Awrupada möselman zıyalıları kongressı

Professor doktor Qudrät BÜLBÜL yazması

Awrupa İslamı bӓylӓneşendӓ qayber könbatış yazuçıları hӓm dӓwlӓtlӓrneñ mӓs’ӓlӓgӓ kübrӓk üzlӓre cӓhatennӓn qarawların ӓytep uzğan idek. Barlıqqa kiterelgӓn İslam Şurası belӓn üzlӓre problema itep kürgӓn mӓs’ӓlӓlӓrne kön tӓrtiben kiterӓlӓr. Çınında bu hӓm oxşaş şuralarnıñ strukturası, ӓğzalӓre hӓm qaraşları küpçelek möselmannarğa qağılışlı hӓm problema bularaq kürelüçe nӓrsӓlӓr. Ӓgӓr bu çınnan da şulay ikӓn möselmannarnıñ üz kön tӓrtiplӓrenӓ yünӓlüe, üzlӓren tağın da yaxşıraq açıqlawları zarur.

Hiçşiksez könbatışta yӓşӓwçe möselmannar başqaraçaq küp nӓrsӓ bar. Min bolardan barı tik möhim bulğan Möselman zıyalıları kongressına ğına tuqtalıp uzaçaqmın.

Yıllıq kongresslar

Globallӓşü barışları hӓm imperialist maqsatlar kiterep çığarğan wazğiyӓtlӓr arqasında zur qaçaqlar ağımı küzӓtelӓ. Bu barışta êlektӓn yıraq cirlӓrdӓ kürelgӓn törle tormış rӓweşlӓre betep bara. Bu bilgele ülçӓmdӓ borçu, bilgesezlek, qurqu hӓm reakśiya tudıra. Mondıy şartlarda küçep kilüçelӓrneñ üzlӓren yaxşıraq açıqlawları bik faydalı bulır.

Bu qısada Awrupada yӓşӓwçe möselman zıyalıları mӓydan qorıp, yıllıq kongresslar oyıştıra ala. Bu kongresslar Parij, London, Berlin, Bryussel’ kebek hӓr yıl ber Awrupa başqalasında uza ala. Kongresslar möselmannarnıñ üzlӓren tağın da yaxşı açıqlawlarına bulışaçaq mӓs’ӓlӓlӓrdӓ bulğanı kebek Awrupa yӓisӓ keşelek bӓxӓslӓşkӓn mӓs’ӓlӓlӓrdӓ dӓ bula ala. Bu bӓylӓneştӓ terrorçılıq, rasaçılıq, İslamğa qarşı çığu, süz irege, belem alu, ğailӓ, yӓşlӓr, bergӓ yӓşӓw, narkotik qullanu, mӓktӓp cinayӓtlӓre, balalarnıñ ğailӓlӓrennӓn tartıp alınuı kebek mӓs’ӓlӓlӓr berençe urında.

Kongresslarğa möselman zıyalıları belӓn ber rӓttӓn bӓylӓneşle aldınğı isemnӓrneñ, kongress uzğan şӓhӓr mêrlarınıñ, ul ilneñ bӓylӓneşle oyışmalarınıñ hӓm dӓwlӓt rӓsmi zatlarınıñ da qatnaşuı urınlı bulır. Şul rӓweşle kongresslar möselmannarara yabıq kongress bulıp uzmas. Problemalar urtaq isӓ alarğa bergӓ çişeleş tabu yaxşıraq nӓticӓ birer.

Kongressta hӓr yıl beldergeneñ açıqlanuı nӓrsӓlӓrneñ problema buluın kürsӓtӓçӓk hӓm çişeleş yullarına işarӓt itӓçӓk.

Ni öçen möselman zıyalıları?

Hiçşiksez mondıy kongresslarnı möselman din êşleklelӓre, ictimaği oyışma wӓkillӓre, êş, mӓdӓniyӓt, sӓyӓsӓt keşelӓre arasında da uylap bula. Kongresslarda söylӓşelӓçӓk mӓs’ӓlӓlӓrneñ dini, sośiologik, psixologik, dӓwlӓt oyışmaları, sӓyӓsi, iqtisadi, mӓdӓni h.b. şaqtıy ülçӓme bulaçaq. Şunıñ öçen kongressnın zıyalılar kongressı buluı hӓm utırışlarda diñ êşleklelӓre, ictimaği oyışma wӓkillӓre, êş, mӓdӓniyӓt, sӓyӓsӓt keşelӓrenӓ urın birü döresrӓk bulır.                                                                                                           

Kongressnıñ ixtimallı öleşlӓre

Möselman zıyalıları, bӓylӓneşle dӓwlӓt rӓsmi zatları hӓm bӓylӓneşle taraflar qatnaşqan mondıy kongress şaqtıy cӓhattӓn uñay nӓticӓlӓr tudıraçaq.

