İstanbul

 İstanbul - ike qıytğanı Awrupa belän Aziyanı ber-bersenä totaştıruçı şähär. Geografik urını yağınnan tarix däwamında möhim cirläşü üzäge bulğan.  

Beznen êrağa qadär 7 nçe ğasırda qorılğan İstanbulda küp sanda törle śivilizaśiya yäşägän. Mädäniyatlar, dinnär ,śivilizäsiyälärneñ berläşü urını bulğan.

Tarix dawamında 3 zur imperatorlıqnıñ –Rim imperatorlığı, Könçığış Rim imperatorlığı häm Ğosmanlı imperatorlığı başqalası bula. İstanbul 1985 nçe yılda YUNESKOnıñ Bötendönya mirası isemlegenä kertelä.

İstanbulnıñ tön’yaqta Haliç,könçığışta Bosfor buğazı häm kön’yaqta Märmär diñgeze belän äyländerep alınğan öleşe bügenge köndä tarixi yarımutraw bularaq belenä.

Bu yarımutrawdağı 4 töbäk İstanbulnıñ tarixi mäydannarı bularaq Bötendönya mirası isemlegenä kertelde. Alar: Soltanäxmät arxeologik cirlege, Söläymaniya tıyulığı,Zeyrek tıyulığı ,İstanbul divarları tıyulığı.

Soltanäxmät tıyulığı üz êçenä Topkapı sarayın, Ayasofya, ippodrom,Aya İrini muzeyı häm Keçkenä Ayasofya mäçeten üz êçenä ala.

Topkapı sarayı Ğosmanlı imperatorlığında padişahlar yäşägän häm imperatorlıq idarä itelgän möhim saray. Tözeleşen Fatix Soltan Mäxmät başlatqan saray 15 nçe ğasır azağında tözelep betä. Qullanılğan däwerdä anda 4000 keşe yäşi.

Yaqınça 80 meñ kvadrat metr mäydanğa tözelgän saray yaña saraylar tözelgännän soñ êlekke ähämiyäten yuğalta. Fäqät’ izge amänätlärne saqlaw ,qazna häm aqça basu êşe biredä däwam itä.

Topkapı sarayı 1923 nçe yılda Ğosmanlı imperatorlığı betkännän soñ muzey bulıp qala.

Ozaq yıllar dönya imperatorlığınıñ idarä üzäge bulu cähätennän iğ’tibarnı cälep itkän sarayda Ğosmanlı arxitekturası häm sänğäten çağıldıruçı äsärlär, miniatyuralar, İslam qul’yazmaları, kiyem-salım, qorallar, divar räsemnäre, könküreş äyberläre ,Ğosmanlı qaznası häm bizänü äyberläre kollekśiyäläre urın ala.

Ayasofya - İstanbuldağı iñ möhim äsärlärdän berse. Vizantiya imperatorlığı däwerendä tözelä başlağan çirkäwneñ gömbäze bik mäşhür. Arxitektura tarixında borılış noqtası bulğan Ayasofya bügenge köndä muzey bularaq xezmät itä.

İppodrom dip yörtelgän töbäk sport çaraları öçen häm sośial’ üzäk bularaq tözelgän. Bügenge köngä barı tik qaldıqları ğına saqlanıp qalğan.

Aya İrini häm Keçkenä Ayasofya – Vizantiya däwerendä salınğan häm arxitekturası belän iğ’tibarnı cälep itüçe pravoslaviye çirkäwläre.

Söläymaniya mäçete - Qanuni Soltan Söläyman boyırığı belän 16 nçı ğasır urtalarında arxitektor Sinan salğan mäçet. Xäzerge waqıtta İstanbulnıñ iskitkeç siluêtın bilgeläwçe kürkäm äsärlärneñ berse. Şähärneñ dini, sośial’ häm mädäni ixtıyacların qanäğät’länderä ala torğan kölliyä itep tözelgän.Mäçettän tış xastaxanä, munça, kärwansaray ,4 mädräsä, mediśina fakul’tetı häm xäyriyä cämğiyäte bar. Bolarnıñ kübese bügenge köngä qadär kilep citkän.

Bötendönya mirası isemlegenä kertelgän töbäklärdän berse – Zeyrek tıyulığı. Zeyrek mäçete yäisä Pantokrator monastıre  3 plavoslaviye çirkäwennän torğan ähämiyätle äsär.12 nçe ğasırda tözelgän monastır’ İstanbul ciñep alınğannan soñ mädräsägä üzgärtelä.  

Töbäktä Ğosmanlı däwläteneñ strukturası, tormış räweşe häm arxitekturasın çağıldıruçı möhim ürnäklär urın ala. İstanbuldağı iñ borınğı öylärdän berse dä biredä urnaşqan.

Zeyrek tıyulığı YUNESKOnıñ yuqqa çığa baruçı äsärlärne küzätü isemlegenä kertelä häm kiñ qırl restavraśiya başqarıla.

İstanbul divarları tıyulığı şähär tözelgän tarixi yarımutrawnı diñgez häm cir östennän äyländerep alğan divarlar häm anıñ tirä yağın üz êçenä ala.

Divarlarnı tözü 4 nçe ğasırda başlana häm küp tapqırlar üzgäreşlär kertelä.

Divarlardağı qapqalar şähärgä kilüçelärä däwlätneñ köçen kürsätüçe äsärlär bulıp tora. Bu qapqalar xäzerge waqıtta da qullanıla. Ğosmanlı imperatorlığı waqıtında divarlar häm qapqalar küp tapqır tözekländerelä ,qayber öleşläre yañadan tözelä

Maturlığı xaqında şiğır’lär, romannar yazılğan , fil’mnär töşerelgän ,tarixı häm tabiğate cähätennän tiñsez şähär bulğan  İstanbulnı kürergä  uzğan yı yaqınça 14 million çit il turistı kilde.