqınıñ sizgän  hayal kırıklığı.

Tüntäreleştän soñ Könbatışlı däwlät başlıqlarınnan hiçberseneñ ilebezgä säfär qılmaw, konservativ qatlawdan könbatış xuplawçısına qadär cämğiyätneñ böten qatlawların ğäcäpländergän ide.

Könbatışnıñ tüntäreleşkä häm soñınnan bulğan waqığalarğa qarşı bulğan bu qadär bitaraf qaluı, barı tik xökümät xuplawçılar tarafınnan tügel şul uq waqıtta oppoziśiya partiyälärennän häm sul-liberal qaraştağı yazuçılardan da zur reakśiyanı cıyğan ide.

Kübese Könbatış media organnarı waqığalarnı çın ber tüntäreleştän kübräk armiyäneñ oyıştırğan ähämiyätsez ber kereşü bularaq kürsätkän ide. Tüntäreleştän soñ kürelgän buldırmawçı çaralar tüntäreleşne üz tormışlarnı qurqınıç astına alıp häm xalıqnı xäräkätländerep  tuqtatuın buldırğan idaräneñ üzenä yağnı däwlät başlığıbızğa häm xökümätebezgä höcüm yasaw öçen säbäp bularaq qullanğannar ide.

Awrupalı täcribäle ber däwlät keşese yaqın waqıtta miña Awrupadağı küp keşeneñ , şaqtıy äyberlär belän bergä Törek parlamentınıñ  15 nçe iyul könendä bombalanğanın da belmägännären söylägän ide. Asılda uñdırışsız bulğan bu tüntäreleştän soñ AQŞ Viśe Prezidentı Joe Biden häm NATO ğomum särqätibe Jens Stoltenberg belän bergä Törkiyägä säfär qılğan keşelär, kilü aldınnan waqığalarnıñ tiränlege xaqında fikerläneñ bulmağanın söylägännär ide. Könbatışlı media organnarınıñ kübese, tüntäreleş tönendä yäşängännären dramatik fotoräsemnären tıyğannar häm däwlät başlığıbızğa häm xökümätebezgä höcüm yasarğa üzäklängännär ide.

Tüntäreleş kereşüeneñ ähämiyäten añlıy almağannar, millionnarça törekneñ 15nçe iyul şähitläreneñ xätiräsen canlı totu êşçänlegeneñ säbäben dä zur ixtimal añlamıyaçaqlar. Üzixtiyarıy cähıllek  häm säyäsi  forsatçılıq urınına añlayışqa ixtiyac bulğanda şuşındıy ber waqıtta şu  wazğiyät çınnap ta bik  borçıy.