Üzäk Aziya – Qıtay mönäsäbätläre

12 nçe may könne Qıtaynıň Sian’ şähärendä Qıtay – Üzäk Aziya illäre tışqı êşlär ministrlarınıň ikençe cıyılışı uzdı. Cıyılışta Qıtay, Qazaqstan, Qırğızstan, Üzbäkstan, Tacikstan häm Törekmänstan tışqı êşlär ministrları qatnaştı. Oçraşuda ike yaqlı mönäsäbätlär, “Ber yul, ber poyas” proyektı, Kovid -19 êpidemiyäsenä qarşı köräş, Äfganstandağı soňğı wäzğıyät’, töbäk qurqınıçsızlığı problemaları qaraldı. Cıyılışta Qıtay -Üzäk Aziya mönäsäbätlärendä östenlekle 12 yünäleş bilgelände. Oçraşu qısalarında ike yaqlı söyläşülär dä ütkärelde.

Tışqı êşlär ministrları cıyılışta Kovid -19 belän urtaq köräş, Üzäk Aziya cömhüriyätlärendä tradiśion mediśina üzäklären arttıru, internet aşa sälamätlek saqlaw xezmäte kürsätüne kamilläşterüdä xezmättäşlekne üsterü qararına kilde. Biredä şunı da äytergä kiräk: Qıtay häm Üzbäkstan bergäläp vakśina yasıylar.

Cıyılışta Pekin xakimiyäte Üzäk Aziya illärenä transport ölkäsendä “yäşel koridor” buldırırğa täq’dim itte. Bu täq’dim tamğaxanä häm salım kirtälären ciňel genä ciňü yağınnan bik möhim. Üzäk Aziya aşa uzuçı timer yul transportı pandemiya çorında Qıtay produktların Könbatışqa taşuda ähämiyätle rol’ uynadı. 2020 nçe yılda Qıtay - Üzäk Aziya timer yulınnan taşılğan yök 517 meň konteynerdan arttı, bu isä annan êlekke yıl belän çağıştırğanda 56%qa kübräk. Qıtay Qazaqstan aşa timer yul transportın törleländerergä, Qırğızstan häm Üzbäkstan aşa yaňa timer yul tözergä teli.

Cıyılış azağında Äfganstan, regional’ xezmättäşlekne tiränäytü häm pandemiyägä qarşı urtaq köräş xaqında bäyännamälär äzerlände. Monnan tış Üzäk Aziya – Qıtay tışqı êşlär ministrları cıyılışı formatın formalaştıru turındağı kileşü tekstına qul quyıldı.

Törkestan cömhüriyätläre Üzäk Aziya - Qıtay tışqı êşlär ministrları cıyılışına oxşaş formatta Yaponiya, Kön’yaq Koreya, Awrupa Berlege, AQŞ, Hindıstan häm Rusiya belän cıyılışlar ütkärä. Bu format Törkestan cömhüriyätläreneň bergä êş itüe, ber-berse belän mönäsäbätlärne nığıtu häm regional’ urtaq mänfäğät’lären zur däwlätlär belän ciňelräk çişü yağınnan bik näticäle.

Qıtay Üzäk Aziya Cömhüriyätläre belän mönäsäbätlärendä köndäşlärennän ber adım alda bulu öçen konkret adımnar yasarğa östenlek birä. Mäsälän, Sian’däge cıyılışta monnan soň ütkäreläçäk oçraşularda qabul itelgän qararlarnı ğamälgä aşırudan cawaplı tışqı êşlär ministrları urınbasarlarınnan torğan komissiya tözü häm tışqı êşlär ministrlıqlarında Qıtay – Üzäk Aziya cıyılışlarınnan cawaplı byuro buldıru turında qarar qabul itelde. Qısqası, yaqlar Üzäk Aziya – Qıtay tışqı êşlär ministrları cıyılışınnan maksimal’ däräcädä faydalanırğa teli.

Qıtay – töbäk illäreneň iň zur säwdä partnyerı häm töbäkneň iň zur kreditorı. Qıtay regiondağı êşçänlegen iq’tisad belän çiklär dip uylaw döres tügel. Tacikstanda xärbi baza buldırğan Qıtay, AQŞ Äfganstannan ğaskärlären çığarğannan soň, töbäktä üzeneň xärbi köçen nığıtırğa telär. Konfuśiy institutları belän töbäktä yomşaq köçen arttırğan Qıtay ozın möddättä här ölkädä Üzäk Aziyäneň iň zur partnyerı bulırğa teli.

Avtor:  Abdrasul İsakov