NATOnıñ awır missiyası

Rusiyäneñ Ukraina okkupaśiyası NATOnıñ salqın suğıştan soñ oçraşqan iñ kiñ qolaçlı köç kürsätülärdän berse. Saqlanu oyışması bularaq İkençe Bötendönya suğışınnan soñ Sovetlar Berlege qurqınıçı aldında Awrupanıñ iminlegen täêmin itü öçen tözelgän NATO Rusiyäneñ Ukrainanı basıp alu omtılışı arqasında ozaq waqıtlı strategiyasın yañadan qarap çığarğa mäcbür buldı. Bu strategiyanıñ saqlanuçımı, yuğıysä höcüm itüçeme bulaçağı isä anıq itep kürenmi.

24nçe martta Bryussel’dä çirattan tış cıyılğan NATO äğ’zase il liderlarınıñ berençe maqsatı Ukrainadağı suğışnıñ NATO äğ’zase illärneñ bersenä küçüen totqarlaw. Bu ölkädä bigräk tä Pol’şanıñ Rusiyä yanawı belän qara-qarşı toruı añlaşıla. Çönki NATOğa äğ’za şaqtıy il Ukrainanıñ Rusiyägä qarşılıq kürsätüenä bulışu öçen Pol’şa aşa xärbi yärdäm kürsätä. Bu wazğıyät Pol’şanı Rusiyä öçen açıq nişan xälenä kiterä. Suğışqa kürşe bulğan NATOnıñ başqa äğ’za illärendä dä oxşaş kiyırenkelek bar.

Liderlarnıñ kön tärtibendä bulğan başqa ber mäs’älä isä - NATOnıñ strategik maqsatlarınıñ nindi bulaçağı. 2030nçı yıl vizion, küzallaw dokumentı qısalarında Rusiyä belän bäyläneşlek säyäsäten alıp barırğa planlaştırğan NATO Mäskäwneñ Ukrainağa basıp kerüennän soñ bu säyäsätennän waz kiçergä mäcbür bulaçaq. Çönki Rusiyäneñ êkspanśionist säyäsäteneñ qayda tuqtap qalaçağı bilgesez. Şul uq waqıtta Rusiyäneñ NATOnıñ salqın suğıştan soñğı kiñäyüen tuqtatuı, xätta kire çigenüe mäs’äläsendäge üzsüzlelege dä NATOnıñ Rusiyäne qurqınıç bularaq kürüe öçen citärle. Läkin NATO äğ’zase illärneñ bu mäs’älädä ber ük qaraşta buluın äytü awır.

Bryussel’ sammitı şuşı säbäp belän bik möhim. Böten äğ’za illär Rusiyäneñ xaqsız höcüme aldında tawışların kütärde, läkin tögäl, konkret adımnar mäs’äläsendä iniśiativa alınmadı.

NATOğa qağılışlı sınap qarawlardan berse dä – äğ’za illärneñ saqlanu köçeneñ arttırıluı tırışlığı. Bu mäs’älädä ozaq waqıttan birle alıp barılğan säyäsät belän ber rättän Rusiyäneñ basıp aluı bu säyäsätne tizlätep cibärde. Äğ’za illär arasında qorallanuğa iñ äz aqça salğan Germaniyanıñ da xätta 100 milliard yevro külämendä xärbi programmanı başlatuı aldıbızdağı çorda Awrupada qorallanunı tizlätäçäk dinamikanı buldırdı. NATO da böten äğ’zalärenä saqlanu köçen arttıraçaq urtaq programmalarnı kübäytergä mäcbür. Fäqät NATO äğ’zase illär arasında däwam itüçe köndäşlek bu ölkädä problemanı täşkil itä ala.

Mäsälän, Amerika Quşma Ştatlarınıñ Törkiyägä qarata qullanğan êmbargo NATOnıñ ruxına tiskäre bulsa, NATOğa äğ’za başqa illärneñ dä Törkiyägä qarata totışları ittifaqnıñ bergä bulu torışına zarar birä. Törkiyä belän Greśiya arasındağı kiyırenkelek tä kileşmäwçänlektän çittä bulırğa tiyış. Şuña kürä dä Rusiyäneñ höcüme mondıy säyäsätlärlärdän waz kiçü öçen ber ük waqıtta forsat bulıp kürenä. 

Rusiyäneñ basıp alu säyäsäte Awrupa iminlek miğmarisenä, qorılışına yoğıntı yasap qına qalmadı, ber ük waqıtta dönya säyäsätenä dä tirän täêsir itäçäk näticä yasadı. Bu suğışnıñ iñ tiz waqıtta betüe şuşı yoğıntınıñ tiränäyüen totqarlıy ala. Tiskäre oçraqta tağın da kiñ qolaçlı suğış başlanırğa mömkin. 

Murat Yäşiltaş

SETA säyäsät, iq’tisad häm cämğiyät tikşerenüläre waqıfınıň iminlek tikşerenüläre direktorı, yazuçı dośent, doktor