Παγκόσμια Προοπτική (2018-40)

του καθηγητή Κουντρέντ Μπουλμπούλ*

Οι παγκόσμιοι ηγέτες συναντήθηκαν την περασμένη εβδομάδα στη Νέα Υόρκη στην 73^η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Κάποια από αυτά που θα θυμηθούμε από εκείνη τη συνάντηση είναι η δήλωση του Αμερικανού προέδρου Τραμπ στην οποία εξέφρασε την αντίθεσή του στην Παγκοσμιοποίηση, η υποστήριξη της ιδέας της παγκόσμιας συνεργασίας από τον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν που ήταν σαν απάντηση στον Τραμπ, η έμφαση του Προέδρου της Δημοκρατίας της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στο «ο κόσμος είναι μεγαλύτερος από πέντε» και η έκκλησή του για δικαιοσύνη και η παρουσία της πρωθυπουργού της Νέας Ζηλανδίας Τζασίντα Άρντεν στις εργασίες μαζί με το μωρό της.

Στη σημερινή ανάλυση δεν θέλω να σταθώ στα highlights αυτής της συνάντησης ηγετών αλλά στην έκκληση του ΠτΔ Ερντογάν για δικαιοσύνη. Ο Ερντογάν ανακαλώντας στις μνήμες τον «κύκλο της δικαιοσύνης» που είναι μια παλιά τουρκοισλαμική παράδοση ή έννοια, επέστησε την προσοχή στο κενό δικαιοσύνης σε παγκόσμια κλίμακα. Ο Ερντογάν ανέφερε τα παρακάτω:

«Στον πολιτισμό μας υπάρχει ένας κύκλος που ονομάζουμε ‘κύκλο της δικαιοσύνης’ και ο οποίος βασίζεται στην ανάπτυξη και λειτουργία με τον σωστότερο τρόπο της σχέσης μεταξύ κοινωνίας, νόμου, διακυβέρνησης του κράτους, κρατικής δύναμης, οικονομίας και δικαιοσύνης. Οι κρίκοι αυτού του κύκλου που συσχετίζονται μεταξύ τους, έχουν σπάσει σε πολλά μέρη του σημερινού κόσμου. Αυτός είναι ο λόγος που σήμερα ο κόσμος μας αγκομαχεί στη δίνη των πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών ασταθειών. Είμαστε υποχρεωμένοι να κατορθώσουμε με την εδραίωση της δικαιοσύνης τον αγώνα των ανθρώπων για δικαιοσύνη, για το ειρηνικό και ασφαλές μέλλον όλων μας. Αν σήμερα τα περιουσιακά στοιχεία των 62 πλουσιότερων ανθρώπων του κόσμου αντιστοιχεί στο μισό του πληθυσμού δηλαδή σε 3,6 δισεκατομμύρια ανθρώπους, θα πει ότι εδώ υπάρχει ένα πρόβλημα».

Για να κατανοηθεί καλύτερα η έμφαση που έδωσε ο κ. Ερντογάν στη δικαιοσύνη πρέπει αρχικά να κοιτάξουμε τις πρόσφατες εξελίξεις σε σχέση με τις καθολικές αξίες στη Δύση. Η δύση η οποία φέρθηκε σαν πρωταθλήτρια στα ανθρώπινα δικαιώματα, την ελευθερία και την ισότητα μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, σήμερα απομακρύνεται γρήγορα από αυτές τις αξίες. Οι αδικίες σε βάρος των μεταναστών, των μουσουλμάνων στις δυτικές χώρες, έχουν πια γίνει κάτι συνηθισμένο. Η αύξηση των ψήφων των ρατσιστικών κομμάτων και η παρουσία τους ως κυβερνητικοί εταίροι στην εξουσία, όπως και η ρητορική μίσους που υιοθετούν κατά των ξένων, πλέον δεν θεωρούνται πρόβλημα. Σε κάποιες δυτικές χώρες μπορούν να αναλάβουν την εξουσία πολιτικά κόμματα που απλά είναι κατά των μεταναστών. Οι χώρες της ΕΕ αντιλαμβάνονται το προσφυγικό μόνο ως θέμα ασφαλείας συνόρων και συγκροτούν έναν στρατό για τον σκοπό αυτό. Αν οι πρόσφυγες πεθάνουν στις χώρες που βρίσκονται ή παραμείνουν σε χώρες που έχουν γίνει η συνείδηση του ανθρώπου, όπως η Τουρκία, θα είναι σαν να μην υπάρχει πλέον κανένα πρόβλημα για την Δύση. Σήμερα έχουμε μεταλλαχθεί σε έναν κόσμο όπου οι καθολικές ανθρώπινες αξίες πρέπει να υποστηριχθούν περισσότερο απέναντι στη Δύση.

