İntellekt koêffiśiyıntı (IQ) qädär qıymmätle: toyğılar
Tormışnıñ qızıqlı yaqları 27/2023
Tormışnıñ qızıqlı yaqları 27/2023
Интeллeкт кoэффициeнты (IQ) кәдәр кыйммәтлe: тoйгылaр
Dönya däw çeltärgä, päräwezgä äylände, texnologiya tiz üste, qamilläşte. Şuña kürä barıbız tağın da sośial’ zatlarğa äyländek.
Bik butalçıq moxitlarda başqa keşelärgä, xätta hiç tanımağan keşelärgä täêsir itäbez yäki näq’ kiresençä alardan täêsirlänäbez. Texnologiya belän bergä üseş alğan êlemtä qorallarınıñ küplege häm törlelege bezneñ tağın da yışraq sośial’ moxitlarda buluıbızğa, başqa keşelär belän aralaşuıbızğa, bäyläneştä buluıbızğa, başqalar belän bergä êşläwebezgä säbäp birde.
Älbättä, tradiśion zur ğailä mönäsäbätlärebezdä üzgäreşlär buldı, ämma näticädä üzgärü êçtä tügel, tışqı yaqtan başqa keşelärgä qarata buldı.
Aqılnıñ, intellektnıñ problemalarnı çişüdä täêmin itkän östenlekne berkem dä kire qağa almıy, älbättä, läkin intellekt turında süz barğan çaqta şaqtıy keşe analitik, kitap aqıllı intellektnı uylıy, yuğıysä törle problemalarnı xäl itü öçen törle intellekt êlementlarına ixtıyac toyabız. Şuña kürä intellekt koêffiśiyıntı (IQ) testları belän ülçälgän aqılıbıznıñ yuğarı buluı här mäs’älädäge problemalarnı xäl itä alaçağıbızğa işarät itmi, barı tik intellekt koêffiśiyıntı IQ häm texnik sälät (ostalıq) bezne tormışta alıp bara.
Bez söyläşergä öyrängän tellärneñ sanına häm xätta matematik problemalarnı tiz çişüebezgä qaramastan intellekt tağın da qatlawlıraq ülçäw. Bezne çişeleşsez qaldırğan problemalarnıñ kübese keşelär belän bäyle.
İntellekt koêffiśiyıntığız ni xätle yuğarı bulsa da keşe belän bäyle wazğıyätne xäl itüegezgä bik yärdäm itä almıy.
Êçendä keşe bulğan problemalarnı xäl itüebezne häm keşelär belän bergä telängän näticälärne aluıbıznı täêmin itüçe häm (IQ) intellekt koêffiśiyıntı testlarında ülçälmägän ike tör aqıl, intellekt êş dönyasında häm liderlıqta uñış öçen bik möhim: bolardan berse – toyğısal aqıl (êmośional’ intellekt EQ), ikençese – sośial’ intellekt (SQ).
Toyğısal, sizger keşelärneñ êmośional’ intellektları yuğarı dip äytü döres tügel.
Êmośional’ intellekt toyğılar belän bäyle, läkin toyğısal, êmośional’ üzençälektä buludan kübräk üzebezneñ häm başqalarnıñ toyğıların açıqlaw häm idarä itü belän bäyle nigezdä.
Êmośional’ intellekt ğadättä öç ostalıqnı, künekmäne üz êçenä ala. Berençese: êmośional’ añlaw häm keşeneñ üz toyğıların bilgeläw häm isem birü säläte. İkençese: bu toyğılarnı faydalanu häm bolarnı töşenü, uylaw häm xätta problema çişü kebek wazıyfalarda qullanu säläte. Öçençese: kiräk bulğan çaqta häm üz toyğılarıñnı köyläw häm dä başqalarnıñ şuşındıy uq äyberne yasawına yärdäm itüdän torğan toyğılarnı idarä itü säläte.
Êmośional’ intellektnıñ şuşı öç êlementı yärdämendä başqalarnıñ xislären añlıybız, üz toyğılarıbıznı häm xäräkät räweşlärebezne moña qarap adaptaśiyäliy alabız, qarşılıqlarnı çişä alabız.
Şul uq waqıtta êmośional’ intellekt - êçke aqıl, yäğ’ni keşeneñ üzenä yünälgän. Ul mizgeldä bulıp uzğannarğa toyğısal, êmośional’ ahäñ buldıru häm nıq qalu säläte.
Sośial’ intellekt isä tağın da kiñräk ber töşençä, keşelärara intellekt häm ul äle kiläçäk. Sośial’ intellekt belän êmośional’ intellekt arasındağı töp ayırma toyğısal aqılnıñ keşeneñ üz toyğıların häm başqalarnıñ toyğıların tanu säläte, sośial’ intellekt isä keşelärne añlaw häm alar belän aralaşu säläte.
Monnan tış êmośional’ intellekt xäzerge sśenariylär öçen qarar qıluğa yärdäm itkän bulsa, sośial’ intellekt kiläçäk öçen qararlar qabul itüebezgä yärdäm itä.
Üzebezne häm başqalar belän üzara bäyläneş räweşebezne añlaw öçen şuşı ike modelgä dä ixtıyacıbız bar.
TRT Mäğarif platforması / Uqıtuçı-pedagog Işıl Taysävär
