Τουρκική και Διεθνής Επικαιρότητα (2014-97)

Στη Δύση υπάρχουν σχολές σκέψης που επηρέασαν επί αιώνες το δυτικό κόσμο και επίσης και τις άλλες χώρες. Το ίδιο ισχύει και για τον ισλαμικό κόσμο. Η σκέψη της Δύσης άρχισε να αναδύεται με τον εκσυγχρονισμό ενώ η ισλαμική σκέψη έχει χάσει την επιρροή της. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι στην ιστορία ή σήμερα η ισλαμική σκέψη έμεινε εκτός ημερήσιας διάταξης. Η ισλαμική σκέψη και οι ισλαμικές σχολές είχαν κύρος και έπαιζαν σημαντικό ρόλο μέχρι την περίοδο του εκσυγχρονισμού κατά την οποία έχουν εξαντληθεί. Μόνο μερικές από αυτές έχουν ανανεωθεί προκειμένου να βρουν λύσεις για τα προβλήματα στον ισλαμικό κόσμο. Είναι δυνατό να αξιολογηθούν οι τρομοκρατικές οργανώσεις όπως το ΙΚΙΛ στο πλαίσιο του θέματος αυτού. Αλλά οι οργανώσεις αυτές αποκλείστηκαν και έμειναν εκτός από την επικρατούσα τάση και την πλούσια παράδοση της ισλαμικής σκέψης.

Ας αναφερθούμε στις αξιολογήσεις του καθηγητή της Σχολής των Πολιτικών Επιστημών και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Marmara, Ραμαζάν Γκιοζέν σχετικά με το θέμα αυτό.

Το Κοράνιο και η σούνα (οι συμπεριφορές και πράξεις του Προφήτη Μωάμεθ) είναι η φυσική και βασική πηγή της ισλαμικής σκέψης. Όταν ζούσε ο Προφήτης Μωάμεθ, αυτός ήταν η μοναδική πηγή της ισλαμικής σκέψης. Αλλά ο θάνατος του Προφήτη και οι μετέπειτα εξελίξεις δημιούργησαν περιβάλλον γέννησης νέων ιδεών. Έχουν εμφανιστεί συμπληρωματικές και αντικρουόμενες ιδέες για το «πώς θα εφαρμοστούν το Κοράνιο και η σούνα για τις νέες εξελίξεις. Έχουν καταβληθεί μεγάλες προσπάθειες για την προστασία του Κορανίου και της σούνα στην καθημερινότητα. Οι σκέψεις αυτές που έχουν καταγραφεί κατά τη διάρκεια της ιστορίας, έχουν μετατραπεί σε σχολές της σκέψης και έχουν διαμορφώσει τους Μουσουλμάνους και τον κόσμο. Οι σχολές αυτές μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:

Επικρατούσαν τρεις σχολές κατά την κλασική περίοδο οπότε ξέσπασε διαμάχη για την εξουσία στη περίοδο του τέταρτου Χαλίφη Αλί και το Ισλάμ εξαπλώθηκε σε νέες χώρες. Η πιο εξαπλωμένη από τις σχολές σκέψης αυτές είναι το «Αχλ αλ-Σούνα» που επικεντρώθηκε στη συζήτηση για τη νου. Από την άλλη ο Σουφισμός έδωσε σημασία στην αυτοσυγκράτηση με πλήρη μυστικιστική κατανόηση της θρησκείας. Η δεύτερη σχολή στην κλασική περίοδο είναι ο Σιιτισμός που εμφανίστηκε μετά από τη διαμάχη για το χαλιφάτο μεταξύ του Χαλίφη Αλί και του Μουαβίγια και που σημαίνει «οι υποστηρικτές του Αλί». Στην ουσία ο Σιιτισμός επικεντρώνεται στο ζήτημα της νομιμότητας της πολιτικής εξουσίας και υποστηρίζει πως το χαλιφάτο ή η ηγεσία ανήκει μόνο στο Μωάμεθ και στα μέλη της οικογένειάς του. Η σχολή αυτή που απέκτησε με τον καιρό επιρροή στο Ιράν και στις άλλες χώρες, έχει μετατραπεί σε ένα διαφορετικό θρησκευτικό δόγμα. Η τρίτη σχολή στην κλασική περίοδο αφορά τους Χαριτζίτες. Είναι ένα πιο διαφορετικό ρεύμα σε σύγκριση με το Αχλ αλ-Σούνα και το Σιιτισμό και οι Χαριτζίτες πιστεύουν πως η θρησκεία πρέπει να εφαρμοστεί όπως έχει συνταχθεί στο Κοράνιο. Οι τρομοκρατικές οργανώσεις όπως το ΙΚΙΛ εμφανίστηκαν βασισμένες στη σχολή αυτή. Εκτός από αυτά υπάρχουν και οι Μουτάζιλα που αποδέχονται μόνο τους νοητικούς πόρους και των οποίων η επιρροή ήταν πολύ χαμηλή μέχρι σήμερα. Οι σχολές που είχαν μεγάλη επιρροή μέχρι τη σύγχρονη εποχή είναι το Αχλ αλ-Σούνα υπό την ηγεσία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ο Σιιτισμός υπό την ηγεσία του Ιράν.

