İdlib töyene

2011 nçe yıldan birle däwam itkän Süriyä krizisında İdlib töbäge oppoziśionerlarnıñ soñğı nığıtmasına äwerelde. İdlib belän bergä anıñ yaqın tiräsendäge Könbatış häm Könyaq Xäleb ,Tön’yaq Xama häm Tön’yaq Latakiyada Törekmän tawları tiräsen üz êçenä alğan bu mäydan Äsäd rejimına qarşı suğışuçı oppoziśionerlar qullarında totqan soñğı töbäk. Oppoziśonerlarnıñ Xäleb, Könçığış Guta,Dera,Kuneytra häm Tön’yaq Xoms kebek töbäklärne yuğaltuı İdlibtä oppoziśiyanıñ bar buluın tağın da möhim xälgä kiterde. Astana barışı bäyläneşendä 3 million tiräse xalqı bulğan İdlib bäreleşsez töbäk qısasına alındı. Törkiyäneñ Rusiya häm İran belän tözelgän Astana kileşüe qısasında buldırğan 12 küzatü punktı töbäk yazmışı cähätennän zur ähämiyätkä iyä.

      Säyӓsӓt, iq’tisad hӓm ictimaği tikşerenülӓr waqıfı SETA tikşerenüçese, yazuçı Can Acunnıň İdlib töyene xaqında añlatmasın täq’dim itäbez.

İdlib töbägendäge oppoziśionerlar waqıt-waqıt ber-berse belän bäreleşä. İdeologik tarqalu belän bergä küçenü köräşenä dä duçar bulğan wäzğiyät’tä. Töbäktäge soñğı täräqqiyät’lär nigezendä İdlibtäge “HTŞ” häm milli azatlıq frontı iseme astında 2 töp lager’ turında äytergä kiräk. “HTŞ” Amerika Quşma Ştatları tarafınnan terror oyışması itep bäyälängändä milli azatlıq frontına isä Törkiyä yaqlaw kürsätä.”HTŞ” Astana barışınnan çittä qalğanda milli azatlıq frontı Astana barışınıñ ber öleşe bulıp tora. 

Rejim häm berlektäşlärneñ töbäkkä qatışu başqaru öçen sıltaw itep alğa sörgän radikal’ törkemnär bar. Törkiyä isä säyäsi manevrlar belän bu törkemnärne yuqqa çığaru öçen tırışa. İdlib Astana barışı qısasında bäreleşsez töbäk itep qabul itelgän buluğa qaramastan rejim häm berlektäşläre İdlibne turıdan turı kiñ qırlı räweştä maqsat itep alaçaqları turında süzlären arttıra başladı.

İdlibkä ixtimal xärbi xäräkät Törkiyä cähätennän bik xätär. Berläşkän Millätlär Oyışmasınıñ Süriyä maxsus wäkile Steffan de Mistura İdlibtä Könçığış Guta sśenariye qabatlansa humanitar wäzğiyät’neñ Könçığış Gutadan 6 tapqırğa naçarrak bulaçağın belderde. İdlib häm anıñ tirä yağındağı oppoziśya berämleklären beterü Törkiyä yoğıntısı astındağı Afrin, Azez,Bab,Cärablus kebek töbäklärgä dä turıdan turı qurqınıç tudıra .

Rejimnıñ xäzerge xärbi köçe İdlibkä qarata ixtimal kiñ qırlı xäräkätneñ barı tik Rusiyäneñ xuplawı häm anıñ xäräkätkä quşıluı belän tormışqa aşa alaçağın kürsätä. Törkiyä häm Rusiyäneñ Süriyädäge xäzerge poziśiyäläre häm ike il arasındağı mönäsäbätlär Mäskäwneñ Änkarağa turıdan –turı yanayaçaq mondıy adımnı yasaw ixtimalın kimetä.

Fäqät’ töbäkkä oyıştırılğan hawa höcümnäre Astana barışı belän täêmin itelgän ışanıçqa zıyan kiterep töbäk totrıqsızlığına öleş kertä. İxtimal İdlib operaśiyäsendä Törkiyäneñ küzätü punktlarınıñ üz köçen kürsätüen kiläse barışta rejim häm rejim yaqlı suğışçılar tarafınnan sınap qaraluın farazlarğa mömkin. Törkiyä 12 xärbi punkt belän töbäkneñ cir östennän maqsat itep alınuın totqarladı.

Rejimnıñ İdlibkä kiñ qırlı xäräkät oyıştıru öçen xärbi köçeneñ citärlek bulmawı häm bu bäyläneştä ayıruça Rusiya häm İranğa tulısınça bäyle buluı kürenä. Rusiyäneñ yoğıntısı astında bulğan Äsäd rejimınıñ İdlibkä höcüm itü qararınıñ Rusiya häm İrannıñ raslawı bulmıyça torıp tormışqa aşa almayaçağın äytergä mömkin. Rejimnıñ İdlibkä höcüm itü qararınıñ barı tik Rusiyäneñ xuplawı häm kiñ qırlı yaqlawı belän genä bula aluı añlaşıla.

Törkiyä İdlib xaqında Rusiya belän alıp baraçaq söyläşülär belän yaqınça 3 million tınıç xalıq yäşägän töbäkne humanitar krizistan qotqaru öçen tırışa. Töbäkkä oyıştırılğan hawa höcümnärenä qarşı Törkiyä Rusiya häm rejim hawa köçlären Süriyä hawa kiñlegendä ğamäli bularaq tuqtatu mömkin bulmağanğa kürä diplomatik yullar belän hawa höcümnären kimetü öçen tırışa. Şulay uq radikal’ oyışmalarnı İdlibtä kimetep Rusiya häm rejimnıñ töbäkkä yünälgän hawa xäräkätläre öçen alğa sörgän sıltawlarnı beterü zarur.

Süriyädäge bäreleşlärne tuqtatu häm Astana barışı tögällänep säyäsi çişeleş tabu cähätennän Törkiyäneñ oppoziśionerlarnı bergä cıyuı möhim bulğanda rejim häm berlektäşlärneñ İdlibkä yünälgän agressiv totışlarınnan waz kiçüläre häm hawa höcümnären tuqtatuları kiräk. Fäqät’ rejimnıñ İdlibtäge oppoziśionerlarnı da çitläşterep xärbi cähättän Süriyä oppoziśiyäsen häm inqıylabçı köçlärne tulısınça täêsirsez xälgä kiterergä teläwe kürenä.

Astana häm Soçi barışı qısasında alıp barılğan yaña Töp Qanun äzerläw häm başqa yasalaçaq bäyläneşle  adımnarda da rejim bar buluın däwam itterergä tiyeş. İdlibne saqlaw Törkiyä cähätennän isä ixtimal qaçaq ağımnarınnan saqlanu, “PKK”nıñ Süriyädäge törkeme “PYD/YPG” belän alıp barılğan köräştän Süriyäneñ kiläçäge belän bäyle söyläşülardä üz süzen äytä aluğa qadär zur ähämiyätkä iyä.