NATOnıñ yaña strategik konśepśiyası

29nçı iyün’dä Madridta ütkärelgän liderlar sammitında NATO yaña strategik konśepśiyasın qabul itte. Monnan aldağı strategik konśepśiyägä kürä, iminlek şartlarında barlıqqa kilgän citdi üzgäreş NATOnıñ yaña strategik konśepśiyäsen dä tamırdan üzgärtkän. Bu qısada 2010nçı yıldağı dokumentta tınıçlıq êçendä buluı äytelgän Yevro-Atlantika töbägendä bügenge köndä Rusiyäneñ agressiyası arqasında tınıçlıq şartlarınıñ yuqqa çığuı, şuşı nigezdä İttifaq äğ’zase ber ilneñ kiläçäktä höcümgä nişan bulu ixtimalınıñ iğ’tibarsız qaldırıla alınmayaçağı belderelä.

Monnan aldağı dokumentta Rusiyä partnyorlığında atom-töş qorallarınıñ azaytıluı, qorallarnıñ kontrole kileşüläre häm ğomum mäğ’nädä qoralsızlanu kebek mäs’älälär möhim urınnı biläp torğan bulsa, yaña dokumentta şuşı tırışularnıñ zur külämdä Rusiyäneñ xäräkät räweşläre arqasında artta qaluına häm strategik totrıqlılıqqa tiskäre yoğıntı yasawına basım yasala.

Şul uq waqıtta êlekke dokumentta bulmawına qaramastan İrannıñ häm Tön’yaq Koreyanıñ atom-töş häm ballistik programmaların qamilläşterergä däwam itüe, Süriyäneñ, Tön’yaq Koreyanıñ häm Rusiyäneñ isä däwlätneke bulmağan qorallı aktyorlar belän bergä ximik qoral qullanuı äytelä.

Yaña strategik konśepśiyädä NATOnıñ töp missiyäläre isä saqlanıp qaldı. Monıñ nigezendä ittifaqnıñ öç töp missiyası däwam itäçäk. Bolar tıyıp qalu häm saqlanu, krizisnı totqarlaw häm idarä itü belän iminlek xezmättäşlege. Şulay da monnan tış ictimağıy sizgerlekneñ ähämiyätenä yasalğan basımnıñ şaqtıy artuın da äytep uzarğa kiräk, çönki konśepśiya dokumentında sizgerlekneñ öç töp wazıyfasınıñ başqarıla alınuı öçen “kritik” möhimlektä buluı citkerelä. Rusiyäneñ Ukraina höcüme arqasında yaña dokumentta İttifaqnıñ bişençe mäddäse bulğan kollektiv saqlanu qısalarında saqlanu häm tıyıp toru, totqarlaw säläteneñ citdi mäğ’nädä köçäytelüeneñ zarurlığına basım yasala.

Şul uq waqıtta atom-töş qoralları bulğan çaqta NATOnıñ da atom-töşle İttifaq bularaq qalaçağı añlayışı däwam itelä. Monnan tış NATO atom-töş qorallarınıñ maqsatınıñ tınıçlıqnı saqlaw häm agressiya belän qurqıtu ğamällären totqarlaw buluına basım yasalğannan soñ NATOnıñ teläsä nindi ber doşmanğa qarşı ışanıçlı tıyıp torunı garantiyäläçäk sälätkä häm iradägä iyä buluı bilgeläp uzıla.

Alğa kitkän häm cimergeç texnologiyalarnıñ häm forsat häm dä risk buluı, şuşı texnologiyalarnıñ bäreleşlärneñ xarakterın üzgärtüe, tağın da kübräk strategik ähämiyätkä iyä buluı häm global’ köndäşlekneñ töp mäydannarına äylänüe belderelä.

Bu mäğ’nädä texnologik östenlekneñ suğış qırındağı uñışqa tora-bara tağın da kübräk täêsir itüe bilgeläp uzıla. Yanaw şartları da tora-bara gibrid xälenä äylänüe arqasında sizgerlekneñ möhimlegenä basım yasala. Bu qısada NATOnıñ il bazasında häm kollektiv ülçämdä sizgerlegen häm texnologik östenlegen köçäytäçäge citkerelä. Şul uq waqıtta texnologik yaqtan ğaläm häm kiber kosmik kiñleklärgä özleksez ireşüneñ êffektiv saqlanu häm tıyıp toru öçen bik kiräk buluı iskärtelep uzıla. Bu mäğ’nädä kiber ğaläm häm kosmik kiñleklärdä yasalaçaq höcümnärneñ “qorallı höcüm däräcäsenä citä alaçağı" häm İttifaqnıñ bişençe mäddäseneñ ütälüenä kiterä alaçağınıñ äytelüe ayıruça iğ’tibarnı cälep itä.

NATOnıñ yaña strategik konśepśiyäsendä Rusiyägä ayırılıp quyılğan rol’ tamırdan üzgärgän. Monnan arı Rusiyäneñ doşmança säyäsäte häm ğamälläre arqasında monnan aldağı dokumentta bulğanı kebek partnyor statusında kürenä alınmayaçağı belderelä. Yaña konśepśiya Rusiyäne berlektäşlärneñ iminlege häm Yevro-Atlantika töbägeneñ tınıçlığı häm totrıqlılığı öçen iñ möhim häm turıdan-turı yanaw bularaq bäyäliy.

Kötelgäne kebek, yaña dokumentta Qıtayğa möhim urın ayırılıp quyılğanı kürenä. Bu mäğ’nädä Qıtayğa qarata açıqtan-açıq, anıq häm qırıs tel qullanıluın äytergä mömkin, çönki Qıtaynıñ diñgez, ğaläm häm kiber ölkäläre belän bergä qağıydälärgä nigezlängän xalıqara tärtipne “cimerü” öçen tırışlıq alıp baruı äytelä.

Murat Yäşiltaş

SETA säyäsät, iq’tisad häm cämğiyät tikşerenüläre waqıfınıň iminlek tikşerenüläre direktorı, yazuçı, dośent, doktor