"Yaz qalqanı" xäräkäte

Soñğı atnalarda İdlib tirӓ-yağında küzӓtelüçe tӓraqqıyӓt’lӓr Süriyӓ bӓreleşeneñ yaña êtapka küçüen kürsӓtӓ. Rusiyӓ xuplawındağı Esed rejimına bӓyle ciröste hӓm hawa köçlӓreneñ İdlibtӓ strategik wazğiyӓt’tӓge M4 hӓm M5 yulların qulğa töşerügӓ qarağan kereşügӓ Törkiyӓneñ qarşı çığuı İdlibne ber mizgeldӓ dön’yanıñ berençe kön tӓrtibenӓ ӓylӓnderde. Soñğı tapqır 27 fevral’ könne Esed rejimına bӓyle hawa köçlӓreneñ Törek qorallı köçlӓrenӓ bӓyle törkemnӓrne maqsat itep aluı nӓticӓsendӓ Törkiyӓneñ 33 ğaskӓre şӓhit buldı. Bu İdlib krizisın tağın da tirӓnӓytte hӓm Törkiyӓneñ rejimğa qırıs hӓm kiñ qırlı cawap qaytaruına sӓbӓpçe buldı.

Säyäsi,iq’tisadi häm soŝial’ tikşerenülär waqıfı SETA direktorı, yazuçı, doktor Murat Yäşeltaşnıň “Yaz qalqanı” operaśiyase” isemle aňlatmasın täq’dim itäbez.

Törkiyӓ “Yaz qalqanı” dip atağan operaśiya çın sӓlӓtne dӓ kürsӓtte. Süriyӓdӓge watandaşlar suğışında Törkiyӓ belӓn Süriyӓ ӓle bolay bӓreleşmӓgӓn ide. Törkiyӓ Qorallı keşesez hawa apparatların qullanıp törek xӓrbi oçqıçları öçen yabıq bulğan Süriyӓ hawa kiñlegenӓ kerde hӓm İdlib tirӓsendӓ Süriyӓ rejimına bӓyle barlıq xӓrӓkӓt itüçe çaralarnı yuqqa çığardı. Operaśiyaneñ ikençe könendӓ Süriyӓ rejimı üz saflarında suğışuçı 2500dӓn artıq ğaskӓren hӓm suğışçısın yuğalttı. Monıñ belӓn bergӓ 100 tirӓse tankın Törkiyӓneñ hawadan höcümendӓ yuğaltıp, ike Su-24 hӓm L 36 törendӓge xӓrbi oçqıçı da Törkiyӓ tarafınnan töşerelde. Rejim yuğaltuları monıñ belӓn dӓ betmi; hawa saqlanu sistemaları, artilleriya batareyaları hӓm şaqtıy köbӓle transport çarası da rejimnıñ yuğaltuları arasında. Şul rӓweşle Törkiyӓ ğaskӓrilӓre öçen tiyeşle cawapnı qaytaru urınına rejimğa awır yuğaltular birӓçӓk xӓrbi taktika hӓm strategiya alıp bardı. Ayıruça Qorallı keşesez haw apparatları höcüme belӓn suğışnı yaña êtapka küçerde Ӓnkara.

Strategiyaneñ sonğı maqsatı isӓ ap-açıq; rejimnı Soçi kileşüendӓ bilgelӓngӓn çiklӓrgӓ qaytırğa mӓcbür itü. Lӓkin mӓydannan kilüçe xӓbӓrlӓr rejimnıñ awır yuğaltular birüenӓ qaramastan poziśiyalӓrennӓn çigelmӓyӓçӓklӓren kürsӓtӓ. M4 hӓm M5 ciröste yulların ber ük waqıtta kontrol’ itӓ aluçı strategik ӓhӓmiyӓttӓge Serakip töbӓgeneñ quldan qulğa küçüe moña dӓlil. Östӓwenӓ Mӓskӓw operaśiyaneñ berençe könendӓ bernindi totış kürsӓtmӓsӓ dӓ, soñınnan poziśiya aldı. Serakip töbӓgenӓ Rusiyӓ xӓrbi poliśiyasen kertkӓn Mӓskӓw citӓkçelege Törkiyӓneñ operaśiyane kiñӓytü ixtimalına qarşı üz kontingentın alğı planğa çığardı. Bu isӓ Törkiyӓneñ tağın da iğtibarlı totış kürsӓtüenӓ iltӓ. Çönki hӓr ike il dӓ turıdan bӓreleşergӓ telӓmi.

Törkiyӓ Soçi kileşüeneñ çiklӓrennӓn çıqmıy, Mӓskӓwneñ niyӓte isӓ ikençe. Hӓr ike uyınçınıñ da bӓreleşne üsterü yaqlı bulmawları kürenӓ.

5 martta küreşep söylӓşkӓn Putin belӓn Ӓrdoğan 2018 yılda imzalanğan Soçi kileşüenӓ tağın 3 maddӓ östӓp, İdlib krizisında yaña utnı tuqtatu liniyaseneñ barlıqqa kiterelüen tӓêmin itep, krizisnıñ tirӓnӓyüenӓ kirtӓ quydılar. Utnı tuqtatunıñ iğlan itelüe belӓn M4 ciröste yulınıñ tön’yağında hӓm kön’yağında 6 çaqrım tirӓnlektӓge ışanıç koridorınıñ qorıluı mӓs’ӓlӓsendӓ kileşelde. İkençe yaqtan törek-rus urtaq patrul’lӓreneñ M4 ciröste yulında başlanuı östendӓ dӓ kileşü tӓêmin itelde. Şulay itep Törkiyӓ rejim hӓm Rusiyӓneñ tağın da alğa kitüenӓ qomaçawlap, yaña qaçaqlar krizisınıñ çığuına kirtӓ quydı hӓm oppoziśiyaçel’lӓrneñ poziśiyalӓren saqlap qalu öçen waqıt qazandı. Mӓskӓwdӓge oçraşuda İdlib krizisına daimi çişeleş tabılmasa da, waqıtlıça formula yӓrdӓmendӓ krizisnıñ tirӓnӓyüen buldırmıy qaldılar. Rusiyӓ hӓm rejim monnan soñ yaña höcüm başlatmayaçaq digӓn garantiya bulmasa da, Törkiyӓ kilӓse çorda xӓzerge urında xaqimiyӓten nığıtıpi İdlib krizisınıñ qabat üsüenӓ qomaçawlıy ala. Mӓskӓwdӓge oçraşunıñ iñ möhim nӓticӓse isӓ törek-rus mönӓsӓbӓtlӓreneñ qalğan ülçӓmnӓre möhim kürelep, İdlib arqasında risk astında quyılmawı. Lӓkin ike yaqlı mönӓsӓbӓtlӓr İdlib krizisınnan yaralandı.