Παγκόσμια Προοπτική (2018-34)

Καθηγητής Κουντρέντ Μπουλμπούλ*

ΗΠΑ, κβοβάντις;

Τον τελευταίο καιρό έχουμε εστιάσει στην κρίση μεταξύ Τουρκίας και ΗΠΑ που κλιμακώνεται λόγω του πάστορα Μπράνσον που κρατείται για παροχή στήριξης στην τρομοκρατία. Υπάρχει εν γένει μια τάση η κρίση αυτή να αναλύεται μέσω των τουρκοαμερικανικών σχέσεων. Οι συζητήσεις γενικά γίνονται από αυτό το πρίσμα.

Αναμφίβολα υπάρχουν δικαιολογημένοι λόγοι για τους οποίους η κρίση πρέπει να αναλυθεί μέσω των τουρκοαμερικανικών σχέσεων. Οι ΗΠΑ αν και συσχετίζουν το σημείο στο οποίο έχει φτάσει η κρίση με την αγορά των πυραύλων S-400 από τη Ρωσία, το γεγονός ότι η Τουρκία έχει γίνει η φωνή της παγκόσμιας συνείδησης απέναντι στην απόφαση των ΗΠΑ να αναγνωρίσουν την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ και πρόσφατα με την υπόθεση του πάστορα Μπράνσον, από την τουρκική πλευρά το ζήτημα δεν φαίνεται έτσι. Από την σκοπιά της Τουρκίας το ζήτημα είναι η προσπάθεια των ΗΠΑ να δημιουργήσουν ένα κράτος τρομοκρατίας μέσω της PKK/YPG την οποία η Τουρκία θεωρεί τρομοκρατική οργάνωση, το γεγονός ότι η FETÖ, ο αυτουργός της 15^ης Ιουλίου που θεωρείται η 11^η Σεπτεμβρίου της Τουρκίας, ζει στην πολυτελή έπαυλη του στις ΗΠΑ και το γεγονός ότι δεν κάνουν τίποτα σε βάρος της FETÖ παρά όλα τα έγγραφα που έχει παραδώσει η Τουρκία. Θα πρέπει να αναφέρουμε το εξής παράδειγμα για να γίνει καλύτερα κατανοητό το πως η τουρκική κοινή γνώμη εκλαμβάνεται την στάση των ΗΠΑ: όπως θα εκλάμβανε η αμερικανική κοινωνία την φιλοξενία του Οσάμα Μπιν Λάντεν σε μια χώρα και την προσπάθεια της εν λόγω χώρας να δημιουργήσει μια περιοχή τρομοκρατίας στα σύνορα των ΗΠΑ με το Μεξικό, με την ίδια ακριβώς αντίδραση εκλαμβάνεται από την τουρκική κοινή γνώμη η στάση των ΗΠΑ.

Παρά τους ευνόητους λόγους, θα ήταν ελλιπής η αξιολόγηση της κρίσης μόνο στο πλαίσιο των τουρκοαμερικανικών σχέσεων διότι η κρίση με την Τουρκία δεν είναι η μοναδική για τις ΗΠΑ. Υπάρχουν μεγαλύτερες κρίσεις με την Κίνα, τη Ρωσία, την Ευρωπαϊκή Ένωση και κυρίως με την Γερμανία. Μάλιστα υπάρχουν ακόμα οι κρίσεις με το Μεξικό και τον Καναδά, που παρόμοιες στην Ιστορία είναι λιγοστές. Δεν πρόκειται καν να αναφερθώ στις χρόνιες κρίσεις με την Βόρεια Κορέα και το Ιράν.

Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο δεν είναι σωστό να εξετάζουμε την κρίση μεταξύ Τουρκίας και ΗΠΑ από το πρίσμα των σχέσεων μεταξύ των δυο χωρών.

Στην ουσία δεν φαίνεται επίσης σωστό να αναλύουμε τις κρίσεις αυτές μονάχα σε συνάρτηση με την κυβέρνηση Τραμπ. Αναμφίβολα υπάρχουν πτυχές που οφείλονται σε αυτήν, όμως θα πρέπει να σκάψουμε πιο βαθιά για να βρούμε την αιτία των κρίσεων που υφίστανται μεταξύ της αμερικανικής κυβέρνησης και σχεδόν όλου του κόσμου.

