Törkiyä ilbaşınıñ Greśiya säfäre häm Könbatış Trakya törekläre

     Törkiyä Cömhüriyäte ilbaşı Räcäp Tayyip Ärdoğan Törkiyä - Greśiya mönäsäbätlärendä yaña säxifä açu öçen küptän tügel Greśiyägä räsmi säfär yasadı. Älege säfär – 1952 nçe yıldan birle Törkiyäneñ ilbaşı däräcäsendäge täwge säfäre. İke yaqlı söyläşülärdän tış Ärdoğan Könbatış Trakya törekläre (Frakiya törekläre) belän dä küreşte. Bu räweşle Könbatış Trakya törekläre häm alarnıñ problemaları xalıqara cämäğät’çelekneñ kön tärtibenä kilde.

     Könbatış Trakya Greśiyäneñ Gümülcinä (Komotini), İskaçä (Xanthi) häm Dädäağaç (Alexandroupolis) vilayät’lären üz êçenä ala. Xäzerge waqıtta Könbatış Trakyada 150 meñnän kübräk möselman törek azçılığı yäşi.

 1923 nçe yılğı Lozanna kileşüe belän Könbatış Trakya törek cämğiyäte azçılıq statusına iyä. Fäqät’ töreklär azçılıq xoquqlarınnan küp tarmaqta faydalana almıy. Greśiyäneñ töreklärgä qarata basım säyäsätläre säbäbe belän 1920 nçe yıllarda Könbatış Trakya xalqınıñ 65%ın täşkil itkän töreklärneñ bügenge köndä töbäktäge sanı 30 % tiräse. Könbatış Trakya törekläreneñ cir mäydanına iyä buluları 1923 nçe yılda 84% tiräse bulğan bulsa, bügenge köndä bu kürsätkeç 25% tiräse. 

Könbatış Trakya törekläreneñ azçılıq xoquqlarınnan faydalandıru xosusında Greśiya citäkçelekläre ğamälläreneñ 1960 nçı yıllardan başlap kimüe kürenä. Töreklär 1967 nçe yıldan başlap waqıf citäkçeleklärennän yıraqlaştırıldı. 1970 nçe yıllardan başlap “törek” süzen qullanu cinayät’ bularaq bäyälände. 1980 nçe yıllarda isemendä törek sıyfatı bulğan azçılıq ictimiği oyışmaları qanunsız dip iğ’lan itelde. 1990 nçı yıllarda möftilär saylaw belän bäyle 1920 nçe yılğı qanun ğamäldän çığarılıp ,ilbaşı idaräse qararnamäse belän möftilär bilgelänä başladı. Bolar kebek tağın distälärçä tiskäre ğamälne sanarğa mömkin.

     Greśiya citäkçelege ”Törek azçılığı” ğiybaräsen Lozanna tınıçlıq kileşüendä urın almawın alğa sörä.Lozanna tınıçlıq kileşüeneñ “Azçılıqlarnıñ saqlanuı” isemle maddälärendä “möselman” ğıybaräse qullanılsa da kileşüneñ başqa maddälärendä telgä alınğan “Törek” sıyfatınnan häm konferenśiya berketmälärendä urın alğan bäyannardan,repatriaśiyağa alınmağan  Könbatış Trakyadağı azçılıq äğ’zalarınıñ törek buluı bik açıq añlaşıla. Şulay uq törek häm grek xalqınıñ almaşuı turında Törkiyä belän Greśiya arasında imzalanğan kileşü häm protokolda, repatriaśiyağa kertelmägän keşelärgä birelgän“etabli” dokumentında “törek” häm “grek” süzläre urın ala.

     Bügenge köndä Könbatış Trakyadağı törek azçılığı mäğarif, din irege , waqıflar,säyäsi wäkil itelü däräcäse xosusında häm başqa şaqtıy tarmaqta citdi problemalar belän oçraşa. Greśiya Lozanna kileşüendä törek azçılığına tanılğan xoquqlarnı birmäw belän bergä Könbatış Trakya töreklärenä iqtisadi, sośial’, säyäsi häm mädäni bik köçle basım yasıy. Törekne häm törekçäne kürmämeşkä sabışqan Greśiya iq’tisadi basım da yasıy.

     Könbatış Trakyadağı törek azçılığınıñ äydäp baruçıları belän uzğan atnada telefon häm internet aşa söyläştem. Alarnıñ iñ zur şiqayät’läre – iq’tisadi basım häm mäğariftäge ikele standart. Törek azçılığı äğ’zaları töreklärgä êş birelmäwen , kübeseneñ tämäke basularında êşläwen häm tämäkelärenä ildäge urtaça bäyädän tübän bäyä birelüen belderä.Belem birüneñ maxsus räweştä tübän buluın, bu säbäple balalarnıñ grekça häm törekçä öyränüdä zur qıyınlıqlar belän oçraşuına basım yasıylar. Törkiyädän uqıtuçı kilüenä Greśiya xökümäteneñ kirtä quyuın belderälär. Grekça belem birüneñ dä  maxsus räweştä sıyfatsız buluın  häm bu räweşle yäş’lärneñ universitetqa uqırğa kerülärenä häm hönär alularına kirtä quyıluın äytälär.

     Törkiyä Cömhüriyäte Könbatış Trakya törekläreneñ Lozanna kileşüe ,Awrupa Berlege qağidälare häm global’ keşe xoquqları añlayışına turı kiterep barlıq mömkinleklärdän faydalanuın teli. Törkiyä bu qısada Awrupa keşe xoquqları mäxkämäse qararlarınıñ ütälüen teli. Çönki Törkiyä bu töşençä belän Törkiyädäge çığışı belän grek bulğan watandaşlarınıñ taläplären alar belän dialog qısasında qanäğät’länderü öçen soñğı yıllarda möhim adımnar yasadı.

 Bu säbäple Törkiyäneñ oxşaş totışnı Greśiyädän dä kötüe normal’ xäl. Könbatış Trakya törekläre Greśiya watandaşı bularaq bu il öçen êşli. Şuña kürä dä Lozannadağı maddälär häm Awrupa Berlege standartlarına turı kilgän totış kötüläre tabiği xäl.

     Törkiyä ilbaşı Räcäp Tayyip Ärdoğannıñ säfäre ike il arasındağı mönäsäbätlärne yaxşırtu häm duslıqnı nığıtu öçen tarixi forsat. Bu säfär ike yaqnıñ da bu yünäleştä iradäse häm teläge buluın kürsätä. Fäqät’ ike däwlät arasında çişeleş kötüçe şaqtıy mäs’älä bar. Bu säfärneñ älege problemalarnı çişü öçen möğayen konkret näticäläre bulmayaçaq. Säfärdän kötelgän töp näticä – ike yaqlı yaxşı niyät häm ışanıç täêmin itü. 65 yıldan soñ tormışqa aşqan bu räsmi säfär monıñ ğamälgä aşuı öçen tarixi forsat. Greśiya belän Törkiyä mönäsäbätläreneñ kamilläşüe azçılıq problemaların çişüne dä ciñeläyter ide. Bu problemalarnı çişü Törkiyä belän Greśiyäne ber-bersenä tağın da yaqınaytır.