Τουρκική Μειονότητα της Δυτικής Θράκης "07-2019)

Κλείνοντας μία σειρά εκπομπών για την Συνθήκη της Λωζάνης, θα σταθούμε στο τελευταίο άρθρο του τμήματος για την προστασία των μειονοτήτων. Είναι το άρθρο 45 στο οποίο διαβάζουμε στην απόδοσή του στην ελληνική γλώσσα «Τα αναγνωρισθέντα δια των διατάξεων του παρόντος Τμήματος δικαιώματα εις τας εν Τουρκία μη μουσουλμανικάς μειονότητας, αναγνωρίζονται επίσης υπό της Ελλάδος εις τας εν τα εδάφει αυτής ευρισκομένας μουσουλμανικάς μειονότητας».

Είναι ίσως το πιο πολυσυζητημένο άρθρο για δύο κυρίως λόγους. Πρώτον, επειδή αποδίδει θρησκευτικό προσδιορισμό στις δύο μειονότητες σε Ελλάδα και Τουρκία. Η συζήτηση για την ταυτότητα και τον προσδιορισμό της Μειονότητας είναι πολύ μεγάλη. Ανέκαθεν αποτέλεσε πεδίο έντασης και έντονης διαφωνίας μεταξύ των εμπλεκομένων πλευρών. Κάθε αναφορά παραπέμπει και στην Συνθήκη της Λωζάνης.

Ο δεύτερος λόγος και αυτός που θα μας απασχολήσει στην σημερινή μας εκπομπή έχει να κάνει με την αρχή της αμοιβαιότητας. Είναι σημαντικό να σταθούμε σε αυτόν διότι η συζήτηση περί αμοιβαιότητας διαμόρφωσε αξιακούς κώδικες και αντιλήψεις σε ότι αφορά τον τρόπο που πολλές πλευρές προσεγγίζουν τα θέματα των μειονοτήτων.

Η Συνθήκη της Λωζάνης αναφέρεται σε δικαιώματα μειονοτήτων που οφείλουν να προστατεύουν τόσο η Τουρκία για την περίπτωση της εκεί Ελληνικής Μειονότητας όσο και η Ελλάδα για την περίπτωση της Τουρκικής Μειονότητας. Η Συνθήκη ορίζει «διαιτητή» την Κοινωνία των Εθνών. Δηλαδή, σε περίπτωση διαφοράς, οι όποιες διενέξεις έπρεπε να καταγγέλλονται στο συμβούλιο της Κοινωνίας των Εθνών και επομένως, θα προσελάμβαναν διεθνή χαρακτήρα.

Στην πράξη, χρειάστηκε να περάσουν πολλές δεκαετίες ώστε τα μειονοτικά ζητήματα να αποκτήσουν ευρωπαϊκή και διεθνή διάσταση και να απαγκιστρωθούν από το άρμα των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Ακόμα και σήμερα δεν είναι βέβαιο αν στις συνειδήσεις των δύο κρατών και των ανθρώπων τα μειονοτικά ζητήματα προσλαμβάνουν άλλο πέρα από το στενό διακρατικό τους χαρακτήρα.

Το κείμενο της Λωζάνης λοιπόν δεν αναφέρει πουθενά τον όρο της αμοιβαιότητας ως θεμελιώδη αρχή στην προστασία των μειονοτήτων. Η συζήτηση ξεκίνησε από την ερμηνεία ενός νομικού κειμένου, πρωτίστως από τους χειρισμούς των δύο κρατών έναντι των μειονοτικών κοινοτήτων. Δημιουργήθηκε δηλαδή στην πράξη ένα προηγούμενο μέσω της εφαρμογής πολιτικών το οποίο είναι αμφίβολο αν στηρίζεται σε κάποιο νομικό κείμενο.

Στη γλώσσα των δικαιωμάτων δεν υπάρχει, δεν προκύπτει και δεν νομιμοποιείται πουθενά η ρήτρα της αμοιβαιότητας με την έννοια της αρνητικής αμοιβαιότητας. Τι σημαίνει αυτό πολύ απλά στη ζωή των μειονοτήτων; Αν η Τουρκία παραβιάσει κάποιο δικαίωμα της Ελληνικής μειονότητας, αυτό σε καμία περίπτωση δεν νομιμοποιεί την Ελλάδα να παραβιάσει το ίδιο ή άλλα δικαιώματα της Τουρκικής Μειονότητας και το αντίστροφο. Στο διεθνές δίκαιο μάλιστα ισχύει ακριβώς το αντίθετο, δηλαδή απαγορεύεται η αμοιβαιότητα.

