Törek säyäsätendä yaña çor başlıymı?

Räcäp Tayyip Ärdoğan 28nçe avgust könne däwlät başlığı wazıyfasın 11nçe İlbaşı Abdullah Güldän räsmi räweştä üz östenä aldı. İlbaşı Ärdoğan şunda uq tışqı eşlär ministrı Äxmät Dawıtoğlunı Premyer-ministr bularaq wazıyfalandırdı. Dawıtoğlu da ikençe könne, yaña ministrlar şurasın iğlan itep, wazıyfasına başladı. Bu täräqqiyätlärneñ Törkiyäneñ eçke häm tışqı säyäsätendä yaña ber çornıñ başlanğıçı buluı alğa sörelä.

Ğomum raslaw - bu üzgäreşlärneñ yaña ber Törkiyäneñ tözelüe barışı buluı yünäleşendä. Bu raslaw kontseptual häm säyäsi mäğnälärennän tış institutsional burıçlar cähätennän döres. Çönki Ärdoğannıñ ilbaşı buluı häm urınına häm partiiya başlığı häm dä Premyer-ministr bularaq Dawıtoğlunın uzuı, hiçşiksez, yaña ber wazğiyät.

Fäqät ilbaşı häm premyer-ministr wazıyfaların tapşıru häm üz östenä alular yaña çorğa qağılışlı yullama yasıymı? Tağın da ähämiyätlese - bu yaña wazğiyät Törkiyäneñ eçke, tışqı, iqtisad häm başqa säyäsätlärenä üzgäreş kertäçäkme? Dawıtoğlu citäkçelegendäge 62nçe xökümät nindi vizionğa, küzallawğa häm missiyägä iyä bulaçaq?

Yaña wazğiyätneñ nindi yañarışqa iyä buluın añlaw öçen qulıbızda ike mäğlümat bar. Berençese, yaña kabinetnıñ qorılışı, kompozitsiyäse, ikençese, bu barışta Ärdoğannıñ, Dawıtoğlunıñ häm başqa räsmilärneñ yasağan açıqlawları. İñ elek 62nçe xökümätneñ kompozitsiyäse monnan aldağı xökümättän bik ayırmalı tügel. 1 Premyer-ministr häm 25 ministrdan torğan xökümättan barı tik 3 ministr ayırılğan, 4 yaña isem ministr bulğan häm 1 ministrnıñ da wazıyfası almaşqan.

Elekke häm yaña ministrlarnıñ profilenä qarağan çaqta, 62nçe xökümätneñ töp yünäleşendä citdi ber üzgäreşneñ bulmayaçağı, totrıqlılıqnıñ däwam itäçäge kürenä. İñ kritik mäs’älalär – iqtisad häm tışqı eşlär ministrlıqları, bu ike ölkädä dä daimilekneñ bulaçağın äytergä mömkin. Çönki iqtisad säyäsäteneñ monnan aldağı aktyorları pozitsiyälären saqlap qalğan. 62nçe xökümätneñ iqtisad säyäsäte 12 yıl buyı bulğanı kebek qabat Ali Babacannıñ äydäp baruçanlığında däwam itäçäk. Törkiyä iqtisadı dönya ekonomikası belän sinxronizatsiyäle bulırğa, iqtisadi tigezleklärneñ, balanslarnıñ saqlanıp qaluı häm ışanıç faktorı köçle bulırğa däwam itäçäk.

İñ küp qızıqsınu uyandırğan başqa ber ölkä, ul da bulsa tışqı säyäsät. Tışqı säyasät cähätennän 2 üzgäreş buldı: Dawıtoğlunıñ urınına Törkiyäneñ Awrupa Berlege ministrı Mäwlüt Çavuşoğlu bilgelängän bulsa, Mäwlüt Çavuşoğlunıñ känäfiyenä elekke Awrupa Berlege ğomum särkätibe häm hönäre belän diplomat bulğan Volkan Bozkır utırdı. Bu ike ataw tışqı säyäsättä häm üzgäreş, häm dä daimilek işarätlären birde.

İñ elek üzgäreş ülçämenä qarasaq, Törkiyäneñ Awrupa Berlege äğzalek barışında canlanu bulaçağı kürenä. Monıñ berençe işaräte – Ärdoğannıñ İlbaşı wazıyfasın üz östenä aluı tantanası waqıtında yasağan çığışında Awrupa Berlege äğzalegenä basım yasawı. Ärdoğan Awrupa Berlege äğzalegeneñ Törkiyäneñ strategiyäse buluın äytep uzdı. Monıñ berençe adımı - Volkan Bozkırnıñ Törkiyäneñ Awrupa Berlege ministrı itep bilgelänelüe buldı. Çönki Bozkır – Awrupa Berlege äğzalegen hönäri häm intellektual’ bularaq üz itkän diplomat.

