Παγκόσμια Προοπτική (2018-08)

Καθηγητής Κουντρέντ Μπουλμπούλ*

Η κρίση της Ευρώπης

Για σκεφτείτε ποια θα ήταν η αντίδραση του κόσμου αν στην χώρα στην οποία ζείτε έκαιγαν και σκότωναν πέντε Χριστιανούς ή Εβραίους; (Πέντε Μουσουλμάνοι, ανάμεσα τους και τρεις Τούρκοι, κάηκαν και ξεψύχησαν σε εμπρησμό στη Γαλλία στις 2 Οκτωβρίου 2017). Ή αν οι εκκλησίες και οι συναγωγές στην χώρα σας δέχονταν δεκάδες επιθέσεις κάθε χρόνο; (24 επιθέσεις εναντίον τζαμιών καταγράφηκαν στη Γερμανία κατά το τελευταίο τρίμηνο του 2015. http://gocvakfi.org/almanyada-cami-saldirilari/).

Φυσικά δεν είναι επιθυμητό να συμβαίνουν πουθενά τέτοια περιστατικά, σε καμία χώρα. Προκαλεί πόνο ακόμα και το να θέτεις ένα τέτοιο ερώτημα. Αλλά αν αυτά είχαν συμβεί στη χώρα που ζείτε θα το διατυμπάνιζαν σε όλο τον κόσμο λέγοντας ότι η χώρα σας είναι ανασφαλής, ότι διαπράττονται παραβιάσεις δικαιωμάτων και ελευθεριών, ότι απειλούνται διαφορετικές μορφές ζωής και αυτά θα χαράσσονταν στις μνήμες όλων των ανθρώπων. Και εσείς θα σκύβατε το κεφάλι από την ντροπή σας και δεν θα μπορούσατε να το σηκώσετε ξανά. Αλλά μην ανησυχείτε αυτά δεν συμβαίνουν στη δική σας χώρα αλλά σε χώρες της Ευρώπης. Γι’ αυτό το λόγο ούτε εσείς τα γνωρίζετε αλλά ούτε και όλος ο κόσμος!

Μια Ευρώπη που παράγει αξίες

Η Ευρώπη δεν ήταν έτσι μέχρι πρόσφατα. Μάλιστα υπήρχε μια Ευρώπη που έκανε λόγο για συνεργασία, αμοιβαία κατανόηση και διαμοιρασμό λόγω των πολύ πικρών εμπειριών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η θετική αυτή ατζέντα και οπτική ήταν που γέννησε την Ευρωπαϊκή Ένωση. Με θετική ατζέντα και συνεργασία η ΕΕ έχει διανύσει σημαντικές αποστάσεις τόσο στο εσωτερικό της όσο και στην περιοχή της στην υπέρβαση ρατσιστικών προσεγγίσεων όπως ο Ναζισμός, την προώθηση των δημοκρατικών αξιών, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ανωτερότητα του δικαίου και την βελτίωση των κοινωνικών και οικονομικών ελευθεριών. Αν και στο σημείο στο οποίο βρίσκεται σήμερα η ΕΕ εξαντλεί μια προς μια αυτές τις αξίες, είναι αδιαμφισβήτητη η συμβολή της σε αυτές κατά το πρόσφατο παρελθόν. Αν και ο Τζορτζ Φρίντμαν στο βιβλίο του «Η Κρίση στην Ευρώπη» εξηγεί την επιτυχία της Ευρώπης από το 1945-1991 όχι με την ίδια αλλά με την ειρήνη που επέβαλλαν σε αυτήν οι ΗΠΑ και η Ευρώπη, εγώ δεν είμαι της ίδιας άποψης. Είναι αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι η Ευρώπη ανέπτυξε περισσότερες πολιτικές αρχών αντλώντας διδάγματα από τα δεινά και η θετική επιρροή της στην περιοχή.

Μια Ευρώπη που γίνεται εσωστρεφής, παραδίνεται στον φόβο και δημιουργεί απειλές

Δυστυχώς όμως στο σημείο που βρισκόμαστε δεν υπάρχει πια μια τέτοια Ευρώπη. Πλέον υπάρχει μια Ευρώπη στην οποία μέρα με τη μέρα αυξάνεται η ξενοφοβία και τα αντιμεταναστευτικά αισθήματα. Τα φασιστικά και ναζιστικά κόμματα αυξάνουν τα εκλογικά ποσοστά τους. Ρατσιστικά κόμματα παίρνουν μέρος σε κυβερνητικούς συνασπισμούς. Λιγοστεύουν οι συνετοί ηγέτες και αυξάνονται οι ηγέτες δίχως όραμα. Οι επιθέσεις εναντίον διαφορετικών μορφών ζωής και στους ναούς τους δεν έχουν πια αξία ως είδηση. Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις οι μετανάστες μέρα με τη μέρα νιώθουν ολοένα και περισσότερο παραγκωνισμένοι.

