Παγκόσμια Προοπτική (2018-41)

του καθηγητή Κουντρέντ Μπουλμπούλ*

Σε μια πρόσφατη ανάλυση μέσα από αυτή την εκπομπή, είχαμε πει ότι ως παγκόσμιο φαινόμενο τόσο η καλή μόρφωση όσο και η κακή μόρφωση είναι μεταδοτική, πως η εκπαίδευση σε άλλες χώρες επηρεάζει άμεσα τις ζωές μας και είχαμε τονίσει πως για αυτόν ακριβώς τον λόγο οι καθολικές αξίες είναι απολύτως απαραίτητες για την ανθρώπινη οικογένεια. Αφού αναφερθήκαμε στην κατάσταση στον κόσμο από την άποψη της παιδείας, είχαμε σταθεί στις δύο πρώτες αρχές, την προώθηση της συνείδησης της δικαιοσύνης και μια φιλοσοφία για την παιδεία που έχει στόχο να καλλιεργήσει άτομα που δεν έχουν αρνητική άποψη για τα πάντα αλλά τα προσεγγίζουν πρωτίστως με καλή πρόθεση.

3. Μια παιδεία που δημιουργεί άτομα που τηρούν τους γενικούς κανόνες ηθικής

Να αποδεχόμαστε ότι οι άνθρωποι που καθιστούν δυνατή την κοινωνική ζωή, θα συμπεριφέρονται με αρχές και θα τηρούν τους γενικούς κανόνες ηθικής. Να κατέχουν αυτές τις αρχές τα άτομα που καθιστούν τη ζωή βιώσιμη. Να έχουμε δεδομένο ότι οι άλλοι δεν θα κλέψουν, δεν θα επιτεθούν, δεν θα συμπεριφερθούν με κακό τρόπο και δεν θα πουν ψέματα. Ας υποθέσουμε προς στιγμήν ότι ένα πρωί βγαίνουμε από το σπίτι χωρίς να συμβαίνουν όλα αυτά. Καταρχάς μπορούμε να βγούμε από το σπίτι; Αν δεν είμαστε σίγουροι ότι δεν θα μας επιτεθεί ο πρώτος άνθρωπος που θα συναντήσουμε, πώς θα προχωρήσουμε παραπέρα; Αν είμαστε κυριευμένοι από μία αμφιβολία ότι οι άνθρωποι στον δρόμο θα μας αρπάξουν αυτά που έχουμε; Αν όλοι συμπεριφέρονται άσχημα; Και αν οι άνθρωποι κυνηγούν κάτι που δεν δικαιούνται αντί να τα βγάζουν πέρα αμειβόμενοι για τον κόπο τους;

Τα παραδείγματα θα μπορούσαν να αυξηθούν. Είναι δυνατόν να υπάρξει κοινωνική ζωή σε ένα τόσο άγριο περιβάλλον; Ένας από τους πρωταρχικούς στόχους της παιδείας θα πρέπει να είναι η δημιουργία ατόμων που έχουν ενστερνιστεί τους κανόνες ηθικής στο πλαίσιο της κοινωνικής τους κουλτούρας.

Δεν είναι τόσο δύσκολο να καθοριστούν αυτοί οι γενικοί κανόνες. Σε διαφορετικές κουλτούρες υπάρχει μια γενική αποδοχή όσον αφορά αυτές τις αρχές.

