Η Τουρκική Μειονότητα της Δυτικής Θράκης (2016-16)

            Το 2012 η Οργάνη, ένα μειονοτικό χωριό στον ορεινό όγκο της Ροδόπης, γίνεται γνωστή σε όλη την χώρα λόγω της δημοσιοποίησης στοιχείων της Γενικής Γραμματείας Πληροφοριακών Συστημάτων από την εκκαθάριση των φορολογικών δηλώσεων του 2011 που κατατάσσουν τους κατοίκους της ως τους πιο φτωχούς σε όλη την Ελλάδα. 773 οικογένειες δήλωσαν μέσο ετήσιο εισόδημα μόλις 8.621 ευρώ (περίπου 27500.00 TRY) από την στιγμή που οι 15 πλουσιότερες στην χώρα δήλωσαν μέσο ετήσιο εισόδημα 544.602 ευρώ (περίπου 1.737.000.00 TRY).

            Το 2015 η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης παραμένει η πιο φτωχή σε επίπεδο περιφερειών σε όλη την χώρα. Το οικονομικό στάτους της Μειονότητας είναι ενδεικτικό του βιοτικού επιπέδου και δηλωτικό των κοινωνικών και άλλων χαρακτηριστικών.

            Ο πληθυσμός που συνθέτει την Τουρκική Μειονότητα της Δυτικής Θράκης είναι κατά βάση αγροτικός και απασχολείται πρωτίστως στην καλλιέργεια καπνού. Ο πρωτογενής τομέας είναι ο πυλώνας της οικονομίας της περιοχής και καθοριστικός δείκτης της τοπικής οικονομίας.

            Ο καπνός που καλλιεργείται στην Δυτική Θράκη είναι ο μπασμάς, ο καλύτερος σε ποιότητα καπνός ανά τον κόσμο. Χρησιμοποιείται στην παραγωγή τσιγάρων για να δώσει άρωμα και γεύση. Τα φύλλα του είναι μετρίου πάχους. Κάθε μάζεμα λέγεται ‘χέρι’ και τα φύλλα της κορυφής είναι αυτά που δίνουν συνήθως τον ποιοτικότερο καπνό. Η τιμή καθορίζεται ανάλογα. Ξεκινάει χαμηλά για τα πρώτα μαζέματα και όσο προχωράει, αυξάνεται.

            Η τιμή διαμορφώνεται κάθε χρόνο από την ποιότητα του καπνού, κάτι που εξαρτάται άμεσα από τις καιρικές συνθήκες και άλλους παράγοντες, όπως τυχόν ιώσεις που ενδεχομένως να προσβάλουν την παραγωγή.

            Ο μπασμάς της Θράκης αποτελεί ίσως το πιο παραδοσιακό προϊόν της περιοχής με την έννοια ότι η καλλιέργειά του είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία του τόπου, της γης και της Μειονότητας. Είναι ένα προϊόν που έχει περάσει από γενιά σε γενιά. Στα καπνοχώραφα απασχολούνται όλα τα μέλη ενός νοικοκυριού, οπότε είναι κάτι που περνάει από πολύ μικρή ηλικία εμπειρικά, από τους μεγαλύτερους στους μικρότερους σε ηλικία. Πρόκειται για ένα προϊόν που συνδέεται όχι απλά με την οικονομία, αλλά με την παράδοση και την κουλτούρα τόσο της Μειονότητας όσο και του τόπου.

            Εξαιτίας των μικρών κλήρων και των δύσκολων συνθηκών που επικρατούν στα ορεινά της Ροδόπης και της Ξάνθης, ο καπνός είναι μονοκαλλιέργεια, δηλαδή αποτελεί για ένα μεγάλο ποσοστό κατοίκων την μοναδική πηγή εισοδήματος όλης της οικογένειας. Σήμερα υπάρχουν περίπου 7.000 καπνοκαλλιεργητές και σχεδόν όλοι είναι μέλη της Τουρκικής Μειονότητας.

Τις παλιότερες δεκαετίες ο καπνός αποτελούσε πηγή ευμάρειας και έδινε ικανοποιητικά εισοδήματα στους παραγωγούς. Για μεγάλο διάστημα η καλλιέργεια του μπασμά ενισχυόταν σημαντικά με την καταβολή ευρωπαϊκών κοινοτικών ενισχύσεων. Στην αρχή οι ενισχύσεις λειτούργησαν ως μπόνους στο εισόδημα των παραγωγών. Με το πέρασμα του χρόνου ωστόσο, οι ενισχύσεις έτειναν να γίνουν βασικό και αναπόσπαστο κομμάτι του εισοδήματός τους. 

Οι ενισχύσεις μπορεί να στόχευαν στην οικονομική στήριξη του εισοδήματος των καπνοπαραγωγών, στην πράξη όμως αποδείχθηκε ότι προκάλεσαν μία εσφαλμένη αίσθηση ασφάλειας και εγγύησης η οποία δυστυχώς είχε συγκεκριμένη ημερομηνία λήξης.

Με την νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική 2015-2020, δεν θα χορηγηθούν ενισχύσεις για τον καπνό, με ορατά αποτελέσματα και σημαντικά πλήγματα για την ομάδα των καπνοπαραγωγών.