Τα πολιτικά κόμματα προσπαθούν να έλθουν στην εξουσία όχι με θετική ατζέντα με την οποία θα μεταφέρουν σε ένα καλύτερο σημείο τη χώρα αλλά με μια αρνητική ατζέντα τασσόμενοι κατά των μεταναστών. Όπως συνέβη στην Αυστρία, ένα κόμμα μπορεί να αναλάβει την εξουσία με την υπόσχεση «μηδέν μετανάστες». Αν λάβουμε υπόψη ότι η μεταναστευτική «απειλή» με την οποία είναι αντιμέτωπη η Αυστρία δεν αναλογεί ούτε στο 1% της Τουρκίας, θα δούμε με πολύ οδυνηρό τρόπο το κλίμα τρομοκράτησης στο οποίο έχει παραδοθεί όλη η Ευρώπη (Το 1% των 3.5 εκατομμυρίων προσφύγων που φιλοξενεί η Τουρκία είναι 35.000).

Η απώλεια του ορθολογισμού

Οι χώρες μπορεί κατά διαστήματα να διανύουν τέτοιες περιόδους κρίσης. Σε τέτοιες περιπτώσεις οι κρατικοί θεσμοί και οι οραματιστές ηγέτες αναπτύσσουν πιο συνετές και λογικές πολιτικές αποτρέποντας να λάβει επικίνδυνες διαστάσεις η κρίση. Αν είναι εφικτό βγάζουν τη χώρα τους από την κρίση.

Αλλά όταν κοιτάμε τις αντιδράσεις προς τους μετανάστες, τους Μουσουλμάνους και τους Τούρκους και τις προσεγγίσεις που συνεχώς τους κατηγορούν, μπορούμε να πούμε ότι η Ευρώπη δεν μπορεί να σκεφτεί και να πράξει λογικά. Σαν να έχει αποδυναμώσει παρά πολύ ο διαφωτισμός που ανέπτυξε για να ξεπεράσει την εποχή του σχολαστικισμού.

Η Ευρώπη δεν θα πρέπει να επιρρίπτει το πρόβλημα στους μετανάστες

Η κατάσταση αυτή στην ουσία είναι μια ευρωπαϊκή κρίση. Οι μετανάστες, οι Μουσουλμάνοι και οι Τούρκοι ζουν στην Ευρώπη εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Ο αριθμός τους δεν έχει αυξηθεί πάρα πολύ σήμερα. Οι ομάδες μεταναστών δεν έχουν αλλάξει κατά πολύ την μορφή της ζωής τους. Αν η Ευρώπη η οποία προσέγγιζε πολύ πιο θετικά αυτές τις ομάδες την εποχή που παρήγαγε κοινές αξίες τώρα χρησιμοποιεί μια γλώσσα που περισσότερο κατηγορεί και διακρίνει, θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι το πρόβλημα οφείλεται στην ίδια την Ευρώπη. Μπορούμε να πούμε ότι η κρίση οφείλεται στην οικονομική στασιμότητα στην Ευρώπη, στο ότι δεν αποκόμισε αρκετό κέρδος από την παγκοσμιοποίηση και στην έλλειψη ενός πλουραλιστικού παρελθόντος με πολλές ταυτότητες στην Ευρώπη.

Η Ευρώπη είχε βρεθεί σε μια παρόμοια κρίση και πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αδυνατώντας να δει την δικιά της κρίση λόγω του αδιεξόδου στο οποίο εισήλθε, άρχισε να θεωρεί τους Εβραίους πρόβλημα. Η Ευρώπη που φοβόταν από το διαφορετικό και έβαζε ψηλά τον πήχη της αντίληψης περί απειλής, επέλεξε να φορτώσει στους Εβραίους την δική της κρίση. Μετά από όλα όσα διαπράχθηκαν σε βάρος των Εβραίων, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος που παρέσυρε στη φωτιά την ίδια, την περιοχή και τον κόσμο, απέδειξε ότι η κρίση δεν είχε την παραμικρή σχέση με τους Εβραίους. Ο κόσμος όμως πλήρωσε βαρύ τίμημα επειδή η Ευρώπη δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει τον εαυτό της.

Σήμερα πάλι η Ευρώπη συζητά για την ίδια και το μέλλον της μέσω των μεταναστών και των Μουσουλμάνων. Αναπτύσσει πολιτικές που θέτουν σύνορα και περιορίζουν το πεδίο ελευθερίας των μεταναστών και των Μουσουλμάνων. Δεν θα πρέπει να παραβλέπουμε και να αγνοούμε τις επιθέσεις εναντίον της μορφής ζωής τους και των ναών τους. Οι Ευρωπαίοι διανοούμενοι, στοχαστές, κρατικές φυσιογνωμίες θα πρέπει να αναγνώσουν σωστά το πρόβλημα έτσι ώστε να μην υποπέσουν ξανά στο ίδιο ιστορικό και φονικό λάθος.

Μπορεί η Ευρώπη να ξεπεράσει αυτήν την κρίση στην οποία βρίσκεται; Πρωτίστως θα πρέπει να δει ότι η κρίση δεν αφορά τους μετανάστες, τους Μουσουλμάνους ή τους Τούρκους και πως αφορά την ίδια και ότι θα πρέπει να την αντιμετωπίσει. Δεν είναι πολύ ελπιδοφόρος ότι η Ευρώπη μπορεί να υπερβεί την κρίση της. Αυτό ωστόσο αποτελεί αντικείμενο ενός ξεχωριστού άρθρου.

*Ο καθηγητής Κουντρέντ Μπουλμπούλ είναι κοσμήτορας της Σχολής Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Γιλντιρίμ Μπεγιαζίτ της Άνκαρα.