Η Τουρκική Μειονότητα της Δυτικής Θράκης (34-2020)

            Την προηγούμενη εβδομάδα ο Οργανισμός Ελληνικών Γεωργικών Ασφαλίσεων, γνωστός με το ακρωνύμιο ΕΛΓΑ, κατέβαλε το οφειλόμενο 35% των αποζημιώσεων στους παραγωγούς για ζημιές που έπληξαν τις καλλιέργειές τους το 2019. Από το συνολικό ύψος των 67 εκατομμυρίων ευρώ, τα 4,8 αντιστοιχούν σε δικαιούχους της Ροδόπης, ενώ οι πληγέντες παραγωγοί της Ξάνθης έλαβαν συνολικά το ποσό των 317.528 ευρώ. 

            Οι αποζημιώσεις του ΕΛΓΑ αφορούν χρηματικά ποσά για φυσικές καταστροφές που πλήττουν τις καλλιέργειες, όπως έντονα καιρικά φαινόμενα. Είναι ένα βοήθημα συμπληρωματικό στο πενιχρό εισόδημα των καλλιεργητών το οποίο συνήθως δεν αναπληρώνει το σύνολο της απώλειας, αλλά αποτελεί απαραίτητο στήριγμα για τον παραγωγό.

            Οι καπνοπαραγωγοί της Θράκης, λόγω της φύσης της καλλιέργειας του μπασμά και των συνθηκών που επικρατούν στην περιοχή, όπως μικροί κλήροι, μονοκαλλιέργεια, είναι ένας παραγωγικός κλάδος που χρήζει άμεσης ενίσχυσης και στήριξης από την πλευρά του κράτους. Κι αυτό γιατί ο μπασμάς της Θράκης συντηρεί με τα σημερινά δεδομένα 6.000 οικογένειες και αποτελεί σημαντικό πυλώνα της τοπικής οικονομίας.

Κυρίως η Μειονότητα απασχολείται στην μονοκαλλιέργεια του καπνού, άνθρωποι σε μικρά χωριά και ορεινούς οικισμούς με τόσο μικρούς κλήρους που θα τους συναντήσει κανείς ακόμα και στις στροφές των δρόμων. Τα τελευταία χρόνια ένα μεγάλο ποσοστό πρώην καπνοπαραγωγών έχουν μετατραπεί σε οικονομικούς μετανάστες αναζητώντας διέξοδο στο εξωτερικό. Συνθέτουν την κύρια δεξαμενή όσων εγκαταλείπουν την περιοχή για να κάνουν εποχιακές εργασίες στην Ολλανδία, αλλά και σε χώρες της Βόρειας Ευρώπης.

Η καλλιέργεια και η επεξεργασία των ανατολικών καπνών, ανάμεσα στα οποία και ο μπασμάς της Θράκης, εγγράφηκε πρόσφατα στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας. Αυτό συνέβη με απόφαση της Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λίνας Μενδώνη. Μαζί με τον καπνό εγγράφησαν και άλλα 15 στοιχεία,  ενώ στο Ευρετήριο συμπεριλαμβάνονται από το 2008 συνολικά 39 στοιχεία.

Με το όρο Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά εννοούμε ένα από τα τρία είδη πολιτιστικής κληρονομιάς (υλικό, άυλος πολιτισμός και φυσική κληρονομιά). Αφορά παραδόσεις ή ζωντανές εκφράσεις που μεταφέρονται από γενιά σε γενιά με τον προφορικό λόγο, όπως οι λαϊκές παραδόσεις, οι γιορτές και τελετές, οι παραστατικές τέχνες, οι κοινωνικές πρακτικές, οι γνώσεις και οι τεχνικές.

            Όπως αναφέρει το δελτίο τύπου του Υπουργείου που συνοδεύει την απόφαση, «η καλλιέργεια του καπνού στη Μακεδονία και τη Θράκη διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην κοινωνική και πολιτισμική συγκρότηση της περιοχής, όσο και στην οικονομία της. Η καπνοκαλλιέργεια δε, συνδέεται άμεσα με τη διαμόρφωση του αγροτικού αλλά και του αστικού τοπίου των περιοχών, όπου άνθησε. Σήμερα η κοινότητα των φορέων καταβάλει προσπάθειες για την ανάδειξη της συλλογικής μνήμης που συνδέεται με την καπνοκαλλιέργεια, αλλά και με την ανάδειξη των εναλλακτικών χρήσεων του καπνού (γαστρονομία, κοσμητολογία κτλ.)».