Καμία Συνθήκη ή Σύμβαση για τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν αναγνωρίζει την αρνητική αμοιβαιότητα, ενώ αντίθετα η θετική αμοιβαιότητα νοείται και αιτιολογείται ως ένα μέτρο προστασίας των μελών μιας μειονοτικής ομάδας. Για παράδειγμα, υπάρχουν κάποια πρακτικά θέματα που ρυθμίζονται μέσω διακρατικών συμφωνιών, όπως η ανταλλαγή των μετακλητών δασκάλων και καθηγητών. Αυτά είναι ειδικά ζητήματα που πρέπει να εφαρμόζονται στο υπάρχον πλαίσιο, χωρίς καθυστερήσεις και άλλα κωλύματα και είναι μία καλή πρακτική θετικής αμοιβαιότητας.

Από την άλλη πλευρά, υπήρξαν φορές που η κρατική πολιτική έναντι των μειονοτήτων έλαβε τη μορφή της αντίποινας. Υπήρξαν περιπτώσεις που ασκήθηκαν αντίμετρα εις βάρος των δύο μειονοτήτων για μεγάλα εθνικά ζητήματα. Μία συνηθισμένη πρακτική συνέδεε θέματα τελείως άσχετα μεταξύ τους σε ένα κουβάρι μιας αλλοπρόσαλλης αμοιβαιότητας. Στα μέσα της δεκαετίας του 1960, όταν στο παζλ των διακρατικών σχέσεων προστέθηκε το Κυπριακό, τότε διαμορφώθηκε ένα περίεργο τρίγωνο που επηρέασε αρνητικά και τις μειονότητες. Κι αυτό είναι μία θλιβερή πραγματικότητα που βίωσαν με τον πιο δυσάρεστο τρόπο οι κοινότητες στην καθημερινότητά τους.

Για παράδειγμα, οι διώξεις και οι δικαστικές περιπέτειες των τουρκικών σωματείων συνδέθηκαν με το πρόβλημα της Κύπρου και τις περιόδους εντάσεων που το συνόδευαν. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα ίδια σωματεία που λειτουργούσαν χωρίς το παραμικρό πρόβλημα ακόμα και την περίοδο της επταετίας της Χούντας, μπήκαν στο στόχαστρο κάποια χρόνια μετά με αφορμή μία περίεργη ομολογουμένως σύνδεση με το κυπριακό.

Στην πρόσφατη επίσκεψή του στην Τουρκία την προηγούμενη εβδομάδα, ο Έλληνας Πρωθυπουργός, Αλέξης Τσίπρας, ανέφερε σε δηλώσεις του: «δεν αποτελεί αντικείμενο διμερούς συμφωνίας, διαπραγμάτευσης, συναλλαγής ή ανταλλαγής η αυτόβουλη υποχρέωση των κυβερνήσεών μας να προασπίζουν και να υπερασπίζουν τα συμφέροντα, τις διεκδικήσεις και τα δικαιώματα των μειονοτήτων σε καθεμιά χώρα ξεχωριστά».

Άραγε αυτές οι δηλώσεις είναι μία θλιβερή διαπίστωση για ένα παρελθόν όπου όλα τα ζητήματα έμπαιναν στη βάση της διμερούς συναλλαγής και ένα μέλλον που επιχειρεί να αποτινάξει το προγενέστερο καθεστώς;

Κάθε αναφορά σε νόμους ή άλλα νομοθετήματα στην αρχή της αμοιβαιότητας πρέπει να απαλειφθεί. Η Συνθήκη της Λωζάνης είναι ένα κείμενο που εγγυάται και προστατεύει μειονοτικά δικαιώματα και κανένα δικαίωμα δεν μπορεί να είναι αντικείμενο αρνητικής αμοιβαιότητας ούτε και να θυμίζει ανατολίτικο παζάρι.