Hasankeyf

Törkiyäneñ mädäniyät xäzinälärendä bu atnada sezgä ilebezneñ mohim mädäniyät töbäklärennän Hasankeyfı tanıtaçaqbız. Hasankeyf könyaq könçığışta Anadoluda  Batmanğa  bäyle urnaşu cire. Diclä  yılğasınıñ ikegä ayırılğan  urnaşu üzäge tarixı nığıtması häm tabiği maturlıqları belän iğtibarnı caläp itä.

Hasankeyf 1981dä  tabiğatne saqlaw alanı bularaq iğlan itelde. Diclä yılğasınıñ barlıqqa kitergän dugada bulğan tarixı  nığıtması Könyaq könçığış Anadolunıñ iñ mohim turizm üzäklärennän bulıp tora. Bu iskitkeç  maturlıqnıñ  Diclä yılğası östendä tözeleşe däwam itkän Ilusu böyäseneñ suları astına qalu qurqınıçı da bar.

Törkiyädä tirä-yaq añlayışınıñ kamilläşüe häm tirä-yaq säyäsätneñ taralıyı Hasankeyfnıñ ähämiyäten arttıra.

Hasankeyfnıñ tarixı sezne 10 meñ yıllıq   tarixqa kire alıp kitä. Urnaşu bularaq Mesopotamiya da strategik urında bulıp tora.Säwdä yullarınıñ yul çatıda buluı, yılğanıñ su yullarınıñ qullanıluı säwdä ähämiyät arttırdı. Säwdäneñ tämin itkän mullıq binalarğa häm şähärgä çağılğan. Tarix buyınça törle mädäniyätlärneñ xakimiyäte bu töbäk tä 12nçe häm 13nçe yöz yıllarda Anadolu Sälcuqlılarına bäyle ber bilek bulğan Artuklılarnıñ başqala wazıfasın da başqarğan.

Artuqlılar zamanında Hasankeyf iñ şöhrätle  çorın yäşägän ide. Bu çorda nığıtmanıñ şähärçege küreneşennän qotılıp ber şähär wazğiyätenä kilä.

13nçe yözyıllarda Mongollarnıñ basıp kerüe belän elekke canlılığın yuğalta başlıy.

Misır Äyyubiläre, İran üzäkle törek däwlätläre Akkoyunlılar häm Safevilär töbäktä xäkimlek itä başlıylar. Şähärneñ Dicle yılğasınıñ yar buylarında mäğärä öyläre dä bar.

Bu mäğärälärneñ qarşısındağı taşlıqnıñ iñ östendä Hasankeyf nığıtması urın ala.

Nığıtmadağı tarixı äsärlärneñ qayber iskärmälärneñ tışında kübese iskergän häm cimerelgän wazğiyättä. Äyyubilär çorınnan Ulu Mäçete, keçkenä saray, Akkoyunlu çorınnan zur saray cimereklek wazğiyättä buluına qaramastan barıp kürerğä kiñäş itäbez.

 Bu äsärlärneñ yaqtırtıluı öçen qazılmalar häm tikşerenülär başqarala.

Nığıtmadan Diclä yılğasınıñ qultıqlarınıñ barlıqqa kitergän qıyataştan asqa tirän  üzänlekkä qarağanda manzaranın maturlığı sezne täsir itä. Qarşı yaqta ber öleş cimerelgän tarixı küpere häm astağı şähärdäge ziratnıñ iñ matur tarixı äsäre Zäynäl Bäy Törbäse. Bu törbä Otlukbeli suğışında Ğosmanlığa ciñelgän  Akkoyunlu xökemdarı Ozın Hasannıñ ulı Zäynäl Beyneñ.

Tiñsez fayans belän keşene ğacäpländerä. Nığıtmanıñ astında  urın alğan balıq restorantlarında yılğanıñ balıqların da aşıy alasız.

Bu restorantta ayaq-kiyemegezne salıp, tezegezgä qadär ireşkän sunıñ eçendä urnaştırılğan öställärdä  sezgä täqdim itelgän balıqlarnı aşıy alasız.

Dönyada külämendä tanılğan, belengän Hasankeyftä Ilısu böyäse sularınıñ astında qalaçaq tarixı äsärläreneñ küçerüe öçen eşçänleklär  alıp barıla. Ber tarafta  tiñsez tarixı barlıqlar  ber tarafta da cirle keşeneñ iqtisadi qalqınuın tämin itäçäk böyäneñ eşläwe. İke ixtiyacnıñ da urta noqtasın bulıp  mäsälä çişelergä tırışıla. Böyä su biyeklege ixtiyacınıñ astında totılaçaq häm tarixı äsärlärneñ zur öleşe su astında  qaludan qotılaçaq.

Şuşı räweştä cirle keşeneñ  zur ixtiyacı bulğan igençelek qalqınu tämin itelgändä ber yaqtanda  turizmnıñ tämin itkän qalqınu yäşänäçäk.

Tıñlawçılarıbıznı bu tiñsez tarixı häm tabiği maturlıqları belän bay bulğan Hasankeyfkä kötep qalabız.