Κορυφαίες Προσωπικότητες της Τουρκικής Ιστορίας (2016-16)

Ο Χατζή Μπαϊράμ Βελή ήταν ένας από τους πνευματικούς αρχιτέκτονες της Ανατολίας ο οποίος έζησε κατά την περίοδο των μπεηλικιών και τα πρώτα χρόνια του οθωμανικού κράτους. Το πραγματικό του όνομα ήταν Νουμάν. Γεννήθηκε κάπου ανάμεσα στο 1340-1350 στο χωριό Σολφασόλ (Ζουλφάσλ) της Άνκαρα. Το όνομα του πατέρα του ήταν Αχμέτ και του παππού του Μαχμούτ. Το όνομα της μητέρας του δεν υπάρχει στις ιστορικές πηγές, το μνήμα της όμως βρίσκεται στο χωριό Σολφασόλ. Το σπίτι στο οποίο πιστεύεται ότι γεννήθηκε ο Χατζή Μπαϊράμ Βελή βρίσκεται κοντά στο τζαμί του χωριού και λειτουργεί σήμερα ως μουσείο.

Το όνομα Μπαϊράμ του το έδωσε ο Σεΐχης Χαμίντουντίν Ακσαραγί, ο οποίος είναι γνωστός και ως Σομουντζού Μπαμπά. Ξέρουμε ότι είχε δυο μικρότερα σε ηλικία αδέλφια, τον Σαφιγουντίν και τον Αμπντάλ Μουράντ. Είναι άγνωστο που βρίσκεται ο τάφος του Σαφιγουντίν, ο τουρμπές (ταφικό μνημείο) του Αμπντάλ Μουράντ, ο οποίος ήταν γνωστός και ως Χατζή Μουράντ Βελή, βρίσκεται στο χωριό Σεϊντικιόι που υπάγεται στην πόλη Ελντιβάν του Τσάνκιρι.

Ο Χατζή Μπαϊράμ Βελή είχε 8 παιδιά, πέντε γιους και τρεις κόρες. Οι γιοί του ήταν ο Αχμέτ Μπαμπά, ο Μπαμπά Σουλτάν, ο Εντχέμ Μπαμπά, ο Ιμπραχίμ Μπαμπά και ο Αλή Μπαμπά. Υπάρχουν πληροφορίες για μόνο μια από τις κόρες του, την Χαϊρουνισά Χατούν. Απέκτησε απογόνους από την πλευρά του γιού του Σεΐχη Αχμέντ Μπαμπά και της κόρης του Χαϊρουνισά Χατούν.

Στα βακουφικά έγγραφα της οθωμανική περιόδου συναντάμε ονόματα απογόνων του Χατζή Μπαϊράμ Βελή. Οι ευεργέτες Χατζή Τουγρούλ και Ογούλ Μπέη που έχτισαν κτίρια όπως τουρμπέ, τζαμί και ζαβιγιέ στο χωριό Φατιμά Μπατζή της Άνκαρα, είναι απόγονοι του Χατζή Μπαϊράμ Βελή.

Ο γιός του Αχμέτ Μπαμπά ήταν ο σεΐχης του ντεργκάχ «Πίρ Εβί» της Άνκαρα. Η κόρη του Χαϊρουνισά Χατούν ήταν σύζυγος του ποιητή Εσρέφογλου Ρουμί ο οποίος έχει συμβάλλει με τα έργα του στην τουρκική λογοτεχνία και πολιτισμό.

Η Άνκαρα και η γύρω περιοχή προστέθηκε στα οθωμανικά εδάφη το 1354 από τον γιό του Οθωμανού Σουλτάνου Ορχάν Γκαζή, Γκαζή Σουλεϊμάν Πασά, την εποχή που ο Χατζή Μπαϊράμ Βελή ήταν ακόμη παιδί. Η πρωτεύουσα της επαρχίας ήταν η Άνκαρα, η οποία κατείχε σημαντική θέση την οθωμανική διοίκηση και είχε γίνει το διοικητικό κέντρο του Μπεηλερμπεηλικιού της Ανατολίας.

