Mardin qalası

Mardin geografik xäle häm qorılışı yağınnan ayırmalı şähärlärdän berse bulıp tora. Törkiyäneň Kön’yaq könçığış Anadolu töbägendä urnaşqan ul. Mesopotamiya üzänlegenä qarap toruçı şähär üzenä xas arxitekturası belän iğtibarnı cälep itä häm kilüçelärne könçığışnıň ütkänenä alıp qayta.

Dicle häm Färat yılğaları arasında urın aluçı Mardin törle ŝivilizaŝiyalär häm ışanularğa qolaç cäygän, tirän tarixlı şähär. Töbäkkä cirläşüneň 3 meň yıl êlek buluı uylanıla. Çiratı belän assiriyälelär, xettlar, urartular häm medlarnıň xaqimiyäte astına kerä. Anadolunı qulğa töşergän rimlılar da xökem sörä anda. Vizantiyalelärdän soň 11nçe ğasırda törek cirlärenä quşıla.

Yefäk yulı östendä urnaşqan Mardin - Yuğarı Mesopotamiyaneň iň êlekke toraq punktlarınnan berse. Şähärneň ğomüm küreneşenä küz salsaq, iğtibarnı başta sarı izvest’ taşınnan yasalğan öylär cälep itä. Bar dönyağa tanılğan bu öylärneň işekläre Mesopotamiya üzänlegenä qarıy, qalqulıq awışlığı östendä tözelgännäre öçen kim digändä ike qatlı yasalğan alar häm berseneň külägäse ikençesenä töşmäyäçäk itep planlanğan. İzvest’ taşı öylärne cäyen salqınça, qışın cılı tota. Sarı izvest’ taşına Mesopotamiya qoyaşı da çağılğanda şähär sap-sarı, äkiyäti töskä kerä häm Mardinnıň ni öçen qoyaş şähäre dip ataluın yaxşı aňlıybız.

Muzey kebek Mardinda gizeläçäk şaqtıy urın bar. Bolardan berse – Dara borınğı şähäre. Mardin kebek êlekke Mesopotamiyaneň iň êlekke toraq punktlarınnan berse bulğan Dara ayıruça 40 metr tiränlektäge cir astı şähäre belän kürüçelärne ğacäpkä qaldıra. Şähär tegermäne, çirkäwe, bazarı häm sulıqları da bar.

Mardinneň simvolına äylängän qorılmalardan berse – Deyrulzafaran monastıre. 5nçe ğasırda tözelgän, lakin bügenge xälenä soňğı çorlarda qawışqan monastır’ - xristiyannarnıň dini üzäklärennän berse. Bügenge köndä dä ğibadätxanä bularaq xezmät kürsätä.

Ulucami – Mardin üzägendäge möhim äsärlärdän berse bulıp tora. Anadolunıň iň êlekke mäçetlärennän berse bulğan Ulucami 12nçe ğasırda tözelgän. İskitkeç manarası belän şähär siluêtın bizäp tora. Şehidiye mäçete, Melik Maxmut mäçete, Latifiye mäçete belän Necmeddin mäçete dä küreläçäk urınnar arasında.

Zinciriye mädräsäse - 14nçe ğasırdan bügengä qadär ireşkän iň matur qorılmalardan berse. Qızıqlı xikäyäse dä bar anıň. Mädräsäne tözetkän İsa bäy suğışta ciňelgäç monda äsir totıla häm törmädä utırırğa mäcbür qala.

Kasımiye mädräsäse êşlägän waqıtta töbäkneň iň möhim belem birü üzäklärennän berse bula. Mäçet häm törbä belän ber rättän 23 däres uqıtılğan mädräsä mäğarif häm belem birü kompleksı bularaq tözelgän.

Mardinneň Midyat ilçäsendäge Mor Gabriêl’ monastıre - xristiyan cämğiyäteneň tanılğan häm böyek qorılmalarınnan berse. Bar dönyada saqlanıp qalğan iň êlekke xristiyan monastıre ul. Nigeze 397 yılda salına häm qorılma qısqa waqıtta tamamlana. Törle tarixlarda êçenä häm tışına östämä urınnar yasatıla.

Mor Benxam yäisä ikençe iseme belän Kırklar çirkäwe 6nçı ğasırdan bügengä qadär ireşkän. Çaň manarası häm ağaçtan matur itep yasalğan qapqaları belän iğtibarnı cälep itä. 13nçe ğasırnıň azağında Mardin Patriarxiya üzäge bulğannan soň xalıqnıň ruxani häm idari êşläre bu çirkäwdä alıp barıla.

Mardin mädräsäläre, mäçetläre, çirkäwläre, monastır’läre belän sezne ışanular bergä häm xozur êçendä yäşägän şähär bularaq qarşı ala. Êlekke waqıtlarğa alıp kitkän tar uramnar, taş öylär, şähär nığıtması, tarixi bazarlar, qahwäxanälär sixerle atmosfera tudıra.

Bügenge köndä dönyanıň şaqtıy ilennän turistlarnı üzenä cälep itüçe Mardinğa kilsägez, möhim äsärläre bulğan Mardin muzeyın, Midyat ilçäsen dä kürergä kiňäş itäbez.

Mardin telkâri dip ataluçı kömeştän yasalğan äyberlär belän dä mäşhür. Osta qullarda yasalğan äyberlärne satıp alırğa bula. Bik bay aş-su mädäniyäte bulğan şähärneň tanılğan rizıqların da tatıp qarağız.