Η πολιτική «πανισλαμισμός» του Οθωμανού Σουλτάνου και Χαλίφη Αμπντούλ Χαμίτ Β' αποτελεί τη βάση της ισλαμικής σκέψης της σύγχρονης εποχής. Ο Αμπντούλ Χαμίτ Β' κατέβαλε προσπάθειες για την ενσωμάτωση των ισλαμικών χωρών στο χαλιφάτο προκειμένου να εμποδίσει την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας λόγω του εκσυγχρονισμού και της Δύσης την οποία θεωρούσε απειλή. Εδώ πρέπει να κάνουμε νύξη στον πολύ σημαντικό διανοούμενο Τζαμάλ αλ-Ντιν αλ-Αφγάνι ο οποίος υποστήριξε την ιδέα αυτή. Ο αλ-Αφγάνι ήταν αντίθετος στην ξένη κατοχή των μουσουλμανικών εδαφών και αποτελούσε έμπνευση της ισλαμικής σκέψης κατά την περίοδο έθνους-κράτους που εμφανίστηκε μετά από την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Εδώ πρέπει να κάνουμε αναφορά στις πέντε ιδέες ή μοντέλα που επικρατούσαν κατά την περίοδο έθνους-κράτους. Η πρώτη από τις ιδέες αυτές είναι η Δημοκρατία υπό την ηγεσία του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, το έθνος-κράτος, η εκκοσμίκευση και η δυτικοποίηση. Αν και αυτό το μοντέλο προέρχεται από την Τουρκία, βρήκε ανταπόκριση στις ισλαμικές χώρες. Αλλά η ανταπόκριση αυτή είχε τη μορφή της αντιπολίτευσης. Στην ιδέα αυτή αντέδρασαν οι θρησκευτικοί ακτιβιστές από την Αίγυπτο και το Πακιστάν όπως ο Χάσαν Αλ Μπάνα, ο Σαγίντ Κουτούμπ και ο Μαουντούντι που υποστήριζαν τον «αντιδυτικό» εξισλαμισμό. Η σχολή αυτή που αποτελεί τη βάση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, υποστηρίζει την ενίσχυση της κοινωνικής και πολιτικής ισλαμικής συνείδησης. Άλλη μια σχολή της περιόδου αυτής είναι ο ουαχαμπισμός που βασίζεται στο σαλαφισμό και απορρίπτει το σουφισμό. Τέταρτον είναι το κίνημα της «Εθνικής Άποψης» υπό την ηγεσία του Νετζμετίν Ερμπακάν το οποίο υποστηρίζει τον εξισλαμισμό του έθνους-κράτους μέσω των πολιτικών κομμάτων και της δημοκρατίας. Η πέμπτη σχολή είναι ο νέος Σιιτισμός που εμφανίστηκε έπειτα από την Επανάσταση του Αγιατολάχ Χομεϊνί. Ο νέος Σιιτισμός χαλαρώνοντας τη φιλοσοφία των δώδεκα ιμάμηδων υποστηρίζει πως ο σιιτισμός μπορεί να πάρει μέρος στην εξουσία.

Κατά την περίοδο της παγκοσμιοποίησης του 21ου αιώνα η ισλαμική σκέψη έχει εισέλθει στην τέταρτη περίοδο (περίοδο της μεταμοντέρνας). Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, παρατηρούμε αναθεωρημένες σχολές σκέψης και ομάδες φιλόσοφων. Αυτές μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:

Η πρώτη ομάδα υποστηρίζει τον εξισλαμισμό πέρα από το έθνος-κράτος για να έχει επιρροή το Ισλάμ στις συνθήκες της μεταμοντέρνας. Η δεύτερη ομάδα υποστηρίζει ότι το Ισλάμ πρέπει να έχει επιρροή μένοντας μέσα στο έθνος-κράτος και στηρίζει την κοινωνική αναγέννηση. Ενώ η τρίτη ομάδα αποτελείται από τις οργανώσεις που προσπαθούν να έχουν επιρροή με τη χρήση της βίας πέραν του έθνους και οι οποίες απορρίπτουν τις ιδέες των άλλων. Μπορούμε να πούμε ότι η Αλ Κάιντα και το ΙΚΙΛ ανήκουν στην τρίτη ομάδα.

Όταν ρίχνουμε μια ματιά σε όλες τις σχολές αντιλαμβανόμαστε ότι υπάρχει μια σύνδεση και ένα χάσμα ανάμεσα στην κλασική περίοδο και την εποχή της μεταμοντέρνας. Βλέπουμε πως η ιδέα του Ισλάμ εξακολουθεί ακόμα να αναπτύσσεται. Ενώ η αύξηση του δογματισμού και της παραδοσιοκρατίας αποτελούν το χάσμα μεταξύ των δύο περιόδων αυτών.