Τουρκικά Ήθη και Έθιμα (44-2014)

Σχεδόν όλες οι αρχαίες κοινωνίες από τις πρωτόγονες και έπειτα θεώρησαν το φίδι ιερό. Δημιουργήθηκαν πολλές δοξασίες και τελετουργικές πράξεις γύρω από το φίδι. Η σβελτάδα των κινήσεων και το θανατηφόρο δηλητήριο του επηρέασαν συνεχώς τον πρωτόγονο άνθρωπο, ο οποίος συνέδεσε το βίο του φιδιού κάτω από τη γη με τις δυνάμεις του άλλου κόσμου και συμβόλισε με το φίδι την αθανασία και την αναζωογόνηση λόγω της έκδυσης του δέρματος του. Το φίδι κρύβει μέσα του μια μυστική δύναμη που συνδυάζει τη ζωή και το θάνατο, το καλό και το κακό, την θεραπεία αλλά και το θανατηφόρο δηλητήριο. Στις αγροτικές κοινωνίες το φίδι συμβολίζει την γονιμότητα του χώματος και την αναζωογόνηση.

Στο τουρκικό ημερολόγιο των δώδεκα ζώων το φίδι είναι η ονομασία ενός έτους. Ένα από τα δώδεκα έτη των Τούρκων ήταν το έτος του φιδιού. Ο χειμώνας είναι κρύος και έχει μεγάλη διάρκεια και το καλοκαίρι είναι ξηρό και ζεστό στο έτος του φιδιού. Τα φρούτα όμως είναι άφθονα.

Συναντάμε το φίδι στην τουρκική μυθολογία τόσο σε μύθους για την κοσμογονία όσο και σε μυθολογικές αφηγήσεις για την συντέλεια του κόσμου. Στον κοσμογονικό μύθο το φίδι είναι ένα από τα ζώα που φυλάνε τους απαγορευμένους καρπούς. Αλλά το φίδι στην τουρκική κοσμογονία ξεγέλασε τους ανθρώπους μπαίνοντας μέσα στον Ερλίκ, τον Σατανά. Η ιδιότητα αυτή του φιδιού υπάρχει με σχεδόν παρόμοιο τρόπο σε πολλούς πολιτισμούς και πεποιθήσεις.

Υπάρχει επίσης στους μύθους, τους θρύλους, τα παραμύθια και τις ιστορίες που κατέχουν σημαντική θέση στον τουρκικό πολιτισμό. Στο κοσμογονικό μύθο των Τούρκων, το Αλτάι, ο Ερλίκ μπαίνει μέσα στο φίδι και δείχνοντας του ένα δέντρο του λέει να ανεβεί εκεί. Μετά λέει στον Τορονόι και την Ετζίι να φάνε τον απαγορευμένο καρπό. Εκείνοι τον υπακούν και τρώνε τον απαγορευμένο καρπό. Ο Θεός τιμωρεί το φίδι και τους ανθρώπους. Πιστεύεται ότι κάποιοι σαμάνοι έχουν την ικανότητα να μεταμορφώνονται σε φίδι. Οι σαμάνοι μιμούνται τις κινήσεις των φιδιών στην διάρκεια τελετουργικών πράξεων. Τα ενδύματα τους είναι κοσμημένα με μοτίβα που συμβολίζουν το φίδι.

Το Λεξικό Όρων Παλαιών Τουρκικών Πεποιθήσεων και Σαμανισμού του Εσάτ Κορκμάζ κάνει μια σημαντική ταξινόμηση των διαφορετικών μορφών με τις οποίες απεικονίζεται το φίδι στην τουρκική μυθολογία. Σύμφωνα με το έργο αυτό το φίδι ζει σε μια υπόγεια θάλασσα και ότι είναι η μάστιγα του Ερλίκ, δηλαδή του Σατανά.

Το φίδι χρησιμοποιείται στους μύθους για να περιγράψει κάποια χαρακτηριστικά των ηρώων όπως τη δύναμη, την γρηγοράδα και την ικανότητα τους να μεταμορφώνονται. Παρομοιάζουν τη μάστιγα του με ζωντανό φίδι.

Μια άλλη ένδειξη της σημασίας του φιδιού είναι η χρήση του σε παροιμίες και ιδιωματισμούς. Το να πατάς την ουρά ενός φιδιού που κοιμάται σημαίνει να δίνεις ευκαιρία σε κακό άνθρωπο να κάνει ξανά κακία. Έχει γλώσσα φιδιού λένε για τον άνθρωπο που λέει άσχημα και θλιβερά πράγματα. Ενώ φίδι λένε αυτόν που είναι ύπουλος, άχαρος και κρύος. Δάγκωσε σαν το φίδι λένε όταν κάνεις κακό σε κάποιον με ύπουλο τρόπο. Ιστορία φιδιού λένε τα πράγματα δίχως τέλος, που δεν καταλήγουν σε κάποιο αποτέλεσμα και διαιωνίζονται.

