енергийәдики йеңи линийә: ақ деңиз

түркийә авази радийоси: 21-әсирдики йеңи байқашларға сәһнә болуватқан ақ деңиз ойманлиқи дунйаниң һидро карбон байлиқи йошурун күчи әң йуқири районлириниң бири һесаблиниду. шәрқий ақдеңиздики арқа-арқидин елан қилиниватқан йеңи байқашлар бу қарашни дәлилләйду.

ундақта, келәйлуқ, ақ деңиз ойманлиқида қайси дөләтниң қанчилик записи бар? дегән нуқтиға...

алҗирийә 12 милйард 200 милйон варил нефит, 4 тирилйон 300 милйард куб метир тәбиий газ записигә игә؛ ливийәниң 48 милйард 400 милйон варил хам нефити вә 170 тирилйон куб метир тәбиий газ записи бар؛ маракәшниң деңиз қирғиқида 1 тирилйон 400 милйард куб метир тәбиий газ барлиқи тәхмин қилинмақта؛ мисирниң 3 милйард 300 милйон варил нефит вә 1 тирилйон 700 милйард куб метир тәбиий газ записи барлиқи оттуриға қойулмақта؛ тунисниң болса, 65 милйард куб метир тәбиий газ вә 425 милйон варил нефит записи бар. униңдин башқа, қибрис арили билән исраилийә оттурисидики районда 176 милйард куб метир тәбиий газ барлиқи мөлчәрләнмәктә. сүрийәниң нефит записиниң 2 милйард 500 милйон варилға, тәбиий газ записиниң 240 милйард куб метирға йетидиғанлиқи оттуриға қойулмақта.

америка геологийәлик чарлаш идарисиниң санлиқ мәлуматлириға қариғанда, шәрқий ақдеңизда 30 милйард варил нефиткә баравәр һидрокарбон записи бар болуп, омумий қиммити тәхминән 1.5 тирилйон долларға йетидикән. буларниң көпинчиси тәбиий газ икән...

ақдеңиз ойманлиқи бойидики дөләтләр билән хәлқаралиқ актийорларниң бу райондики чарлаш вә йәр бурғилаш паалийәтлири болса, шәрқий ақдеңиздики енергийә тәңлимисидә йеңи тәңпуңлуқниң барлиққа келишини кәлтүрүп чиқармақта.

  җәнубий қибрис рум һакимийити 2007-йили бир тәрәплимә һалда қибрис арили әтрапида алаһидә иқтисадий район елан қилди. андин 13 районда чарлаш паалийәтлири елип баридиғанлиқини уқтурди. арқидин мисир вә гиретсийә билән келишим имзалиди. әнқәрә җәнубий қибрис рум һөкүмитиниң бу позитсийәсигә интайин қаттиқ инкас қайтурди. алди билән, көп қетим әскәртишләрни елан қилди, андин районға уруш парахоти әвәттти. бу җәрйанда көк вәтән тәлимати мақулланди. әнқәрә ливийә биләнму деңиз тәвәликини башқуруш келишими имзалиди.

бу җәрйанда йавропа иттипақи билән америка җәнубий қибрис рум һакимийити тәрәптә турди. түркийә айлинип өтүп, шәрқий ақдеңиз тәбиий газини йавропаға тошушни мәқсәт қилған EastMed түри елан қилинди. бу түр шәрқий ақдеңиздин чиқирилған тәбиий газниң гиретсийә арқилиқ италийәгә тошулушини мәқсәт қилатти. әмма, чиқими йуқири болғачқа, америка қошма иштатлири бу түрни қоллаштин ваз кәчти.

һидро карбон запаслиридин башқа, сүрийәдики ички уруш вә пәләстин-исраилийә мәсилиси шәрқий ақдеңизни хәлқара актийорларниң күч синишиш мәйданиға айландурмақта؛ нөвәттә нурғун дөләтләрниң шәрқий ақдеңизниң хәлқара деңиз тәвәликидә һәрбий қисимлири бар.

исраилийәниң һуҗумлири енергийә линийәсини өзгәртивәттиму?

ғәззәдики урушниң шәрқий ақдеңиздики енергийә сийасәтлиридиму зор өзгириш пәйда қилиши мөлчәрләнмәктә. лекин, барлиқ өзгиришләргә қаримай, йавропаниң енергийә бихәтәрликигә капаләтлик қилиш мәҗбурийити болғачқа, шәрқий ақдеңиз түркийәни муһим дөләткә айландурмақта.