Παγκόσμια Προοπτική (2018-45)

*του Κουντρέντ Μπουλμπούλ

Ευρωπαϊκό Ισλάμ;

Εδώ και κάποιο καιρό επικρατεί μια έντονη συζήτηση περί ευρωπαϊκού Ισλάμ στην Ευρώπη. Παρότι είναι μια συζήτηση που απευθύνεται κυρίως στους μουσουλμάνους, τα μέρη της υπόθεσης είναι γενικά τα ευρωπαϊκά κράτη, οι φορείς ασφαλείας και οι δυτικοί ακαδημαϊκοί και συγγραφείς.

Η συζήτηση ουσιαστικά δεν είναι μια άτοπη συζήτηση. Με τις διαδικασίες παγκοσμιοποίησης άνθρωποι διαφορετικών ταυτοτήτων, πολιτισμών, θρησκειών και γλωσσών είναι περισσότερο αλληλένδετοι και συνυπάρχουν. Αυτή η συνύπαρξη ήταν μια κατάσταση πολύ γνώριμη για χώρες όπως το οθωμανικό κράτος, ενώ για την Δύση είναι κάτι το καινούργιο. Στους προηγούμενους αιώνες η σχέση των δυτικών χωρών με χώρες με διαφορετικές θρησκείες και πολιτισμούς ήταν μια σχέση εκμεταλλευτή και εκμεταλλευόμενου και όταν άνθρωποι από αυτές τις χώρες μετανάστευσαν στη Δύση, οι δυτικές χώρες συνάντησαν διαφορές. Ήταν μια εποχή στην οποία είχε γίνει ακόμα πιο δύσκολη η συνύπαρξη των διαφορετικών επειδή ήταν παράλληλα μια εποχή μοντέρνου, συγκεντρωτικού και μονιστικού κράτους-έθνους.

Μια ευρωπαϊκή κουλτούρα εναρμονισμένη με το Ισλάμ

Αν σήμερα άνθρωποι με διαφορετική ιστορία, γλώσσα και πολιτισμό μπορούν και συνυπάρχουν, βεβαίως και τα κράτη, οι θεσμοί και οι διανοούμενοι θα ασχοληθούν με τα ζητήματα αυτά από την άποψη των επιπτώσεων που θα προκύψουν.

Αν ο σκοπός του ευρωπαϊκού Ισλάμ είναι η ανάδειξη, όχι των διαφορετικών ισλαμικών πρακτικών που ήρθαν στην Ευρώπη από έξω, αλλά των πρακτικών μέσα από την Ευρώπη που είναι εναρμονισμένες με το Ισλάμ, πρόκειται για μια κατανοητή κατάσταση. Αν αυτό που εννοείται με το ευρωπαϊκό Ισλάμ είναι μια συγκεκριμένη τοπικότητα από άποψη θρησκείας, γλώσσας, πολιτισμού και μεθόδου, αυτό ούτως η άλλως προβλέπεται από το Ισλάμ. Από αυτή την έννοια οι αντιλήψεις και οι πρακτικές για το Ισλάμ στην Τουρκία και εκείνης στην Άπω Ανατολή, τα Βαλκάνια και την Μέση Ανατολή, είναι μεν ίδιες στην ουσία αλλά παρουσιάζουν διαφορές μεταξύ τους από κάποιες απόψεις.