Από την σκοπιά της Τουρκίας, η πιο βασική αξία και έννοια και της πίστης μας, και του πολιτισμού μας, και της ιστορίας μας είναι η δικαιοσύνη. Πρώτα η δικαιοσύνη, στην οποία δικαιοσύνη είναι έμφυτη και η ελευθερία και η ισότητα. Επί αιώνες ολόκληρους μας καθοδήγησε η φράση «η δικαιοσύνη είναι το θεμέλιο του κράτους» και σήμερα αναγράφεται σε όλες τις δικαστικές αίθουσες της χώρας. Ο δε «κύκλος της δικαιοσύνης» είναι η θεσμοποιημένη μορφή μιας πολιτικής, κοινωνικής, στρατιωτικής, νομισματικής, εμπορικής και οικονομικής τάξης.

Στο βιβλίο «Kutadgu Bilig» που είχε γράψει ο Γιουσούφ Χας Χατζίμπ το 1069, στο «Ahlak-i Alai» του Κιναλιζαντέ Αλί Εφέντι του 1564 και σε πολλά σπουδαία έργα της τουρκοισλαμικής παράδοσης, γίνεται αναφορά στον κύκλο της δικαιοσύνης. Κύκλος της δικαιοσύνης ονομάζεται η πεποίθηση, άποψη και προσέγγιση που θεωρεί ότι καθετί στην παράδοσή μας βασίζεται στη δικαιοσύνη, πως όταν δεν υπάρχει δικαιοσύνη δεν μπορεί να γίνεται λόγος για κράτος και δεν μπορεί να διασφαλιστεί η ευτυχία του λαού. Στον κύκλο της δικαιοσύνης η τάξη στον κόσμο και στην χώρα παρομοιάζονται με κρίκους που ξεκινούν και τελειώνουν με την δικαιοσύνη. Αυτό που εξασφαλίζει την ακμαιότητα του κόσμου και την κρατική τάξη είναι η δικαιοσύνη που είναι ο πρώτος κρίκος. Στον δεύτερο κρίκο ο κόσμος παρομοιάζεται με ένα λιβάδι, έναν κήπο και ο φράχτης του είναι το κράτος. Ο τρίτος κρίκος είναι ο νόμος που ρυθμίζει το κράτος. Ο τέταρτος λέει ότι ο νόμος δεν μπορεί να προστατευτεί χωρίς να υπάρχει ηγεμόνας. Ο πέμπτος κρίκος επισημαίνει ότι χωρίς τον στρατό ο ηγεμόνας δεν μπορεί να έχει στην κατοχή του το κράτος. Στους επόμενους κρίκους του κύκλου τονίζεται ότι χωρίς φόρο δεν μπορούν να συγκεντρωθούν στρατιώτες και πως και αυτός που θα μαζέψει τους φόρους είναι ο λαός. Στον τελευταίο κρίκο του κύκλου υπάρχει η δικαιοσύνη, όπως ακριβώς και στην αρχή. Διότι η δικαιοσύνη είναι αυτή που κάνει τον λαό ο οποίος πρέπει να έχει ένα συγκεκριμένο εισόδημα για να πληρώνει φόρο, να υπακούσει τους κυβερνώντες. Η φράση «κάνε τον άνθρωπο να ζήσει για να ζήσει το κράτος» που είχε πει ο Σέιχ Εντεμπαλί, είναι κάτι σαν η ουσία της σχέσης μεταξύ ανθρώπου, δικαιοσύνης και κράτους.

Εάν σήμερα η παγκόσμια τάξη αμφισβητείται σοβαρά, αν ο ΟΗΕ έχει άμεση ανάγκη από αναθεώρηση όπως συχνά υπογραμμίζει ο κύριος Ερντογάν, αν αθώοι άνθρωποι πάνε από την μια ήπειρο στην άλλην επειδή τους κλείνουν την πόρτα στα μούτρα, ασχέτως αν δεν ευθύνονται για τίποτα, αυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί. Αν κάποιος ρωτούσε εκείνα τα βρέφη που καταδικάστηκαν στον θάνατο από την απόγνωση, σε τι είχαν φταίξει, δεν θα προξενούσε τρομερή ντροπή στους ανθρώπους η απάντηση που θα έδιναν; Αυτό που εμφατικά είπε ο ΠτΔ της Τουρκίας περί κύκλου της δικαιοσύνης είναι μια έκκληση που φιλοδοξεί να σώσει και την δύση ούτως ώστε να μην πλακωθεί ένας ολόκληρος κόσμος από τις τυραννίες που συμβαίνουν. Διότι όπως είχε τονίσει πριν από χίλια χρόνια ο βεζίρης του Μεγάλου Σελτζουκικού Κράτους Νιζάμ αλ-Μουλκ,  «να προοδεύσεις με την απιστία ίσως μπορείς, αλλά με την τυραννία όχι».

*Ο καθηγητής Κουντρέντ Μπουλμπούλ είναι κοσμήτορας της Σχολής Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Γιλντιρίμ Μπεγιαζίτ της Άνκαρα.