Ενώ ο μπασμάς δεν έχασε σε ποιότητα, έχασε σε αξία, με αποτέλεσμα σήμερα οι μονοκαλλιεργητές μπασμά να είναι καταδικασμένοι να ζούνε σε συνθήκες φτώχειας. Το μέσο ετήσιο εισόδημα ανά καλλιεργητή κυμαίνεται στα 2.600 ευρώ (περίπου 8300.00 TRY). Οι κοινοτικές ενισχύσεις μπορεί να λειτούργησαν για μεγάλο διάστημα ως παράγοντας ενίσχυσης του εισοδήματος των παραγωγών, η περικοπή τους ωστόσο οδηγεί στον οικονομικό αφανισμό τόσο των παραγωγών όσο και των οικογενειών τους. Διότι μπορεί στα νούμερα να εμφανίζονται 7000 καπνοκαλλιεργητές στην Θράκη, αν αναλογιστούμε ωστόσο ότι η καλλιέργεια του καπνού είναι οικογενειακή υπόθεση, τότε ο αριθμός αυτομάτως πολλαπλασιάζεται.  

            Αυτό που εντυπωσιάζει με τους καπνοπαραγωγούς της Θράκης είναι ότι επιμένουν στην καλλιέργεια του μπασμά. Σε διάφορες άλλες περιοχές ανά την Ελλάδα η καλλιέργεια διαφόρων ποικιλιών καπνού έχει ατονήσει έως εξαλειφθεί και έχει αντικατασταθεί με άλλες καλλιέργειες. Οι Τούρκοι της Δυτικής Θράκης σε πείσμα των καιρών και των συνθηκών αρνούνται να εγκαταλείψουν τον μπασμά και μάλιστα τον στηρίζουν με όλες τις δυνάμεις τους.

            Είναι εδώ και χρόνια οργανωμένοι σε ομάδες καπνού, έχουν συστήσει Κοινοπραξία, συμμετέχουν σε διεθνείς εκθέσεις. Το 2011 ο βουλευτής της Μειονότητας Αχμέτ Χατζηοσμάν μεταβαίνει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο όπου συμμετείχε σε συνεδρίαση της Επιτροπής Γεωργίας και Ανάπτυξης της Υπαίθρου. Εκεί έκανε παρέμβαση στην οποία ζήτησε τη συνέχιση των ευρωπαϊκών επιδοτήσεων για τον καπνό διότι είναι θέμα ζωτικής σημασίας όχι μόνο για την οικονομία της Θράκης, αλλά και την οικονομία της Ελλάδας.

            Από την πλευρά τους οι τοπικές αρχές φαίνεται ότι δεν πόνταραν ποτέ στο στοίχημα του καπνού. Αντιθέτως, επέμεναν σε σεμινάρια και προωθούσαν το σενάριο στροφής σε νέες εναλλακτικές καλλιέργειες. Οι όποιες παρεμβάσεις έμειναν στο επίπεδο των εντυπώσεων και δεν άγγιξαν την ουσία του προβλήματος. Για παράδειγμα, ο μπασμάς αποτελεί ένα από τα αγροτικά προϊόντα που συνθέτουν το καλάθι αγροτικών προϊόντων της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης μία πρωτοβουλία ανάδειξης των παραδοσιακών αγροτικών προϊόντων κάθε περιοχής.

Τον Σεπτέμβριο του 2015 διοργανώθηκε στην Κομοτηνή το Παγκόσμιο Φόρουμ Παραδοσιακού Καπνού με συνδιοργανωτές την Διεθνή Ένωση Καλλιεργητών Καπνού και την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Πρόκειται για πρωτοβουλίες προς την θετική κατεύθυνση, χωρίς ωστόσο ορατά αποτελέσματα για την βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των καπνοκαλλιεργητών καθώς δεν συνοδεύονται με παρεμβάσεις ουσιαστικές και αγώνες που πρέπει να δοθούν σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.

Αυτό συμβαίνει κυρίως επειδή το μέλλον του μπασμά οραματίζονται οι καπνοκαπαραγωγοί και οι οικογένειές τους και πιστεύουν σε αυτό, δεν ισχύει το ίδιο ωστόσο και για την πλευρά των αρχών που κινούνε νήματα, σχεδιάζουν, διαμορφώνουν και εφαρμόζουν πολιτικές. Αυτό που διαφεύγει ωστόσο για όσους ασκούν εξουσία είναι ότι κανείς δεν γνωρίζει σε βάθος τον καπνό όσο οι ίδιοι οι παραγωγοί οι οποίοι είναι και οι πλέον αρμόδιοι να μιλήσουν για αυτό και να προτείνουν ή να βάλουν στο τραπέζι ιδέες που ενδεχομένως θα καταστήσουν την καλλιέργεια βιώσιμη και θα μετατρέψουν το σκηνικό της απαξίωσης σε σκηνικό ευμάρειας, όπως συνέβαινε στο παρελθόν. Τελικά για την Ελλάδα ο πρωτογενής τομέας παραμένει ένα ανοιχτό στοίχημα και το στοίχημα δοκιμάζεται σε περιοχές όπως η Δυτική Θράκη όπου στηρίζουν και εμμένουν στην μονοκαλλιέργεια ενός ποιοτικού και παραδοσιακού προϊόντος με ζήτηση στις διεθνείς αγορές.