Ärdoğan-Bayden söyläşüe

Rimda uzğan atnada ütkärelgän G20 Liderlar sammitı qısalarında Törkiyä Däwlät başlığı Ärdoğan belän Amerika Quşma Ştatları İlbaşı Bayden arasında bulıp uzğan söyläşü törek-amerikan mönäsäbätläreneñ kiläçäge cähätennän bik möhim ide. İke yaqlı söyläşüneñ annan aldağı atnada yäşängän ilçelär krizisınnan soñğı waqıtqa turı kilüe söyläşüne tağın da ähämiyätle qıldı. İlçelär krizisı xäl itelsä dä törek-amerikan mönäsäbätlärendäge başqa problemalar oçraşu qısalarında quzğatıldı, läkin çişeleş formulası tabılmadı. Söyläşüneñ pozitiv uzuı uñay qarşılanğan bulsa, problemalarnıñ xäl itelüenä qağılışlı iradäneñ bilgelänelüe törek-amerikan mönäsäbätlärendäge krizisnıñ artuın totqarladı.

Mönäsäbätlärdä yaña säxifä açu öçen kötelgän iñ möhim uñay alğarış Törkiyäneñ Amerika Quşma Ştatlarınnan sorağan “F-16”nıñ alınuı häm modernizaśiyasınıñ Amerikan Kongressınıñ kirtäsenä êläkmiçä tormışqa aşırıluı. Läkin Bayden citäkçelegeneñ bu mäs’älädä garantiya birüen äytep bulmıy. Çönki mondıy satu êşläre AQŞta Kongress raslawına bäyle. Baydennıñ Kongressnı ışandıruı öçen bar köçen quyaçağın äytüenä qaramastan belgeçlär Kongressnıñ bu mäs’älädä bik teläkle bulmawın kürä. “F-16”nıñ satıp alınuı häm modernizaśiyası ölkäsendä ike il kileşügä ireşä almağan oçraqta isä törek-amerikan mönäsäbätlärendä saqlanu xezmättäşlege tağın da bäxäsle xälgä äylänä ala.

Başqa ber mäs’älä dä Süriyädä Amerika Quşma Ştatlarınıñ “YPG” terror oyışmasına yärdäm kürsätüen däwam itterüe. İlbaşı Ärdoğannıñ “monnan arı sabırlığıbız qalmadı” dip belderüe Törkiyäneñ yaqın waqıtta Süriyädä xärbi operaśiya oyıştıraçağına qağılışlı işarät bularaq añlaşılğan bulsa da älegä operaśiya başlatılmadı. Ärdoğan oçraşudan soñ Bayden citäkçelegen qabat “YPG”gä yärdäm itüe öçen tänqıyt’läde häm bu räweşle däwam itelüeneñ mömkin bulmawın äytte. Mondıy tänqıyt’läwlär yaqın waqıtta Törkiyä häm AQŞ arasında Süriyä mäs’äläsendä kileşügä ireşüneñ awır buluın kürsätä.

Söyläşüneñ, älbättä, uñay yaqları da buldı. Bayden bigräk tä Äfğanstan mäs’äläsendä Törkiyä alıp barğan barışnıñ möhimlegenä basım yasap, Törkiyäneñ Äfğanstanda ähämiyätle rol’ uynıy alaçağın iskärtep uzdı. Ayıruça Könçığış Urta diñgez häm Liviya mäs’äläsendä ike ilneñ urtaq êşçänlek alıp baraçağına basım yasawı möhim ide.

Amerika Quşma Ştatları belän Törkiyä arasında ike töp problema bar: Berençese, ışanıç krizisı. Här ike il dä ber-bersenä qarata ışanıç toyğısın yuğaltqan. İkençese isä, iminlek krizisınnan tora. AQŞnıñ bigräk tä Süriyä mäs’äläsendä alıp barğan säyäsäte Törkiyä öçen iminlek krizisına säbäp bula. Bu ike krizisnı xäl itmi torıp ike ilneñ yaña säxifä açuı ciñel bulmayaçaq.

Murat Yäşiltaş

SETA säyäsät, iq’tisad häm cämğiyät tikşerenüläre waqıfınıň iminlek tikşerenüläre direktorı, yazuçı, professor, doktor