Μια από τις σημαντικότερες αιτίες, μπορεί και η σημαντικότερη, των κρίσεων που αντιμετωπίζουν, ή δημιουργούν οι ΗΠΑ είναι το γεγονός ότι δεν επωφελήθηκαν επαρκώς από την παγκοσμιοποίηση, ότι οι ΗΠΑ και οι επιχειρήσεις τους έμειναν πίσω στον παγκόσμιο ανταγωνισμό. Αυτές που επωφελήθηκαν στο έπακρο από τον παγκόσμιο ανταγωνισμό δεν είναι οι ΗΠΑ ούτε τα κράτη μέλη της ΕΕ, αλλά χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία, η Βραζιλία και η Τουρκία. Ενώ η οικονομία των ΗΠΑ εισήλθε μερικές φορές σε κρίσεις κατά την διαδικασία αυτή, οι προαναφερόμενες χώρες πολλαπλασίασαν το εθνικό τους εισόδημα. Στην εποχή μας άρχισε να συζητείται πλέον συχνά και πυκνά ότι έρχεται το τέλος της αμερικανικής ηγεμονίας.

Ορισμένοι διανοούμενοι και διοικούντες μας θα πρέπει να σπάσουν πια τα τετριμμένα την στιγμή που είναι εμφανές ότι οι ΗΠΑ δεν κερδίζουν αρκετά από τον παγκόσμιο ανταγωνισμό, την διαφάνεια και την οικονομία της ελεύθερης αγοράς και ότι αυτός είναι ένας από τους σημαντικότερους λόγους της αμερικανικής επιθετικότητας. Θα πρέπει να ξανασκεφτούν τον διανοητικό κομφορμισμό του τύπου «οι διαδικασίες της παγκοσμιοποίησης προσφέρουν περισσότερα στις ανεπτυγμένες χώρες και ότι κάνουν τον πλούσιο πλουσιότερο και τον φτωχό φτωχότερο».

Επειδή δεν επωφελήθηκε επαρκώς από την παγκοσμιοποίηση η κυβέρνηση Τραμπ τείνει στο ακριβώς αντίθετο της οικονομίας της ελεύθερης αγοράς και προς τις πολιτικές προ της παγκοσμιοποίησης. Η αύξηση των φόρων, των δασμών και η έκκληση για επαναπατρισμό του κεφαλαίου και των εταιρειών που έφυγαν στο εξωτερικό αποτελούν παραφυάδες αυτής της πολιτικής. Οι πολιτικές αυτές που συρρικνώνουν το παγκόσμιο εμπόριο είναι βήματα που θα πλήξουν και τις ΗΠΑ μαζί με τις υπόλοιπες χώρες. Και θα πλήξουν περισσότερο τον τελικό καταναλωτή διότι η αύξηση των φόρων και των δασμών θα έχει ως επακόλουθο την αύξηση της τιμής των προϊόντων.

Ως δεύτερο λόγο, όπως είπα και την προηγούμενη εβδομάδα, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε την ολοένα και περισσότερο αυξανόμενη επιρροή των θρησκευτικών ομάδων, κοινοτήτων και ταγμάτων στην αμερικανική διοίκηση. Δεν υπάρχει καμία άλλη ορθολογική εξήγηση για ορισμένες ανορθόλογες αποφάσεις της αμερικανικής κυβέρνησης όπως στην περίπτωση της Ιερουσαλήμ και του πάστορα Μπράνσον. Ας υπενθυμίσω ξανά ότι ο αντιπρόεδρος Μάικ Πενς και ο πρώην Πρόεδρος Μπους ο νεότερος είναι φανατικοί Ευαγγελικοί.