Möselman cӓmğiyӓtlӓre cӓhatennӓn: Awrupada yaşӓwçe möselman zıyalıları qızğanıç yış rӓweştӓ urtaq mӓydannarda küreşmi. Kübrӓk regional’, terrritorial’, dini oyışmalar kebek mӓydannarda üzlӓren açıqlıy. Awrupada problemalar urtaq, lӓkin çişeleşlӓr kübrӓk ayırmalı tradiśiyalӓr, il tӓcribӓlӓre hӓm cirle oyışmalarda êzlӓnӓ. Kongress iñ başta möselman ziyalılarına üz problemaların centekle rӓweştӓ qaraw forsatın birӓçӓk.

İkençe yaqtan mondıy kongress yӓisӓ mӓydan möselmannar isemennӓn söylӓw wӓqalӓte bulaçaq isemnӓrneñ alğı planğa çığuına öleş kertӓçӓk. Kongress başqalarınıñ tügel, ӓ möselman zıyalılarınıñ üzlӓre öçen nӓrsӓne problema itep kürülӓren hӓm çişeleş bularaq nӓrsӓ tӓqdim itülӓren bilgelӓw forsatın tӓqdim itӓçӓge öçen üzlӓrennӓn tış çişeleş êzlӓnüen dӓ zӓğiflӓtӓçӓk.

Bӓylӓneşle dӓwlӓtlӓr cӓhatennӓn: İllӓrendӓ küp möselmannar yӓşӓwçe dӓwlӓtlӓrdӓn qayberlӓre añlaw, çişeleş tabu niyӓte belӓn, ӓ qayberlӓre isӓ assimilyaśiya hӓm manipulyaśiya maqsatı belӓn möselmannarnı qızıqsındıruçı mӓs’ӓlӓlӓrne kön tӓrtibenӓ kiterӓ. Mondıy kongress bergӓ yӓşӓw alıp kilgӓn forsat hӓm problemalarnı yaqınnan kürep, yaxşı niyӓt belӓn çişeleş tabarğa telӓwçe dӓwlӓtlӓrgӓ dӓ bulışaçaq. Belep yӓisӓ belmiçӓ möselmannar isemennӓn problema kürü hӓm alarğa yaraqlı bulmağan çişeleşlӓr tabu, tağın da döresrӓge mӓcbürilӓw kiresen kiterep çığarır.

Êçendӓ yӓşӓgӓn cӓmğiyӓt cӓhatennӓn: tarixlarında küp törleleklӓr belӓn yӓşӓw tӓcribӓse bulmağannan könbatış illӓrendӓ dӓwlӓt çitendӓge aktyerlar, ictimaği oyışmalar, zıyalılar, şӓxeslӓr möselman cӓmğiyӓtlӓrenӓ qarata qızıqsınu, borçu toya ala. Möselman zıyalıları kongress aradaşçılığı belӓn üzlӓren, qaraşların, könüzӓk waqiğalar belӓn bӓyle qaraş cӓhatlӓren açıqlasa, bu borçu hӓm qızıqsınuğa cawap tabılır. Bu borçularğa cawap birelmӓsӓ, alarğa başqaları yalğış cawap tabar.

Mondıy kongresslar Awrupa bӓylӓneşendӓ genӓ tügel, ӓ möselmannar küçep kilgӓn yӓisӓ yӓşӓgӓn cӓmğiyӓttӓ möselmannar azçılıqta bulğan barlıq töbӓklӓrdӓ mӓgnӓle añlayış barlıqqa kiterӓ ala. Bu bӓylӓneştӓ Afrika, Balkan, Awstraliya h.b. urınnarda da Möselman zıyalıları kongressın uylap bula. AQŞta isӓ bu mӓgnӓdӓ bulmasa da, oyıştırılğan qayber kongresslar oxşaş wazifa başqara hӓm öleş kertӓ.

Professor doktor Qudrät BÜLBÜL - Änkara Yıldırım Beyazıt universitetınıñ säyäsi belemnär fakul'tetı dekanı