Anadoluda termal' sular

Miken patşası Agememnon 10 yıl barğan suğışlardan soñ Troyanı qulğa töşerä, şähärne cimerep beterä. Läkin yarsuı uzmıy Agememnonnıñ, ul cirdäge kawemnär belän bäreleşä başlıy. Armiyasendäge ğaskärilärneñ zur öleşe yaralana häm xastalana. Yulına oçrağan bersen tıñlıy ul häm armiyasen Smırna yägni İzmir yanındağı termal’ sularğa alıp bara. Mikroplarnı üterüçe, yaralarnı beterüçe balqıç häm qaynar sular sixerle êliksir kebek sawıqtıra meñnärçä ğaskärine.

Truva suğışlarınıñ tanılğan citäkçese Agamemnonnıñ ğaskäriläre çınnan da sälamätlegenä qawışamı bu şifalı sular belän yuğıysä bu barı tik rivayät’me, anısın belmibez. Läkin zamança mediŝinağa nigez salğan Gippokratnıñ üz yazmalarında, geografiya belgeçe Strabonnıñ kitaplarında häm borınğı çornıñ tanılğan şağıyre Gomernıñ dastannarında Agamemnon termal’ suları turında yazuı mäğlüm. 1200 yıl buyı şifa tarata İzmirdäge Agamemnon, bügenge iseme belän Balçova suları.

Anadolu geografiyase bu şifalı sular belän tulı häm borınğı çorlardan birle sawığu öçen qullanıla. Tapşıruıbıznıñ bügenge çığarılışında sezgä şuşı termal’ sularnı tanıtırbız.

Keşelär êlektän üz awırulardan qotılu öçen törle ısullar sınap qarağan. Alar arasında şifa birüenä ışanılğan sularda yuınu häm ul sularnı êçü bula. Anadolu da termal’ suları belän şifa êzläwçelärgä meñnärçä yıl buyı şifa tarata.

Törkiyä aktiv tektonik poyas östendä urnaşqanı öçen termal’ sular cähatennän bik bay. 1300 tiräse şifalı su çığanağı belän dön’yadağı berençe 5 ildän berse. Awrupada isä çığanaq potenŝialı cähatennän berençe, termal’ su qullanışı cähatennän öçençe çiratta Törkiyä. Här poçmağında bersennän-berse törle üzenäçeklärdä häm törle cılılıqlarda termal’ su çığanaqları bar. Härberse törle awırularnı beterä. Zamança mediŝina bulışa almağan qayber oçraqlarda xastalarğa yärdäm itä bu şifalı sular. Törkiyä termal’ suları belän däwalanu şaqtıy ilneñ sälamätlek straxovkası qısalarında urın ala. Şunıñ öçen cirle genä tügäl, ä küp sanda çit il turistları da ağıla biregä.

Borınğı çorda mediŝina yäisä fälsäfä belän şöğıl’längän yazuçılar da termal’ sunıñ çığışın tikşergan, tabiğıy çığanaqlardağı moğcizağa iğtibarnı cälep itkän. Termal’ su çığanaqların ul waqıttan birle ük cılılıqları, isläre häm tämnärenä kürä ayırğannar. Keşelär dä tire, muskul häm söyäk xastalıqlarınnan qotılu öçen meñnärçä yıl buyı bu şifalı häm terapevtik termal’ sulardan faydalanğan. Bu sular niçek barlıqqa kilä soñ, uylap qaradığızmı? Cir astındağı sular magma yärdämendä cılına, bilgele qatlamnarda cıyıla häm geologik watılu urınnarınnan cir yözenä çığa. Termal’ sularnıñ 20 däräcä häm annan da cılıraq buluı zarur läkin här cılı su termal’ su tügel. Êçendä törle gaz, toz, mineral häm radioaktiv matdälär dä bulırğa tiyeş.

