"Dönya biştän zurraqtır"

Törkiyä İlbaşı Ärdoğan häm yanındağı küpsanlı wäkillek (delegatsiya) Berläşkän Millätlär Oyışmasınıñ 69nçı ğomum şurası (general assambleyası) cıyılışlarında Törkiyäne wäkillek itte. Berläşkän Millätlär Oyışması ğomum şurası (general assambleyası) – xalıqara cämäğätçelekneñ iñ yuğarı däracäle liderlar üzen kürsätkän dönya arenası kebek. Bu mäydanda liderlar räsmi häm gäyreräsmi, räsmi bulmağan cıyılış zallarında dönyanı häm üzlären qızıqsındırğan problemalarnı xäl itärgä tırışa. BMO ğomum şurası häm İminlek Şurası keşelekne qızıqsındırğan härtörle problema belän diyärlek şöğillänä. Ämma berençe häm töp maqsatı - dönyada tınıçlıq, iminlek häm totrıqlılıq urnaştırıluı ölkäsendä eşçänlek alıp baru. Bu qimmätlärgä yanawçı problemalarnı xäl itü öçen çaralar kürü.

Berläşkän Millätlär Oyışmasınıñ bıyılğı kön tärtibeneñ iñ möhim mäs’äläse – Yaqın Könçığışta iminlek häm “Ğiraq-Dimäşq İslam däwläte” terrorçılığın totqarlaw ide. Monnan tış global cılınu, atom-töş qoralsızlanuı, Ukraina probleması da könüzäktä ide. Bu problemalarnıñ härberse, älbättä, böten äğzalärne ber ük däräcädä qızıqsındırmıy. Här il üz töbäge häm ile belän östenlekle bularaq qızıqsına. Şuña kürä dä BMO söyläşüläre waqıtında qayber illärneñ başqalarına qarağanda tağın da alğı planğa çığuın äytergä bula. Mäsälän, Yaqın Könçığış häm Ukraina problemaları Latin Amerikadağı illärne tügel, 5 daimi äğza häm zur däwlätlärneñ yanında töbäk illären qızıqsındıra. Bu qısada iñ küp alğı planğa çıqqan illärneñ berse – Törkiyä ide.

Törkiyäneñ Berläşkän Millätlär Oyışması cähätennän ähämiyäte barı tik bügen genä tügel, daimi bula. Törkiyä Berläşkän Millätlär Oyışmasınıñ 45 qoruçısınnan berse buluı belän ber rättän 69 yıllıq tarixı buyınça gel kritik wazğiyättä bula. Törkiyä salqın suğış buyı häm NATO häm dä BMO cähätennän gel alğı planda urın ala. Berläşkän Millätlär Oyışmasınıñ tınıçlıq, iminlek häm totrıqlılıq ölkäsendäge böten qararların diyärlek yaqlıy, ğämäli bularaq qatnaşa. Üz köçe häm mänfäğätläre qısalarında Berläşkän Millätlär Oyışmasına kürsätkän yaqlaw näticäsendä xalıqara iminlek häm tınıçlıqnıñ urnaştırıluına citdi däräcädä öleş kertä. Äytik, 1990nçı-1991nçe yıllardağı Farsı qultığı suğışında BMO İminlek Şurası qararların dönya iminlege häm tınıçlığı öçen xuplıy. Xätta bu yaqlaw Törkiyäneñ iñ yaqın säwdä urtağı- partnyorı bulğan Ğiraq belän iqtisadi häm diplomatik mönäsäbätlären özü bäyäsenä yasala.

Törkiyä yaqlawınıñ plyusların häm minusların çitkä quyıp torsaq ta, Quveytnıñ Ğiraq yawınnan qotqarıluında möhim töp rol uynawın kire qağıp bulmıy. Fäqät Törkiyäneñ Farsı qultığı suğışında oçraşqan zararlarnıñ tulısınça qaplanmawın Berläşkän Millätlär Oyışmasınıñ zur illärenä tänqiti ber qaraş bularaq iskärtep uzarğa kiräk.

Törkiyäneñ Farsı qultığı suğışı säyäsäte törek tışqı säyäsätenä dä zur yoğıntı yasıy. Bu yoğıntı – oxşaş wazğiyätlär belän çağıştırılğan oçraqta mömkin bulğança iğtibarlı, basınqı häm üzen risk itmäwçe pozitsiya alu.

Näq menä şuşı qısada Törkiyäneñ “Ğiraq-Dimäşq İslam däwläte” terror oyışması belän köräş barışına qarata salmaq totışta buluın añlayış belän qarşılarğa kiräk. Çönki Törkiyäneñ Süriyä häm Ğiraqtağı “Ğiraq-Dimäşq İslam däwläte” terror oyışmasına qarşı operatsiyälär mäs’äläsendä iğtibarlı buluın zarur qılğan borçılular bar. Bu borçılularnı iminlek, iqtisadi, säyäsi häm sotsial risklar räweşendä qısqaça äytep uzarğa mömkin.

