Törki qağanlıqnıñ ziräk wäzire Tonyukuk yılı

Xalıqara törek akademiyäse ağımdağı yılnıñ 24nçe aprelendä “Zur dala śivilizaśiyäse: Tonyukuk mirası häm zamança törki dön’ya” dip atalğan videokonferenśiyä oyıştırdı. Bilgele bulğança, UNESKO 2020nçe yılnı “Ziräk Tönyukuk yılı” bularaq iğ’lan itte. Bu videokonferenśiyä isä anıñ açılışı sıyfatında uzdı. Anda UNESKO, Törki şura, Törki teldä söyläşüçe däwlätlärneñ parlamentları assambleyası TÜRKPA, Xalıqara törek mädäniyäte häm mirası waqıfı, TÜRKSOY şikelle oyışmalarnıñ wäkilläre, Azärbaycan, Qırğızstan, Qazaqstan fän akademiyäläre, Törek tele assośiaśiyäse idaräçeläre, AQŞ, Germaniyä, Mongoliya, Vengriyä, Üzbäkstan häm Törkiyädän ğalimnär qatnaştı.

Açılış çığışlarınnan soñ fän êşlekleläreneñ prezentaśiyäläre yasaldı. Törek akademiyäse tarafınnan täwge tapqır oyıştırılğan xalıqara videokonferenśiyädä berniçä telgä sinxron tärcemä yasaldı. Cıyılışta “Ziräk Tonyukuk” äsären dä tanıttılar. Anda Tonyukuk yazuı tekstınıñ transkripśiyäse häm 12 ayırım teldä tärcemäse urın ala.

Mongoliya milli muzeyı mödire Dagvaadorj Suxbatar cıyılışta qatnaşuçılarğa üzläreneñ êkspoziśiyälärendä bulğan Tonyukuk yazuları belän bäyle tarixi äsärlärne tanıttı. Anıñ Tonyukuk yazuın UNESKO bötendön’ya mirası isemlegendä terkäw fikeren qatnaşuçılar xupladı. Taraflar bu mäs’älädä urtaq möräcäğat’ yasarğa planlaştıra.

Kovid-19 säbäple dön’yada kilep tuğan ğadättän tış xälgä qaramastan, aldan planlaştırılğan “Tonyukuk yılı” çaralarınıñ kiçekterelmiçä, bu räweşle başlanuı ähämiyätle ide. Xäterlätep ütik, Törkiyä akademiyäse bıyılnıñ 21nçe aprelendä Azärbäycan, Qazaqstan, Qırğızstan, Üzbäkstan, Tatarstan, Başqortstan häm Törkiyä fän akademiyäläreneñ citäkçeläre qatnaşında Törki dön’ya fän akademiyäläre berlegeneñ çirattan tış cıyılışın uzdırdı. Anda Kovid-19 belän köräş häm berlekneñ könüzäk mäs’äläläre xaqında fiker alıştılar. Törki şuranıñ ağımdağı yılnıñ 10nçı aprelendä bulğan ğadättän tış sammitı artınnan Törek akademiyäseneñ dä bu yünäleştäge çaralarnı kiçektermiçä däwam itüe ähämiyätle. Akademiyä, monnan tış, sonğı 10 yılda näşer itelgän xezmätlärneñ, pandemiyä säbäple,  êlektron variantların uquçılarğa açtı.

Kiläçäktä köçle törki dön’yanı barlıqqa kiterüneñ törki cömhüriyätlärneñ fän mäydanında köçlären berläşterüe näticäsendä mömkin bulaçağı açıq. Urtaq tarixtan urtaq kiläçäkkä isän-saw barıp citü – Xalıqara törki akademiyä şikelle törek cömhüriyätlären ber tübä astına aluçı oyışmalarnıñ iniśiativa kürsätüe, pandemiyä şikelle ğadättän tış awırlıqlarğa qaramastan, alğa baruı, törki xalıqlarğa ışanıç, ğorurlıqnı señderüe näticäsendä mömkin bulaçaq.

Törki qağanlığında wäzirlek wazıyfasında bulğan Tonyukuk törki dön’yanıñ berläşüe nisbätennän ähämiyätle tarixi şäxes. Qağanlıq çorında törki qabilälärneñ ber tübä astında berläşüe häm däwlätneñ ziräk räweştä idarä itelüendä anıñ öleşe zur bula.

Bügen törki cömhüriyätlär arasında berdämlekne arttıru öçen Tonyukuknı ürnäk itep quyu, tarixi waqıyğalardan sabaq alu kiräk.

Tonyukuk yılı çaralarınıñ törki dön’yanıñ berläşüe yulında ähämiyätle nigez taşı buluına ömet zur.

Abdrasul İsakov