капитанниң сайаһәт хатириси - зонгулдақ (3)

түркийә авази радийоси: деңизни, деңизда сәпәр қилишни йахши көридиған сайаһәт кемимиз «сәййаһ»ниң қиммәтлик йолучилири, сайаһәткә атлинишқа тәййарму силәр? «сәййаһ» бүгүн йолучилирини қара деңизниң санаәт шәһири зонгулдақниң тәбиий мәнзирилик гүзәл маканлириға елип бариду. зонгулдақта түркийәниң әң узун өңкүрлириниң бири, аз учрайдиған қушлар макан тутқан бир делта, дунйаниң әң қери зәрнәп дәрәхлириниң бири, шундақла тағ – җираларда йол йүрүшни халайдиғанлар үчүн кәм учрайдиған еқин бойлири бар. әлвәттә, зонгулдақта бизни күтүватқан җайлар буларла әмәс. әмди гәпни узартип олтурмай, бу тәбиий мөҗизиләрни өз көзимиз билән көрүп чиқайли.

*  *  *  *

биз бүгүнки сайаһитимизни зонгулдақниң мәркизигә интайин йеқин җайдики гөкгөл (көк көл) өңкүридин башлаймиз. бу түркийәдики әң узун өңкүрләрниң бири. өңкүрдә сталактетлар, исталагмитлар вә бир йәр асти еқин бар. гөкгөл өңкүри рәңгарәң чирағлири, әйнәк көврүклири вә мейипларға қолайлиқ меңиш йоллири билән кишиләрниң диққитини тартиду. гөкгөл өңкүриниң температуриси вә нәмликидә анчә чоң өзгириш болмайдиған болғачқа, микро соғутуш үскүниси алаһидиликигә игә. зонгулдақтики бу өңкүр йуқириқидәк алаһидилики  сәвәбидин нәпәс йоли бимарлириниң йақтурушиға еришмәктә шундақла сағламлиқ сайаһәтчиликидә күнсери гәвдиләнмәктә. әмди, өңкүргә қәдәм бесип, тәбиәтниң әмгики билән йүзмиңлиған, һәтта милйонлиған йиллар җәрйанида шәкилләнгән бу сеһрий күчкә игә гүзәл шәкилләрни көрүп чиқайли.

әмди силәрни зонгулдақниң алапли наһийәсигә елип баримән. чүнки алаплидики гүмәли тәбиәт абидиси бағчисида чоқум көрүшүңлар керәк болған, өмүри 4100 йаштин ашқан бир түп зәрнәп дәрихи бар! башқичә ейтқанда, бу дунйаниң төт миң йилдин артуқ өтмүшигә шаһит болған қери вә дана дәрәх! бу пәқәт түркийәниңла әмәс, дунйаниңму әң қери зәрнәп дәрихи һесаблиниду! униң үстигә у дунйада байқалған әң қери бәш дәрәхниң бири болуш алаһидиликигә игә! бу силәргиму әҗәблинәрлик билинмидиму? нурғун мәдәнийәтләрдә зәрнәп дәрихиниң шахлириниң йәргә саңгилап йилтиз тартиш арқилиқ мәңгүлүк һайатқа символлуқ қилидиғанлиқи қариши оттуриға қойулиду. уни өлүм вә қайта туғулушниң символи дәп қобул қилидиған мәдәнийәтләрму, униң һайатлиқ дәрихи икәнликини илгири сүридиған мәдәнийәтләрму бар. зәрнәп дәрихи қәдимки йунан әпсанилиридә  <муқәддәс өсүмлүк> дәп тәсвирлиниду؛ у йәнә даңлиқ теббий алим ибни синаниң китабидиму дора сүпитидә тилға елиниду. зәрнәп дәрихиниң силәрниң мәдәнийитиңлардиму орни барму, бу йәргә келиштин бурун бу қәдимки дәрәх һәққидә аңлап баққанмидиңлар ?

*  *  *  *

әмди кемимиз «сәййаһ»қа олтуруп, филйосқа қарап йолға чиқайли. филйос көпкөк сулири вә пак – пакиз деңиз саһили билән сайаһәтчиләрни җәлп қилип келиватқан есил сайаһәт районлириниң бири. униңдин башқа, қара  деңиз қирғиқидики қезиш – тәкшүрүш хизмәтлири елип берилған тунҗи вә бирдинбир қәдимки шәһәр тийосму бу йәргә җайлашқан. бу шәһәр қәдимки дәврдики баллаиос йәни, һазирқи филйос дәрйаси деңиз билән тотишидиған җайға қурулған болуп, теос мунбәт йәрлири һәмдә дәрйа вә деңиз тиранспорти сайисида сода мәркизигә айлиниду. бу йәрдә елип берилған қезиш – тәкшүрүшләр нәтиҗисидә, рим, византийә вә оттура әсиргә аит қалдуқлар қезивелинған. келиңлар, әмди һәммимиз бирликтә бу харабиләрни тәпсилий көрүп чиқайли؛ бу йәрдә шәһәр сепиллири, тийатирхана, асма нолар вә қәбриләрниң қалдуқлирини көргили болиду. униңдин башқа, елип бериливатқан қезишлар җәрйанида, рим дәвригә тәвә дәп қариливатқан бир бутханиниң ули, византийә дәври черкавиниң қурулмиси, һәйкәл парчилири, тәңгә пуллар, хатирә мәйдани фонтаниниң қалдуқлири болса керәк, дәп қариливатқан  нәрсиләр вә таш йатқузулған бир кочиниң мәлум қисми йоруқлуққа чиқирилди. мутәхәссисләр йәр астида мәйдан, мунча, дукан вә өйләрни өз ичигә алған бир чоң шәһәр бар дәп қаримақта вә давамлишиватқан қезиш – тәкшүрүш хизмәтлириниң районниң тарихи һәққидә бизни муһим учурлар билән тәминләйдиғанлиқини оттуриға қоймақта.

бу йәргичә кәлгән икәнмиз, йерим саәт йирақлиқтики мозайкиларни көрмәстин кәтмәйли. чүнки қадиоғлу мозайкилири зеугма мозайкилириға охшайду. рим дәвригә мәнсуп дәп қариливатқан, наһайити йүксәк маһарәт билән ишләнгән бу мозайкилардики ов көрүнүшлири вә һайванларниң елишишлирини көргиниңиздә, һәм тәәҗҗүплинисиз һәмдә һәйран қалмай туралмайсиз.

зонгулдақта шарқиратмилар, өңкүрләр, тәбиий йадикарлиқлар дегәндәк көрүшкә тегишлик нурғун җайлар бар. қизиққучиларға диргәнә өстиңиниң қолвақ сәйлисигә наһайити мас келидиғанлиқи учурини бәргәндин кейин, кемимизгә олтуруп, йеңи җайларни көрүш үчүн йолға чиқайли.