Bu Törkiyä Ğiraq-Dimäşq İslam däwläte” terror oyışması belän köräştän çittä qalaçaq dimäk tügel, älbättä. İlbaşı Ärdoğan da Berläşkän Millätlär Oyışmasındağı söyläşülärendä häm matbuğat belderülärendä Törkiyäneñ “Ğiraq-Dimäşq” terror oyışması belän köräşne häryaqlap yaqlayaçaqların bäyan itte. Ber ük räweşle Törkiyä xökümäte, oppozitsiya partiyaläre häm cämäğätçelektän dä Ğiraq-Dimäşq İslam däwläte” terror oyışmasına qarşı köräşkä zur yaqlaw bar.

“Ankara Metro-POLL” şirkäte ütkärgän cämäğätçelek fikeren öyränü näticälärenä kürä, törek xalqınıñ 94% “Ğiraq-Dimäşq İslam däwläte” terror oyışmasına qarşı. Läkin Törkiyäneñ “Ğiraq-Dimäşq” terror oyışmasına qarşı köräştä aktiv häm xärbi qatnaşuğa kürsätelgän yaqlaw isä 52% külämendä.

Törkiyä yaqlawınıñ anıq bularaq nindi räweştä bulaçağı älegä bilgelänmäde. Ärdoğan bu ölkädä eşçänlekneñ däwam itüen belderde. Ärdoğan belderüendä Törkiyäneñ öç kötkänen dä şuşı räweşle sanap uzdı: Süriyäneñ tönyağında oçışqa tıyılğan töbäkneñ iğlan itelüe, Süriyäle qaçaqlarnıñ Süriyä eçendä imin töbaklärdä iminlegeneñ tä’min itelüe häm bu eşçänlekneñ yaraqlı organnar häm törkemnär belän “öyrätü-cihazlandıru” räweşendä başqarılaçağınıñ töğäyen bilgelänelüe. Monnan tış Törkiyäneñ başqa ber kötkäne dä – “Ğiraq-Dimäşq İslam däwläte” terror oyışması belän köräştä uñışlı näticä öçen Äsäd rejimı belän dä köräş alıp barıluınıñ zarurlığı.

Nigezdä “Ğiraq-Dimäşq İslam däwläte” terror oyışması mäs’äläseneñ asılda Süriyä häm Ğiraq probleması buluın äytep uzarğa kiräk. İskärtep uzıluı zarur başqa ber närsä, ul da bulsa Törkiyä kötkännäreneñ BMO İminlek Şurasınıñ 5 daimi äğzase qabul itäçäk qararğa bäyle buluı. Berläşkän Millätlär Oyışması mondıy qarar qabul itä alaçaqmı soñ? Bigräk tä İminlek Şurası monnan äwwäl yasıy almağannı xäzer başqara alaçaqmı? Törkiyä häm başqa şaqtıy ilneñ Berläşkän Millätlär Oyışmasına qağılışlı tänqitläwe näq menä şuşı yünäleşta.

Qızğanıç, Berläşkän Millätlär Oyışması Süriyä häm Ğiraq kebek problemalarnıñ xäl itelüendä ta’sirle häm uñışlı bula almadı. Çönki Berläşkän Millätlär Oyışmasınıñ xalıqara iminlek belän tınıçlıq urnaştıruı belän bäyle qararları 5 daimi äğzaneñ vetosı arqasında qabul itelä alınmadı. Bu räweşle Yaqın Könçığış häm başqa töbäklärdäge problemalarnıñ xäl itelä alınmawnıñ töp säbäbe - şuşı 5 daimi äğzaneñ bäyläneşle mäs’älälärdä kileşügä ireşä almawı.

Bu näticä soñğı waqıtlarda şaqtıy populyar bulğan “Dönya 5tän zurraqtır” şiğare belän tänqitlänä. Törkiyä İlbaşı Ärdoğan da, Berläşkän Millätlär Oyışmasınıñ 69nçı ğomum şurası (general assambleyası) cıyılışındağı çığışında moña basım yasap, Berläşkän Millätlär Oyışmasınıñ köteklegenä iğtibarnı yünältte. Ärdoğannıñ Berläşkän Millätlär Oyışmasında reforma zarurlığına basım yasawı bik möhim häm kiräkle buluı belän bergä tormışqa aşırıluı mömkinlege başqa illär kürsätäçäk yaqlawğa bäyle.