Çanakkale diñgez ciñüe

Çanakkale diñgez ciñüeneñ dön’ya tarixındağı iñ zur ciñülärdän berse buluın belä idegezme?

Berençe bötendön’ya suğışınıñ iñ möhim frontlarınnan berse bulğan Çanakkaledäge suğış başlanğıçı häm näticäse belän dön’ya tarixında onıtılmayaçaq ciñüneñ berençe adımı bulıp tora. Antanta däwlätläre 1915 yılda Çanakkale buğazın uzıp, berlektäşläre Rusiyägä yärdäm iltü maqsatı belän Angliyaneñ ul waqıtqa qadär ber dä ciñelmägän flotı belän bergä Ğosmanlı däwlätenä höcüm itüne häm bu räweşle Ğosmanlını da bu suğışta saftan çığarırğa planlıy. Läkin Antanta däwlätläre öçen planlanğan äyberlär çınğa aşmıy. Ğosmanlı däwläte Antanta däwlätläre flotın 1915 yılnıñ 18 mart könne ciñä häm bu ciñü tarixqa “Çanakkale diñgez ciñüe” bularaq kerä.

1916 yılnıñ 9 ğıynwarına qadär däwam itkän Çanakkale suğışlarında şaqtıy qızıqlı waqıyğa da küzätelä. Suğış waqıtında 1 kvadrat metrğa urtaça 6000 pulya töşä. Bu küläm - dön’ya suğış tarixınıñ iñ zurısı. Hawada 2 pulyanıñ bäreleşüe ixtimalı 600 millionda ber tapqır buluına qaramastan suğış mäydanında bik yaqın urınnarda suğışqannarı öçen hawada bäreleşep, ber-bersenä kerep qalğan küp sanda pulya tabıla. Çanakkale suğışında Türkiyä armiyasendä ir-atlar belän bergä xatın-qız pexotaçıları häm snayperlar da köräş quya. Suğışta ber Säyet Onbaşı isemle ber ğaskäri 250şär kilogramlık 3 pulyanı berüze kütärä.

Suğış mäydanın hawadan küzätep barğan ber ingliz pilotı diñgezneñ 50 metr qıp-qızıl qan belän tuluın kürä häm monıñ üz tormışında kürgän iñ qurqınıç närsä buluın äytä. Taraflar zur yuğaltular kürgän bu suğışta. Suğışlar alıp kilgän qayğı-xäsrätneñ betüen teläp, tapşıruıbıznı Mostafa Kemal Atatörekneñ süzläre belän tämamlarğa telibez: “Millätneñ tormışı qurqınıç astına kermägän sayın suğış cinayät’ bulıp tora.”