Την εποχή αυτή ο Χατζή Μπαϊράμ Βελή ήταν σε πολύ μικρή ηλικία. Μεγάλωσε στην Άνκαρα, μια από τις πόλεις όπου είχαν μεγάλη δύναμη και επιρροή οι Αχή. Στο κέντρο της πόλης και των χωριών υπήρχαν οι Αχή Μπαμπά, εκπρόσωποι των επαγγελματικών συντεχνιών. Κάποιοι από αυτούς ήταν οι Αχή Τσομάκ, Αχή Μαχμούντ, Αχή Ελβάν, Αχή Εβράν, Αχή Χουσάμ, Αχή Σεραφεντίν, Αχή Γιακούμπ, Αχή Μουράντ, Αχή Ντογάν, Αχή Ορέν και Αχή Μεσούντ. Ένα άλλο όνομα του Χατζή Μπαϊράμ που έζησε στην πόλη των Αχή, ήταν Αχή Σουλτάν. Ήταν άλλωστε ένας αρχηγός των Αχή ο οποίος ασχολήθηκε με τη γεωργία ακούγοντας τη συμβουλή του δασκάλου του Σομουντζού Μπαμπά που του είπε να σπείρει ρόβι. Προτού πάει στον Σομουντζού Μπαμπά ο Χατζή Μπαϊράμ Βελή εργάστηκε ως δάσκαλος στο μεντρεσέ Μελικέ Χατούν.

Το 1560 ο περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή επισκέφτηκε το τάφο του Χατζή Μπαϊράμ Βελή και το ομώνυμο κουλιγιέ. Σύμφωνα με εκείνον, δάσκαλος του Χατζή Μπαϊράμ Βελή ήταν ο Ερ Σουλτάν. Ο τάφος του Ερ Σουλτάν βρίσκεται σε ένα μικρό θολωτό τουρμπέ στο Αγατσπαζαρί της Άνκαρα. Ο τουρμπές δέχεται πολλούς επισκέπτες από κάθε κοινωνικό στρώμα.

Ο Χατζή Μπαϊράμ Βελή ήταν ένας άνθρωπος που έκανε ανώτατες σπουδές και ο οποίος ταυτόχρονα ήταν ένας γέροντας σουφί. Ο σουλτάνος Γιλντιρίμ Μπαγεζίντ που τον συνάντησε σε μια από τις εκστρατείες του εναντίον της κεντρικής Ανατολίας του ανέθεσε το καθήκον του καπιτζημπασή

Μετά την ήττα των στρατευμάτων του σουλτάνου Γιλντιρίμ στη Μάχη της Άνκαρα το 1402, ο Χατζή Μπαϊράμ Βελή μετακόμισε από τη Μπούρσα μαζί με τον Σομουντζού Μπαμπά και εγκαταστάθηκε σε ένα χωριό όπου ζούσαν σούφι δίπλα στο ποτάμι Τζεϊχάν στο βιλαέτι της Αντάνα. Ύστερα από κάποιο διάστημα επέστρεψε στη Μπούρσα και στη συνέχεια στην Άνκαρα όταν ο Σομουντζού Μπαμπά αποφάσισε να επιστρέψει στο Ακσαράι. Ο Χατζή Μπαϊράμ Βελή συνέχισε να δίνει μαθήματα στην Άνκαρα. Ένας από τους πιο γνωστούς μαθητές του ήταν ο Ακσεμσεττίν, δάσκαλος του σουλτάνου Μεχμέτ του Κατακτητή. Ο σουλτάνος Μουράτ Β’ συναντήθηκε με τον Χατζή Μπαϊράμ Βελή στην Εντίρνε.

Ο Χατζή Μπαϊράμ Βελή πέθανε το 1430 στην Άνκαρα. Θεωρείται ο πρωτεργάτης της σχολής σουφισμού Μπαϊραμίγια που ιδρύθηκε μετά το θάνατο του.

Ο χρονικογράφος Ασίκ Πασαζαντέ, το έργο του οποίου είναι η πιο σημαντικότερη πηγή της πρώιμης οθωμανικής περιόδου, έχει γράψει τα εξής σχετικά με τον Χατζή Μπαϊράμ Βελή: «Στην Ανατολία εμφανίστηκε ο Χατζή Μπαϊράμ. Ήταν ένας από τους όσιους εκείνους που οι προσευχές τους γινόντουσαν δεκτές.»