4. Μια παιδεία που διδάσκει στον άνθρωπο να προοδεύει και να είναι εργατικός

Οι κάτωθι αρχές σχετίζονται περισσότερο με το περιεχόμενο και την μέθοδο της παιδείας. Οι τρεις πρώτες αρχές που προανέφερα (παιδεία που βασίζεται στη δικαιοσύνη, την θετική οπτική και την ηθική) είναι θεμελιώδεις αξίες πάνω στις οποίες πρέπει να χτιστεί η κάθε μορφής και επιπέδου μόρφωση. Οι συνέπειες μιας παιδείας που δεν βασίζεται σε αυτές τις αξίες ή δεν τις συμπεριλαμβάνει, ενδέχεται να εγκυμονούν πολύ μεγάλους κινδύνους για τον άνθρωπο. Οι παγκόσμιοι πόλεμοι, οι τρομοκρατικές επιθέσεις, τα τείχη ασφαλείας που υψώνονται συνεχώς, οι κάθε μορφής εφευρέσεις που στρέφονται προς την εξόντωση των άλλων, είναι πράγματα που θα «κατάφερναν» άνθρωποι με πολύ ποιοτική μόρφωση και όχι αμόρφωτοι άνθρωποι. Όλα αυτά είναι θυματοποιήσεις, δάκρυα και πόνοι που θα συνέβαιναν όχι με στοιχειώδη μόρφωση αλλά με πολύ ποιοτική εκπαίδευση. Αυτές οι αξίες είναι αξίες που μπορούν να προστατέψουν την ανθρώπινη οικογένεια στον τομέα της εκπαίδευσης και σε πολλούς άλλους τομείς. Από αυτή την άποψη ο λόγος «Ας με προστατεύσει ο Αλλάχ από την ανώφελη γνώση» του Προφήτη Μωάμεθ, επισημαίνει μια πολύ πολύτιμη ηθική στάση. Και εδώ χρειάζεται προσοχή: Ζητάει να αποφευχθεί όχι μόνο η βλαβερή αλλά ακόμα και η ανώφελη γνώση.

Για να επανέλθουμε στις αρχές, η εργασία, η ενασχόληση με κάτι διαφορετικό κάθε νέα μέρα είναι μια από τις πιο ωφέλιμες προσπάθειες που θα καταβάλλαμε για τον εαυτό μας, το περιβάλλον μας και την ανθρωπότητα. Η τεμπελιά και ο τρόπος ζωής που εκμεταλλεύεται τον μόχθο του άλλου, σαπίζει τις κοινωνίες. Η παιδεία πρέπει να θεωρεί ιερά όλα τα επαγγέλματα και να προτρέπει την άσκηση του κάθε επαγγέλματος και να διδάσκει ότι η εργασία είναι από μόνη της μια αξία.

5. Μια πλουραλιστική παιδεία που δεν είναι ίδια για όλους αλλά ποικίλλει ανάλογα με την ικανότητα του κάθε ανθρώπου

H σύγχρονη μέθοδος εκπαίδευσης ενιαίου τύπου στο συγκεντρωτικό κράτος που εφαρμόζεται σε όλους, έχει διαδοθεί παντού στον κόσμο. Αυτή η διαδεδομένης μορφής εκπαίδευση, συνέβαλε σημαντικά με την έννοια ότι κατέστησε την παιδεία προσβάσιμη σε όλους. Μαζί με αυτό όμως, αίροντας τις διαφορές στην μέθοδο, επέφερε και ένα αποτέλεσμα εξισωτικό για τους ανθρώπους. Όμως ο κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός, ο κάθε άνθρωπος είναι και ένας κόσμος.

Ο Σέιχ Γκαλίπ είχε πολύ ωραία πει: «Να προσέχεις τον εαυτό σου γιατί είσαι η ουσία των κόσμων, είσαι η κόρη οφθαλμού του σύμπαντος».

Η παιδεία πρέπει να αποσκοπεί όχι στο να προσφέρει το ίδιο σε όλους, αλλά να ανακαλύπτει το κάθε άτομο τις ικανότητές τους και να αποκομίζει το ατομικό και κοινωνικό του όφελος.