            Ο καπνός ανατολικού τύπου είναι το πρώτο στοιχείο που εγγράφεται στο Εθνικό Ευρετήριο και αφορά του νομούς Ξάνθης και Ροδόπης. Είναι τιμητική η διάκριση, είναι σημαντικό το ότι αποτελεί το πρώτο τοπικό στοιχείο που εντάσσεται στο Ευρετήριο και μπορεί εν δυνάμει να συμβάλλει στην ανάδειξη της περιοχής.

            Ο καπνός στο παρελθόν έχει συνδέσει την ύπαρξή του με την οικονομική άνθιση της Θράκης. Αποτελεί σημαντικό κομμάτι της τοπικής πολιτιστικής ταυτότητας. Με το πέρασμα των χρόνων η γνώση της καλλιέργειας μεταφέρθηκε από γενιά σε γενιά, μετατρέποντάς την σε μία παραδοσιακή καλλιέργεια, και τον μπασμά σε εξαιρετικής ποιότητας προϊόν.

            Σε δηλώσεις της η Υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, ανέφερε ότι η Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά είναι η συλλογική ταυτότητα και εξέφρασε τα συγχαρητήριά της στις κοινότητες των ανθρώπων που, όπως είπε,  «ασκούν αυτά τα στοιχεία της κληρονομιάς και φρόντισαν, με ιδιαίτερη επιμέλεια και αγάπη, την αποτύπωσή τους και την εγγραφή τους στο Εθνικό Ευρετήριο της Ελλάδας. Θα είμαστε στο πλάι τους για τον περαιτέρω σχεδιασμό πολιτικών για τη διαφύλαξή τους».

            Το Υπουργείο εφαρμόζει την Σύμβαση της UNESCO 2003 για την διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Στο πλαίσιο αυτό οι κοινότητες φορέων άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς έχουν τη δυνατότητα να αναδείξουν τα στοιχεία που οι ίδιες θεωρούν σημαντικά για την ταυτότητά τους. Η εγγραφή τους στο Εθνικό Ευρετήριο είναι καθοριστική για τον σχεδιασμό πολιτικών για τη διαφύλαξη της κάθε μιας από αυτές τις πολιτισμικές εκφράσεις, και τη μετάδοσή της στις νεότερες γενιές.

            Ανάμεσα στους σκοπούς της Σύμβασης είναι ο σεβασμός της πολιτιστικής κληρονομιάς των ενδιαφερομένων κοινοτήτων, των ομάδων και ανθρώπων και η διεθνής συνεργασία και συνδρομή.

            Ο μπασμάς της Θράκης είναι ένα προϊόν με μακρά παράδοση, μακρά ιστορία. Η ποιότητα και η καλλιέργειά του παρέμεινε αναλλοίωτη στο πέρασμα του χρόνου, και είναι από τους λόγους που τον κάνουν περιζήτητο στις διεθνείς αγορές. Για όλα αυτά ευθύνονται οι καπνοπαραγωγοί οι οποίοι κάθε μέρα ιδρώνουν στα χωράφια και καταθέτουν προσωπικό κόπο και οικογενειακή δουλειά.

Η διάκριση που αποδόθηκε στα καπνά ανατολικού τύπου είναι αποτέλεσμα σκληρής δουλειάς και μιας μακράς παράδοσης που παρέμεινε αναλλοίωτη στο πέρασμα του χρόνου. Είναι αποτέλεσμα μιας τεχνογνωσίας που αποκτήθηκε με ιδρώτα και καθημερινό κόπο. Είναι τέλος μία διάκριση που πρέπει να έχει αντίκρισμα  στους ανθρώπους και στις κοινότητες που έχουν συνδέσει τις ζωές τους με την καλλιέργεια του καπνού.