Törki êş şurası

Törki Kiñäşmä-Şurağa bäyle oyışmalardan Törki êş şurasınıñ 2017nçe yılğı yuğarı däräcäle oçraşuı (bişençe sammitı) 2017nçe yılnıñ 3nçe aprel’ könne Qazaqstan başqalası Astanada ütkärelde. Bügenge tapşıruıbızda Törki êş şurasın häm êşçänlegen qarap uzarbız.  

Atatörek universitetınıñ xalıqara mönäsäbätlär bülege tikşerenüçese Cämil Doğaç İpäkneñ mäs’älä belän bäyle añlatmasın täqdim itäbez: 

        “Törki telle illärneñ Däwlät başlıqları 2010nçı yılnıñ 16nçı sentyabr könne uzğan İstanbul sammitında urtaq êş şurasın tözü qararın qabul itte. Säwdä, sänäğät, kapital salu, texnologiya belän almaşu, xezmätlär häm başqa iqtisad tarmaqlarında xezmättäşlek êşçänlegen alıp baru maqsatınnan çığıp Törki êş şurası tözelde.

        Törki êş şurası 2009nçı yılnıñ 3nçe üktäbr könge Naxçıvan kileşüe belän tözelgän Törki şura (kiñäşmä) qaramağında wazıyfasın başqara. Törki êş şurası – tabış maqsatın quymağan xalıqara ictimaği oyışma. Äğza däwlätlärneñ êşmäkärläre arasındağı urtaq êşçänlekneñ bäxäsläşelüenä häm tanıtıluına qarağan platforma. Ayıruça Törki şurağa äğza däwlätlär arasında şäxsi tarmaq xezmättäşlege öçen töp çara wazğiyätendä. Ğomum êş tele inglizçä. Läkin maxsus çaralar waqıtında äğza däwlätlärneñ törki telläre dä qullanıla.

        Törki êş şurası ber ük waqıtta telängän räweştä maxsus mäs’älälärdä tikşerenülär ütkärä. Urtaq ğamäl yulı belän Törki şurağa äğza däwlätlärneñ iqtisadi üseşen alğa taba alıp baruğa yünälgän täqdimnären kertä. Bu räweşle Törki şura öçen kiñäşmä şurası bularaq ta wazıyfa başqara. Törki şuranıñ äğza däwlätläre arasında bulğan başqa ike yaqlı häm küp yaqlı êş şurası qorılışlarına yul kürsätü xezmäten dä başqara.

        Törki êş şurası şartnamäseneñ ikençe maddäsenä kürä, Törki êş şurasınıñ maqsatları şuşı räweşle:

-      Kiñ qırlı säwdä xezmättäşlegen, ike yaqlı investiśiyälärne, çik aryağı xezmättäşlegen häm äğzalär arasında urtaq kereşülärne barlıqqa kiterüne ciñeläytüne maqsat itkän proyektlarnı häm programmalarnı qamilläşterü,

-      Daimi dialog häm bäxäs forumnarı mexanizmın buldıru maqsatınnan çığıp köçle qorılış bağlanışların täşviq itü, qızıqsındıru,

-      Êş ixtıyacları, forsatlar, problemalar häm başqa bäyläneşle mäs’älälärneñ urtaq bäyäläwläre belän bergä däwlät häm şäxsi tarmaqlar arasında dialog şartların täêmin itü,

-      Äğza däwlätlär arasındağı iqtisadi xezmättäşlekneñ täêsirle modele bularaq däwlät-şäxsi tarmaq urtaqlığınıñ tağın da kiñ räweşle qullanılışın täşviq itü, qızıqsındıru, şuşı maqsattan çığıp belgeçlär belän täêmin itü,

-      Äğza däwlätlär arasında iqtisadi êlemtälärne üsterü öçen uñaylı bulğan êş şartlarınıñ tudırıluına yaraqlı xoquqi häm idari şartlarnıñ täñgälläşterelüenä bulışlıq itü,

-      Äğza oyışmalarğa här äğza däwlättäge ğomum iqtisadi wazğiyät, kapital salu forsatları, säwdä säyäsätläre häm qanunnar cıyılmasına kertelgän üzgäreşlär turında soñğı mäğlümatlärne citkerü,

-      Belgeçleklären qamilläşterü maqsatınnan çığıp üz personalları häm äğzaläreneñ personalları öçen belem birü kurslarınıñ oyıştırıluın täşviq itü,

-      Telgä alınğan şuşı maqsatlarğa qarağan maxsus proyektlar häm başqa urtaq êşçänlek belän bäyle bularaq Törki Şura belän yaqın xezmättäşlekne häm söyläşüne däwam itterü.

        Törki êş şurası şartnamäseneñ öçençe maddäsenä kürä, Törki şuranıñ härber äğza däwläte telgä alınğan ilneñ êş cämğiyätlären wäkillek itkän milli oyışma aradaşçılığı belän Törki êş şurasına ber äğza bularaq kerä. Telgä alınğan şuşı milli oyışmalar şuşı räweşle:

-      Azärbaycan Cömhüriyäte käsepçelär (êş birüçelär) oyışmaları milli konfederaśiyäse,

-      Atamäkän Qazaqstan milli iqtisad palatası,

-      Qırğızstan Cömhüriyäte säwdä häm sänäğät palatası,

-      Törkiyä palatalar häm birjalar berlege belän Törkiyä tışqı iqtisadi mönäsäbätlär şurası.

        Törki êş şurasınıñ 2017nçe yılğı yuğarı däräcäle oçraşuı (bişençe sammitı) 2017nçe yılnıñ 3nçe aprel’ könne Qazaqstan başqalası Astanada ütkärelde.

        Törki kiñäşmä ğomum särkätibe Ramil Xäsänov räislegendä uzdırılğan cıyılışta Törkiyä palatalar häm birjalar berlege başlığı Rıfat Hisarcıklıoğlu, Azärbaycan êşmäkärläre konfederaśiyası başlığı Mamed Musaev, Qırğızstan säwdä häm sänäğät palatası başlığı Marat Şarşekeyev, Qazaqstan käsepçelär palatası idarä şurası başlığı Ablay Mırzäxmätov qatnaştı.

        Cıyılışta texnik belgeçlär däräcäsendä êşçänlekneñ başqarıluı, Törki kiñäşmäneñ êş portalınnan äğza illärneñ faydalanuı, Törkiyä palatalar häm birjalar berlegeneñ Qırğızstan, Qazaqstan häm Azärbaycan belgeçlärenä êş belemen arttıruğa qağılışlı êşçänlekne başqaru mäs’äläläre söyläşelde. Cıyılış qısalarında Qazaqstan käsepçelär palatası belän Törkiyä palatalar häm birjalar berlege arasında xezmättäşlek häm urtaq palata oyıştıru protokolına imza salındı.

         Qazaqstan belän Törkiyä arasındağı mönäsäbätlär xäzerge waqıtta strategik däräcädä. Bu ike mönäsäbätlärneñ başta Törki şura qarşısında dürt yaqlı (Qırğızstan häm Azärbaycan), annan soñğı barışta da älegä Törki şurağa äğza bulmağan Üzbäkstan häm Törekmänstannıñ quşıluı belän altı yaqlı däräcägä citkerelüe törki dönya öçen bik faydalı bulaçaq. Monnan tış Törki şuranıñ üzenä bäyle transport yulın da buldıruı zarur. Çönki Xäzär diñgeze aşa oyıştırılaçaq yul regional’ häm global’ säwdä öçen töp yullardan berse bulu potenśialına iyä.”