6. Μια παιδεία άμεσα συνδεδεμένη με την ζωή

Στην παραδοσιακή μέθοδο εκπαίδευσης, τα άτομα τις περισσότερες φορές μάθαιναν την δουλειά εξασκώντας το επάγγελμα, φερ’ ειπείν στη σχέση μάστορα και μαθητευόμενου. Σήμερα η παιδεία και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα έχουν καταστεί επαγγελματικά. Ένα αποτέλεσμα αυτού του επαγγελματισμού είναι ότι η εκπαίδευση έχει βασιστεί πολύ στη θεωρία. Σε αυτό φέρνουν αντίρρηση αρκετοί, όπως διαφαίνεται και σε αυτό που έχει πει ο Αϊνστάιν ότι «η μόρφωση είναι αυτό που περισσεύει όταν ο άνθρωπος ξεχνάει όλα όσα έχει μάθει στο σχολείο». Αν ο στόχος της παιδείας είναι να ετοιμάζει τον άνθρωπο στη ζωή, η εκπαίδευση δεν πρέπει να περιορίζεται μόνο στα θρανία. Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα και η ίδια η παιδεία θα πρέπει να είναι συνδεδεμένα άμεσα με τους θεσμούς στους οποίους θα βρεθεί το άτομο στην ζωή που θα κάνει μετά την εκπαίδευση, στην κοινωνία των πολιτών, τον ιδιωτικό τομέα, ακαδημαϊκά ή στη γραφειοκρατία.

7. Μια παιδεία όχι παπαγαλίστικη, που προβληματίζεται, αμφισβητεί και ανακαλύπτει

Η εκπαίδευση είναι ουσιαστικά μια προσπάθεια που απευθύνεται στο μέλλον και όχι στο παρελθόν ή το παρόν. Βεβαίως και θα διδαχθεί και το παρόν και το απόθεμα του παρελθόντος. Αλλά όλα αυτά πρέπει να λειτουργήσουν για την καλύτερη κατανόηση του μέλλοντος και την δημιουργία πιο καινούργιων πραγμάτων. Μια παιδεία που στόχο έχει την παπαγαλία και να επαναλαμβάνει το υπάρχον και όχι να προβληματίζει και να ωθεί στην αμφισβήτηση, δεν μπορεί να μας μεταφέρει στο μέλλον. Οι άνθρωποι μπορούν να ανακαλύψουν τις ικανότητές τους μόνο σκεπτόμενοι, ρωτώντας και αμφισβητώντας. Η παιδεία πρέπει να ετοιμάζει το κατάλληλο έδαφος για να μπορεί το άτομο να ανακαλύψει τον εαυτό του.

Μια άλλη αρχή μπορεί να είναι μια παιδεία όχι κρατοκεντρική που εκτελείται από δημόσιους οργανισμούς αλλά μια παιδεία στο κέντρο της οποίας θα βρίσκεται η κοινωνία των πολιτών και ο ιδιωτικός τομέας και θα συντονίζεται και επιθεωρείται από το κράτος. Ή αυτό θα μπορούσε να εξεταστεί ξεχωριστά σαν εκπαιδευτική μέθοδος. Ας το αναλύσουμε αργότερα.

Αναμφίβολα υπάρχουν και άλλες αρχές όπως οι παραπάνω. Αλλά είναι δύσκολο να αναφερθούν περισσότερες σε ένα κείμενο όπως αυτό. Οι ενδιαφερόμενοι θα μπορούσαν να μελετήσουν και το εξής που έχω γράψει: Küresel Çağda Nasıl Bir Gençlik – Η Νεολαία στην Παγκόσμια Εποχή.

Βεβαίως και είναι απολύτως σημαντικό να έχει κάποιος καλή μόρφωση και να είναι καταρτισμένος ακαδημαϊκά. Δεν είναι εγγυημένο το που θα οδηγήσει το άτομο και την κοινωνία μια κατάρτιση που θα στερείται των παραπάνω αρχών. Αν η παιδεία υπολείπεται των αρχών αυτών, μπορεί να δημιουργήσουμε τέρατα. Αυτοί που γαζώνουν τους συμμαθητές τους με αυτόματα όπλα, βάζουν δηλητήριο στα φαγητά ή κρύβουν βελόνες σε τρόφιμα δεν είναι αδαείς. Τις περισσότερες φορές είναι μορφωμένοι, αλλά άνθρωποι χωρίς αρχές που δεν αισθάνονται την ανάγκη να το εκμεταλλευτούν για το συμφέρον της ανθρωπότητας.

Όση σημασία έχει αυτό που διδάσκουμε, ίσως πιο σημαντικό είναι γιατί διδάσκουμε αυτό που διδάσκουμε.

*Ο καθηγητής Κουντρέντ Μπουλμπούλ είναι κοσμήτορας της Σχολής Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Γιλντιρίμ Μπεγιαζίτ της Άνκαρα.