Anadoluda termal’ su çığanaqları yanında toraq punkt yäisä qunaqxanälärne kürep bula. Mäsälän Änkaranıñ rayonnarı Ayaş häm Xaymanadağı basseyn häm cir astındağı koridorlarnıñ Xettlar çorı arxitekturası buluı belenä häm 4 meñ yıl buyı qullanıla. Afyonkarahisardağı termal’ sularda da Xettlar çorı êzläre bar. Afyonkarahisardağı sularnıñ Friglar çorında da qullanıluı, ul waqıtta töbäkneñ “Şifalı Frigya” dip ataluı belenä. Su belän ayırmalı mönäsäbät qorğan Xettlar bu sularnıñ xastalıqlarnı beterüen niçek itep öyrände, monısı bilgesez. Läkin alarnıñ bu açışları qalğan ŝivilizaŝiyalärgä dä miras qalıp, bügengä qadär kilrep ireşte.

Termal’ çığanaqlar çığım häm awırlıq kitermiçä cılı su täêmin itkännäre öçen başta yuınu häm çistarınu maqsatı belän qullanılğan. Läkin soñınnan täme, ise häm cılılıqları törle bulğanı öçen barı tik yuınu urınına bu sularda kübräk waqıt ütkärä başlıy keşelär. Çığanaq tirä-yağı häm öste qaplana. Şulay itep termal’ sular miğmari bina bularaq tarixta üz urının ala häm tarix buy ısa sälamätlek häm çistalıqnı simvollıy. Munçağa oxşasa da, cılı su başta sälamätlek öçen qullanıla biredä. Munçadan ayırmalı bularaq şifalı su tutırılğan basseynnar urın ala anda. Borınğı çornıñ böyek tabibı Gippokrat tabiğıy çığanaqlar belän döres itep däwalawnı açıqlıy, su belän däwalanunıñ ähämiyätenä tuqtala. Ul çorda bolay da vanna kerü, tirläw, massaj kebek ısullar qullanılğan. Şifalı sularğa bil, kükräk, baş awırtuları, sulış alu yulları, buın häm tire xastalıqların beterü öçen kergännär.

Anadoluda şifalı sular belän başta Allianoy şähärendä däwalana başlıylar. Kükertle häm 45 däräcädäge suları belän Allianoy borınğı dön’yanıñ aldınğı sälamätlek saqlaw üzäklärennän berse bula.

Termal’ su binaları mozika belän bizälgän zalları, yañğır suı cıyılmağan uramnarı, bağanaları häm çişmäläre belän bik matur şähär bula. Şifalı sunıñ niçek häm nindi maqsat belän qullanıluın, keşelärneñ ul suğa niçek qarawların añlap bula bu borınğı şähär yärdämendä. Şähärdä psixoterapiya, gidroterapiya  häm daru yärdämendä däwalanu belän ber ber rättän operaŝiyalärneñ dä yasaluı belenä. Ütkärelgän qazularda 12 meñ äsär häm 400 mediŝina qoralı tabılğan. Allianoynıñ qalğan serläre Yortanlı böyäse suları astında qaldı. Häm qızğanıç, Anadoluda Allianoyğa oxşağan başqa şähär tabılmadı.

Başta äytep uzğan Agamemnon bügenge iseme belän Balçova termal’ sularına da tuqtalıp kitik. İzmir şähärenä 12 çaqrım yıraqlıqta urnaşqan alar. Termal’ su cılılığı 62 däräcägä citä häm êçendä bikarbonat, xlor, natriy kebek möhim matdälär bar. Bu şifalı sularnı şul uq waqıtta êçep bula. Alarnıñ nevrologik häm muskul xastalıqların beterüe belenä. Revmatizm häm ortopedik operaŝiyalärdän soñ sawığu tizlänä. Şunıñ öçen Norvegiya, Şveŝiya, Germaniya häm qalğan Awrupa illärennäñ däwalanu öçen şaqtıy xasta häm turist kilä. Vanna terapiyaläre belän bergä balçıq vannası, aromaterapiya häm üsemlek vannaları da bar biredä.