Ապրիլի 16. Թուրքական ժողովրդավարության համար պատմական օր

Նախագահական խոսնակ պարոն Իբրահիմ Քալընի DailySabah թերթում ապրիլի 19-ի հոդված

Ապրիլի 16. Թուրքական ժողովրդավարության համար պատմական օր

Պատմական ապրիլի 16-ը, Թուրքիայի երկրի ներսում եւ տարածաշրջանում հարցերին անդրադառնալիս, ավելին արդյունավետ լինելու համար միջոց կստեղծի եւ երկրի ժողովրդավար մշակույթի զարգացմանը կօգնի:

Ապրիլի 16-ին, միլիոնավոր թուրք քաղաքացիներ մեկնեցին արկղեր եւ պառլամենտական համակարգի փոխարեն նախագահական կառավարական համակարգի անցնելու համար սահմանադրությունը քվեարկեցին: 86 տոկոսով կայացած մասնակցությունը ունի իր ռեկորդային տեղը եւ դա էլ ցուցանիշ է Թուրքիայի ժողովրդավարության ամուր լինելու: Ընտրողների 51,4 տոկոսը աջակցեց փոփոխությունը օգտագործելով «այո»: Այսպիսով Թուրքիայի ժամանակակից քաղաքական պատմությունում նոր էջ մեկնարկեց:

Հանրաքվեն պարզեց մի քանի հանգամանք:

Նախ եւ առաջ, ապրիլի 16-ի հանրաքվեն թուրք ժողովրդավարության պատմության շրջադադարձային կարեւորությամբ է: Պատմություն առաջին անգամ Թուրքիայի ղեկավարական համակարգի մասին որոշում է կայացրել ժողովուրդը, այլ ոչ թե զինվորական հեղաշրջումները: 1960-ին տեղի ունեցած ռազմական հեղաշրջումը տապալեց Թուրքիայի ժողովրդավար ճանապարհներով ընտրված կառավարությունը, եւ նախագահական մարմինը քաղաքական կուսակցությունների հետ ունեցած կապը ընդհատել է: Այս կարգավորումը, ընտրվածների ռազմական ղեկավարման ուժի մեջ մտնելո թույլ լինելուն երաշխիք քաղաքական միջավայր առաջացրել:

Ինչքան էլ, որ Թուրքիան 2002-ից ի վեր Նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի առանջորդությամբ քաղաքական կայունություն ձեռքբերած էլ լինի, երկրում հաջորդող ժամանակներին անհաջող կոալիցիոն կառավարությունների ռիսկը առկա էր:

 Թուրքիայի ժողովուրդը, կիրակի օրը սահմանադրական փոփոխություններն ընդունելով երկրի ապագա կայունությունը երաշխավորեց:

Թուրքիայի ժողովուրդը 2019-ին արկղ գնալուց, ուղակի ժողովուրդի հանդեպ պատասխանատու եղած նոր նախագահ եւ նոր կառավարություն կընտրի:

Հանրաքվեի բերած եւս մեկ այլ կարեւոր զարգացումը այն է, որ Թուրքիայում քրդերի մեծամասնությամբ բնակված տարածքներում «այո» ակցիան սպասումներից շատ աջակցություն է ստացել: Դեռ ոչ հստակ արդյունքների համաձայն, 2015-ի ընդհանուր ընտրություններում Արդարություն եւ Զարգացում կուսակցությունը 24,8 տոկոս ձայն ստացած Մուշում, ընտրողների 50,8 տոկոսը սահմանադրական փոփոխությունը աջակցել է: Դիարբեքիր, Սիիրտ, Վան եւ Մարդինում էլ նման փոփոխություններ են նկատելի դարձել: Այս իրավիճակը քուրդ ընտրողի ՊԿԿ ահաբեկության եւ Ժողովուրդների դեմոկրատական կուսակցության ահաբեկությունը արդարացնելու քաղաքականության հստակ մերժումն է: ՊԿԿ եւ քրդերի միջեւ հստակ տարբերություն դրած Նախագահ Էրդողան եւ կառավարությունը, քուրդ ընտրողի վստահությունն է շահել:

Ի դեպ, արեւմտյան մեդիա եւ եվրոպական որոշ կառավարությունները, Թուրքիայում լուրջ պատվի կորուստ են ունեցել: Եվրոպական որոշ երկրների կառավարությունների հանրաքվեի ակցիաների ժամանակ մոտեցումները Թուրքիայի կողմից լուրջ հակազդեցության են հանդիպել եւ եվրոպայի հետ հարաբերությունների ապագայի հետ կապված լուրջ հարցեր են ծագել: Բաց կերպ եթե ասենք, եվրոպական որոշ ղեկավարներ աջակցել են «ոչ» ակցիան: Միեւնուն ժամանակ դիվանագիտական կարգը խախտելով Թուրքիայի նախարարների հանդիպումը արգելել ընտրողների հետ:

ԵԱՀԿ եւ ԵԽԽՎ դիտարկող պատվիրակությունն էլ նույն կարգով է շարժվել: Երկուշաբթի օրը հայտարարված նախնական զեկույցում, հանրաքվեի «տեխնիկապես լավ է ղեկավարվել» սակայն, ակցիան կատարվել է ոչ հավասար պայմաններում պնդումն է կատարվել:

Ի դեպ, զեկույցը գրող որոշ պատվիրակության անդամները, Թուրքիա եւ Եվրամիության կողմից ահաբեկչական խմբավորում հայտարարված ՊԿԿ-ի սոցիալ մեդիա էջերում աջակցություն ցուցաբերած լինելն է պարվել, որն էլ անաչառությանը շողք է գցել:

Նախագահական կառավարական համակարգին եղած աջակցությունը դեռ ամիսներ առաջ 30 տոկոսների մակարդակում էր ընթնում եւ դա էլ 50-ից շատ բարձրանալով 25 միլիոն մարդու է հասել: Հաջորդող ժամանակներին այդ քանակի կշատանա: Անշուշտ: Մի կողմից նախագահական համակարգի անցնելու համար օրինական կարգավորումներ կատարվելիս, մյուս կողմից էլ Թուրքիան, կիրակի օրը կայացած պատմական հանրաքվեի միջոցով ներքին եւ տարածքային հարցերին ավելին արագ եւ ազդեցիկ քայլեր ձեռնարկելուն միջոց տվեց: