Törkiyä ênergetikada qoyaşnı saylıy

”Kön tärtibendä ênergetika” tapşıruınıň bügenge çığarılışında qoyaşqa tuqtalırbız.

Qoyaş bezne cılıta, söyenderä, uñışlarıbıznı üsterä. Dön’ya barı tik anıñ tiräsendä äylänä. Qoyaş xäzerge waqıtta berdänber betmäs-tökänmäs häm totrıqlı ênergiya çığanağı bulıp tora.

Monnan tış, qoyaş ênergiyse urnaştıru häm qullanu ğadilege, şulay uq äylänä-tirä moxitne pıçratmaw häm zararlı qaldıqlar barlıqqa kitermäw kebek üzençäleklärgä iyä bulğan iñ êkologik çista yañartıla torğan ênergiya çığanağı bularaq bilgelänä.

Qoyaş ênergiyase Qoyaş töşendä termoyader sintez proŝessında bülenep çığa torğan nur ênergiyase bularaq bilgelänä.

Global’ cılınu belän xalıqara cämäğat’çelek häm Törkiyä qazılma çığanaqlar tirä-yaqqa salğan zararlardan saqlanu öçen yañartıla torğan ênergiyağa küçüne tizländerde.

Bu qısada qoyaş ênergiyasen qullanu da könnän-kön arta bara.

Qoyaş ênergiyasennän êlektr citeşterü öçen berdän kübräk ısulnıñ buluına qaramastan ğomumän qoyaştan kilüçe nurnı turıdan êlektrğa äyländerüçe fotoêlektr sisteması saylana.

Qoyaş ênergiyasennän faydalanu mäs’äläsendäge êşçänleklär ayıruça 1970nçe yıllardan soñ tizlek alğanda qoyaş ênergiyase sistemaları texnologik yaqtan qamilläşte häm bäyäläre dä küpkä kimede.

Xalıqara ênergetika agentlığına kürä qoyaş ênergiyase investiŝiyaläre 2030 yıldan alda neft’ häm tabiğıy gazğa tuplam kertelgän investiŝiyalärne uzıp kitäçäk.

Agentlık farazlarınnan kürengänçä 2023tä global’ ênergetika tarmağına barlığı 2,8 trillion dollar investiŝiya kertelde. Bolarnıñ 1,7 trillion dolları çista ênergiya texnologiyalärenä, 1,1 trillion dolları qazılma yağulıq ölkäsenä investiŝiyalängän.

Qoyaş ênergiyaseneñ bu investiŝiyalär êçendä 380 milliard dollar belän pay aluı küzallana.

Törkiyädä wazğıyät’ nindi soñ? Däwlät häm xosusıy tarmaqnıñ ênergiya investiŝiyaläre ni xäldä?

Törkiyä geografik urını näticäsendä qoyaş ênergiyaseneñ zur potenŝialına iyä.

Ênergetika ministrlığı tarafınnan äzerlängän “Qoyaş ênergiyase potenŝialı atlası”na kürä Törkiyäneñ urtaça yıllıq tuplam qoyaş waqıtı - 2 meñ 741 sägät’.

Törkiyäneñ qoyaş ênergiyase küäteneñ 2035 yılğa qadär yaqınça 500%ka artıp, 52,9 gigavattka ireşüe häm qoyaş ênergiyaseneñ iñ yuğarı qorılğan küätkä iyä çığanaq buluı maqsat itelä.

Törkiyäneñ 2000-2020 çorında yılına urtaça 4,4%ka artqan êlektr qullanunıñ isä 2035 yılğa qadär yılına urtaça 3,5%ka üsep, 510,5 teravatt-sägät’kä kütärelüe kötelä. Ênergiya qullanuda 2020dä 21,8% bulğan êlektr ênergiyase payınıñ 2035tä 24,9%ka ireşäçäge isäplänä.

Törkiyäneñ 2020 yıl azağında 95,9 gigavatt däräcäsendä bulğan êlektr küäteneñ isä 2035tä 189,7 gigavattka, tuplam urnaştırılğan küät êçendä yañartıla torğan ênergiya çığanaqları payınıñ isä 2020däge 52%tan 2035 yılda 64,7%ka citäçäge küzallana.

Bu çorğa qadär aktivlaştırıluı planlaştırılğan 96,9 gigavattlık yaña êlektr küäteneñ 74,3%ın yañartıla torğan ênergiya çığanaqları täşkil itä.

Yañartıla torğan ênergiya çığanaqları arasında iñ zur potenŝial artışınıñ isä qoyaş ênergiyasendä buluı planlana.

Törkiyäneñ 2020 yıl azağında 6,7 gigavatt bulğan qoyaş ênergiyase küäteneñ 2035tä 52,9 gigavattka kütärelüe küzdä totıla.

Bu isä Törkiyäneñ 2022 yıl azağında 9,32 gigavatt bulğan urnaştırılğan qoyaş ênergiyase küäte 2035 yılda yaqınça 500%ka artaçaq digän süz.

Qoyaş ênergiyasendä 2035 yılda 52,9 gigavattka ireşkän oçraqta qoyaş ênergiyase Törkiyäneñ tuplam urnaştırılğan êlektr köçendä iñ yuğarı payğa iyä çığanaq bulaçaq.