Awrupa Berlege mäs’äläsendä köçle täcribägä, asqormağa häm citeşterüçänlekka iyä. Bozkır ğomum şartlar qısalarında Törkiyä belän Awrupa Berlege arasında tulı äğzalek mönäsäbätlären köçäytü öçen yuğarı ğayrät kürsätäçäk. Ägär bu ğayrät uñay näticälär tudırsa, aldıbızdağı çorda Törkiyä tışqı säyäsätendä yaña ber ruxnıñ xasil buluı ixtimalı bik zur. Bigräk tä Ärdoğannıñ basıp yasap belderüen dä isäpkä alsaq, bu ruxnıñ tormışqa aşuı ixtimalı tağın da köçayä. Fäqät şul uq waqıtta Törkiyäneñ bigräk tä Yaqın Könçığış häm Süriyä säyäsätendä üzgäreş bulmayaçağı mağlüm.

Ärdoğan häm Dawıtoğlu yasağan çığışlarında Törkiyäneñ, ayırım alğanda Süriyä, ğomum bularaq “ğäräp yazı” säyäsäteneñ vöcdani häm insani buluın raslarğa däwam itte. Bu räweşle Törkiyäneñ Äsädkä häm rejimına qarşı torırğa, Äsäd oppozitsiyäsen yaqlarğa, Sisidän yıraq torırğa, “Hamas”nı yaqlarğa, İzrailne tänqitlärgä, Ğiraqta säyäsi häm cir bötenlegen yaqlarğa, körd mäs’äläsen xäl itärgä däwam itäçägen küzallarğa mömkin.

Monnan şundıy näticä alırğa mömkin: Törkiyä şuşı säyäsäten däwam itkän oçraqta bu politikanıñ baş miğmarları bulğan Dawıtoğlunıñ xakimiyäte xökem söräçäk. Dawıtoğlu häm Premyer-ministr bularaq häm dä Tışqı eşlär ministrı Çavuşoğlu belän koordinatsiyäle bularaq Törkiyä tışqı säyäsäten citäklärgä häm yünäleş birergä däwam itaçäk. Bu cähättän qaralğan çaqta Törkiyä tışqı säyäsätendä üzgäreş kötelmi.

Yaña çorda üzgärmäyäçäk başqa säyäsätlär: terrorçılıqnı beterü maqsatlı “çişeleş barışı”, “parallel däwlät” dip yörtelgän illegal, qanunsız qorılışqa qarşı köräş, yaña töp qanun-konstitutsiya tırışuları bulaçaq. “Çişeleş barışı”nıñ Premyer-ministr Dawıtoğlunıñ citäkçelegendä, ämma premyer-ministr urınbasarı Bülent Arınçnıñ koordinatsiyäsendä däwam itäçäge açıqlandı. Fäqät başqa premyer-ministr urınbasarlarınıñ da bu barışta kiräkle bulğan çaqta rol uynayaçaqları assızıqlandı. Monıñ tışındağı başqa mäs’älälärdä daimilek saqlanıp qalaçaq.

Demokratiyäläşü, keşe xoquqları, şähärlaşü, mäğarif, sälamätlek saqlaw häm başqa böten ölkälärda 12 yıllıq yolanıñ däwam itäçäge küzdä totıla.

Näticä bularaq 62nçe Dawıtoğlu xökümäteneñ yaqınça 9 aylıq ğomere buyı bik radikal häm üzgä säyäsät alıp baruı kötelmi. Bu xökümät 2015nçe yılnıñ 7nçe iyün könne uzdırıluı planlaştırılğan ğomum saylawğa qädär totrıqlılıqnı saqlarğa häm yaña Törkiyäneñ asqormasın buldırırğa tırışaçaq. Älbattä, böten säyäsätneñ nigez taşı - demokratik töp qanun, konstitutsiyane tormışqa aşıru. Törkiyä yaña töp qanunnı tormışqa aşıraçaqmı, yuqmı ikänlege isä 2015nçe yıldağı saylaw näticälärenä bäyle. Bälki, monnan soñ teldän äytelgän “Yaña Törkiyä” tağın da anıq torışqa äylänäçäk.