Οι άνθρωποι όταν αδικούνται, όταν τους κάνει κάποιος κακό ζητούν από τον Δημιουργό να τους τιμωρήσει. Στις κατάρες χρησιμοποιούνται ζώα τα οποία προκαλούν φόβο με το δηλητήριο τους και την αρπακτικότητα τους. Ένα από αυτά τα ζώα είναι το φίδι. Στην Ανατολία υπάρχουν κατάρες στις οποίες γίνεται λόγος για το φίδι. Αυτά οφείλονται στο δηλητήριο και την ενοχλητική όψη του φιδιού. Κάποια από αυτά είναι τα εξής: Φίδι να γίνει η περιουσία σου και να σε δαγκώσει. Φίδι να σε δηλητηριάσει. Σαν το φίδι να σέρνεσαι. Φίδι να σου δαγκώσει τη γλώσσα.

Οι άνθρωποι όταν θέλουν να κακολογήσουν κάποιον, κάποιον που δεν αγαπάνε παρομοιάζουν τα φυσικά του χαρακτηριστικά ή τον χαρακτήρα του με το φίδι ή με κάποια ιδιότητα του φιδιού.

Συναντάμε το φίδι στις λαϊκές δοξασίες στην Ανατολία και σε άλλες περιοχές του τουρκικού κόσμου με διάφορες ιδιότητες του. Σε κάποιες περιοχές της Ανατολίας θεωρούν ότι το φίδι είναι πνεύμα που προστατεύει το σπίτι και μέρη όπως ο κήπος, το περιβόλι και τους τουρμπέδες. Πιστεύεται ότι το φίδι θα φέρει αφθονία στο σπίτι. Τέτοιου είδους φίδια δεν τα σκοτώνουν. Τις περισσότερες φορές πρόκειται για ένα μαύρο φίδι το οποίο ζει στα θεμέλια του σπιτιού. Πιστεύεται ότι το φίδι αυτό δεν αφήνει να μπουν άλλα φίδια στο σπίτι και ότι δεν θα πειράξει κανέναν από την οικογένεια. Η οικογένεια δε ξέρει ότι το φίδι βρίσκεται στο σπίτι και δεν το βλάπτει. Αυτό δεν το βλέπει κάθε μέλος της οικογένειας. Πιστεύεται ότι υπάρχει τέτοιο φίδι σε κάθε σπίτι. Συμβουλεύουν την οικογένεια αν το δει να μην πειράξει ή να σκοτώσει αυτό το φίδι που σύμφωνα με τις δοξασίες προστατεύει το σπίτι από κάθε είδους εξωτερική απειλή, φέρνει γούρι, αφθονία και μπερεκέτι, και να μην το φοβίσουν για να μην εγκαταλείψει το σπίτι. Θα φέρει γρουσουζιά στο σπίτι και στην οικογένεια αν κάποιος πειράξει, φοβίσει ή διώξει το φίδι. Είναι διαδεδομένη η πεποίθηση ότι το ταίρι του φιδιού θα έρθει και θα βλάψει αυτόν ή την περιουσία αυτουνού που το σκότωσε.

Στην Ανατολία και στις υπόλοιπες περιοχές του τουρκικού κόσμου πιστεύουν ότι το φίδι έχει και θεραπευτικές ιδιότητες και γι' αυτό το λόγο κατέχει μια σημαντική θέση. Στην Ανατολία χρησιμοποιούν το φίδι για να θεραπεύσουν τα τραύματα, τα σπυράκια, το έκζεμα, την φαγούρα, την λέπρα, την ελονοσία, διάφορες δερματικές παθήσεις, την φυματίωση, τα αναπνευστικά προβλήματα, τον ίκτερο, τους πόνους των ρευματοπαθειών, τις νεφροπάθειες και να ανακουφίσουν τον πονοκέφαλο, τον πονόδοντο, τον πόνο του στομαχιού και τον πόνο το λαιμό. Το φίδι το χρησιμοποιούν και για να θεραπεύσουν ασθενείς με ψυχολογικά προβλήματα.

Στην Ανατολία μεγάλη σημασία έχει η προσευχή Σαχμαράν, που έχει πάρει το όνομα της από την ομώνυμη βασίλισσα των φιδιών. Ο κόσμος πιστεύει ότι η προσευχή αυτή κάνει καλό σε χίλια και ένα πράγματα και ότι θα εκπληρωθούν οι ευχές εκείνου που θα κάνει αυτήν την συγκεκριμένη προσευχή.

Το φίδι το χρησιμοποιούν για να κοσμήσουν οικοδομήματα και σύμφωνα με την πίστη πιστεύουν ότι το φίδι θα το προστατεύσει. Εν κατακλείδι μπορούμε να πούμε ότι το φίδι διατηρεί την ίδια σημασία από αρχαιοτάτων μέχρι σήμερα, παντού και πάντα, και έχει καταστεί κομμάτι της καθημερινής μας ζωής.