Ως έναν άλλο λόγο θα μπορούσαμε να αναφέρουμε την κρίση διακυβέρνηση στην οποία έχουν εισέλθει οι ΗΠΑ. Σε πολλές περιπτώσεις το Πεντάγωνο, ο Λευκός Οίκος και το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών σκέφτονται και πράττουν διαφορετικά. Οι αντιδράσεις και οι προσμονές διαφόρων συνασπισμών στην αμερικανική κοινωνία που μπορούν να παραγκωνίζουν την αμερικανική διοίκηση δυσκολεύουν αρκετά τον Λευκό Οίκο. Μια σημαντική αιτία της επιθετικότητας της κυβέρνησης Τραμπ σύμφωνα με κάποιους είναι η διαδικασία ανατροπής του Τραμπ για τον οποίον γίνεται λόγος σε συνάρτηση με τους εν λόγω συνασπισμούς.

Τι θα πρέπει να γίνει αν η κρίση μεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας είναι κάτι πολύ πέρα από τις σχέσεις των δυο χωρών;

Αναμφίβολα το θέμα έχει πτυχές (προεκτάσεις) σε σχέση με την Τουρκία, τις ΗΠΑ και τις υπόλοιπες χώρες και αφορά όλη την ανθρωπότητα.

Αν κοιτάξουμε από την σκοπιά των αμερικανικών πολιτικών, η επιστροφή σε κλειστές οικονομίες και η ανέγερση τελωνειακών τειχών θα συρρικνώσει την οικονομία της ελεύθερης αγοράς. Η συρρίκνωση αυτή θα πλήξει όλες τις χώρες και όλους ατομικά. Εν μέρει είναι κατανοητές οι πολιτικές αυτές που ανέπτυξαν οι ΗΠΑ ειδικά ενάντια στην άνοδο της Κίνας. Εκτός αυτού, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, η Παγκόσμια Τράπεζα και άλλοι διεθνείς οργανισμοί και εκείνοι που υποστηρίζουν το ελεύθερο εμπόριο και την ελεύθερη διακίνηση δεν κατάφεραν να διαμορφώσουν μια κοινή στάση ενάντια σε αυτές τις πολιτικές που θα βλάψουν όλους. Η παραβίαση των κανόνων του παιχνιδιού από τις ΗΠΑ αποτελεί απειλή για όλες τις χώρες.

Είναι εμφανές το που οδηγήσαν και οδηγούν τις χώρες και τον κόσμο ακραία ιδεολογικά ρεύματα όπως ο ναζισμός και ο φασισμός κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τα ακραία θρησκευτικά ρεύματα σήμερα στη Μέση Ανατολή. Παρομοίως, η ένταξη της αμερικανικής διοίκησης στην σφαίρα επιρροής ακραίων θρησκευτικών ρευμάτων όπως ο Ευαγγελισμός που θεωρείται σιωνιστικός Χριστιανισμός δεν θα παράσχει κανένα καλό στην ανθρωπότητα. Οι ελευθεριακοί, πλουραλιστικοί και φιλελεύθεροι κύκλοι της Αμερικής μάλλον θα γνωρίζουν τον κίνδυνο. Ο αγώνας αυτών των κύκλων για ορθολογισμό, ελευθερία και πλουραλισμό είναι εξαιρετικά πολύτιμος για την ανθρωπότητα.

Τα κράτη κατά διαστήματα ενδεχομένως να εισέλθουν σε κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και πολιτιστικές κρίσεις. Σε τέτοιες περιπτώσεις οι χώρες χρειάζονται οραματικούς ηγέτες που θα τους βγάλουν από τέτοιες κρίσεις. Η κυβέρνηση Τραμπ δεν εμπνέει ελπίδες στο συγκεκριμένο θέμα. Ακόμα πιο λυπηρό είναι το γεγονός ότι η κυβέρνηση Τραμπ δεν είναι η μόνη που δεν προσφέρει ελπίδες. Πολλές ευρωπαϊκές χώρες κυβερνώνται από ηγέτες χωρίς όραμα που δεν προσφέρουν καμία ελπίδα για το μέλλον.

Να μην χάνουμε την ελπίδα μας, αλλά ο κόσμος και η παγκόσμια πολιτική δεν υπόσχονται λαμπρές μέρες.

*Ο καθηγητής Κουντρέντ Μπουλμπούλ είναι κοσμήτορας της Σχολής Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Γιλντιρίμ Μπεγιαζίτ της Άνκαρα.