Σε αυτά τα πλαίσια είναι μια απόλυτα κατανοητή κατάσταση να αναδεικνύουν οι μουσουλμάνοι της Ευρώπης μια ευρωπαϊκή κουλτούρα, έναν τρόπο ζωής και μια αντίληψη εναρμονισμένη με το Ισλάμ και με την προϋπόθεση να παραμένει εντός του ισλαμικού κύκλου, αντί μιας ισλαμικής πρακτικής και αντίληψης εναρμονισμένης με τις γεωγραφικές περιοχές από τις οποίες προέρχονται οι άνθρωποι. Όπως ακριβώς δεν θα ήταν ευπρόσδεκτες οι προσπάθειες άνθισης στην Τουρκία ή σε κάποια άλλη χώρα της καθημερινότητας, των πρακτικών, των πολιτιστικών και φολκλορικών στοιχείων, της αντίληψης τέχνης και λογοτεχνίας της Αφρικής, της Μέσης Ανατολής και της Άπω Ανατολής, πρέπει να αντιλαμβάνεται κάποιος ότι δεν θα ήταν κάτι ευπρόσδεκτο ούτε στην Ευρώπη. Η δυσαρέσκεια αυτή ουσιαστικά δεν οφείλεται στο λάθος αυτών των πολιτιστικών στοιχείων αλλά στο γεγονός ότι η κάθε κοινωνία έχει συναίσθηση ότι την διέπουν δικά της πολιτιστικά στοιχεία εναρμονισμένα με την δική της γεωγραφική περιοχή. Πέρα από αυτή την κοινή κουλτούρα που θα προστατευόταν έως ένα βαθμό, χωρίς αμφιβολία σε μια ανοιχτή και πολιτισμένη κοινωνία οι διαφορετικές κουλτούρες μπορούν να επιδίδονται στην προσπάθεια διατήρησης του δικού τους πολιτισμού.

Μια ευρωπαϊκή κουλτούρα εναρμονισμένη με το Ισλάμ είναι κάτι που θα πρέπει να αξιολογηθεί όχι μόνο από την σκοπιά αυτών που έρχονται στην Ευρώπη αλλά και από την ίδια την Ευρώπη. Όταν μιλάμε για μια ευρωπαϊκή κουλτούρα εναρμονισμένη με το Ισλάμ, αναφερόμαστε στην ανάγκη να αφεθούν εκτός κάποια στοιχεία όπως ο ρατσισμός, ο φασισμός και ο ναζισμός που υπάρχουν στα πολιτισμικά γονίδια της Ευρώπης.

Η έμφαση του ευρωπαϊκού Ισλάμ σε ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιείται και για να εκφραστεί ότι αυτοί που έρχονται στην Ευρώπη δεν χαρακτηρίζονται από καθολικές αξίες όπως ισότητα, ελευθερία, ανθρώπινα δικαιώματα, πλουραλισμό και συνύπαρξη με τις διαφορές. Θα λέγαμε ωστόσο ότι οι Ευρωπαίοι, και ίσως στο πρόσφατο παρελθόν, απομακρύνθηκαν περισσότερο από αυτές τις αξίες. Μια προσέγγιση που θεωρεί πως οι πρόσφυγες δεν είναι άνθρωποι, ο αντιμεταναστευτισμός και ο αντιισλαμισμός είναι τα πρώτα που έρχονται στον νου. Στις δημοσκοπήσεις αυξάνονται τα ποσοστά όσων φοβούνται τον διαφορετικό και δεν θέλουν κάποιον διαφορετικό σαν συνάδελφο ή γείτονα.

Μια προσέγγιση ευρωπαϊκού Ισλάμ όχι σχετιζόμενη με τις ελευθερίες αλλά με την ασφάλεια

Όταν βλέπουμε αυτά που γράφονται και τις πρακτικές των δυτικών κρατών, το ευρωπαϊκό Ισλάμ δεν φαίνεται σαν μια συζήτηση σε σχέση με τις πολιτικές και πολιτιστικές αξίες. Τα ευρωπαϊκά κράτη προσεγγίζουν το θέμα πιο πολύ με την διάσταση της ασφάλειας. Άλλωστε γι’ αυτό και αυτές οι δράσεις εκτελούνται από υπηρεσίες πληροφοριών και ασφαλείας, από άποψη ασφαλείας δηλαδή και όχι πολιτισμού, συνύπαρξης, πλουραλισμού και διαφορετικότητας.

Όταν πρόκειται για ζήτημα ασφαλείας αναμφίβολα θα πάρουν τα προληπτικά τους μέτρα. Αυτό είναι αδιαμφησβήτητο. Αλλά όταν ασχολείσαι με θέματα κοινωνικά, πολιτισμικά και πολιτικά μόνο από την οπτική ασφαλείας, αυτό θα εμβαθύνει περισσότερο τα προβλήματα. Η δημιουργία φορέων για νέες καταστάσεις για το κράτος, είναι μια κατάσταση απολύτως κατανοητή και αναγκαία. Αλλά αυτές οι προσπάθειες πρέπει να προσανατολίζονται στην κατανόηση. Όχι στην καταπίεση, την αλλαγή, την καταδίκη. Γι’ αυτό τα ευρωπαϊκά κράτη αντί να διορίζουν ονόματα άσχετα με το Ισλάμ σε φορείς που ιδρύουν όπως τα ισλαμικά συμβούλια, πρέπει να προτρέπουν αυτά τα συμβούλια να απαρτίζονται από μουσουλμάνους. Αυτές οι δράσεις θα πρέπει να εκτελούνται από ιδρύματα της κοινωνίας των πολιτών αντί φορέων ασφαλείας και πληροφοριών.

Αυτό που αναλογεί στους μουσουλμάνους

Το να λες ότι οι μουσουλμάνοι πράττουν αυτά που τους αναλογούν και να επιρρίπτεις ευθύνες μόνο στις σχετικές ευρωπαϊκές χώρες δεν είναι ηθική στάση. Εάν σήμερα οι μουσουλμάνοι που ζουν στη δύση αντιμετωπίζουν προβλήματα εκπαιδευτικής, οικονομικής, πολιτικής και ακαδημαϊκής συμμετοχής και παρουσιάζουν υψηλή εγκληματικότητα και είναι ανεπαρκείς στην εργασία, αναμφίβολα αναλογούν σημαντικές ευθύνες στους μουσουλμάνους και τις οργανώσεις τους.

Πρέπει να τονίζουν τα προβλήματα εκπροσώπησης και έκφρασης στις χώρες που ζουν. Συνεργαζόμενοι πιο στενά με τις αρχές των χωρών να συνάπτουν άμεσες και σαφείς σχέσεις και να συνεισφέρουν για την ανατροπή του κλίματος φόβου που επιχειρείται να δημιουργηθεί.

Τι θα προσφέρει στην Ευρώπη ένα Ισλάμ που έχει χάσει την κοινωνικότητα τους

Αυτό που προσπαθούν να επιτύχουν κάποιοι κύκλοι με το ευρωπαϊκό Ισλάμ, είναι ένα ισλάμ για την κοινωνία, την οικογένεια και τον άνθρωπο. Στην Ευρώπη οι κοινωνικές αξίες περνούν από μια περίοδο που οτιδήποτε έχει σχέση με τον άνθρωπο καθίσταται όλο και πιο ασήμαντο και λόγω του υψηλού οικονομικού κορεσμού, οι φυσιολογικές σχέσεις δεν αρκούν. Οι ισλαμικές αξίες είναι λοιπόν σαν ένα τελευταίο προπύργιο που δεν έχει ακόμα κατακτηθεί. Γι’ αυτό και ένας μουσουλμανισμός που αγνοεί την κοινωνία, την οικογένεια και τον άνθρωπο, το μόνο που θα κάνει είναι να επισπεύσει την κατάρρευση της Ευρώπης.

Οι μουσουλμάνοι θα πρέπει να στηρίζονται και από Χριστιανούς και Εβραίους

Σε παρόμοιες διαδικασίες που έζησε ο ιουδαϊσμός και ο χριστιανισμός, έχουμε δει ότι ένας τέτοιος μουσουλμανισμός είναι ανώφελος. Θεωρώ πως είναι το ίδιο ενοχλημένοι και οι Χριστιανοί και οι Εβραίοι από αυτή την εξαφάνιση των κοινωνικών αξιών, την ηθική κατάρρευση και τον υπερβολικό εγωισμό. Ομοίως και οι κοσμικοί που ενοχλούνται από την πλήρη εξαφάνιση πιο ανθρώπινων αξιών. Στην ουσία θα πρέπει να αντιδρούν και αυτοί στην εξαφάνιση αυτών των αξιών που είναι ουσιαστικές για τον χριστιανισμό και τον ιουδαϊσμό.

Οι Ευρωπαίοι μουσουλμάνοι πρέπει να γνωρίζουν καλά τα δικά τους θέματα

Πέρα από όλα αυτά, οι μουσουλμάνοι οφείλουν να γνωρίζουν καλά το θέμα τους και στην Αφρική, και στην Κίνα, και στην Ινδία, και στην Μέση Ανατολή και βέβαια στην Ευρώπη.

* Ο Κουντρέντ Μπουλμπούλ είναι κοσμήτορας της σχολής Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Μπεγιαζίτ στην Άνκαρα.