түркийә – америка мунасивәтлири қәйәргә кетип бариду? (авазлиқ)

күнтәртип вә анализ 2019 – 01

түркийә – америка мунасивәтлири қәйәргә кетип бариду?

һөрмәтлик радийо аңлиучи қериндашлар! төвәндә сийасәт, иқтисад вә җәмийәт тәтқиқати фонди җәмийити «SETA» тәрипидин тәййарланған «түркийә – америка мунасивәтлири қәйәргә кетип бариду?» темилиқ анализни диққитиларға сунимиз.

***** ** ** ** **** ***

йеқинқи икки һәпитидин буйан йүз бәргән баш қайдурғуч вәқәләр 2019 – йилиниң түркийә - америка мунасивәтлири нуқтисидин җиддий хәвпләргә шундақла йахши пурсәтләргиму игә бир йил болидиғанлиқини көрситип бәрмәктә. бу җәһәттин һәм «S400» башқурулидиған бомба, һәм «F35» типлиқ уруш айропилани мәслиси һәмдә сүрийәдә шәкиллиниватқан йеңи динамик күчләр, икки дөләт оттурисидики алақә вә һәмкарлиқ мунасивәтлириниң кәлгүсини бәлгиләйдиған муһим амил һесаблиниду. 

түркийә – америка мунасивәтлири йеқинқи йиллардин буйан давамлиқ бир төвәнләп, бир йуқири өрләшләр билән күнтәртипкә кәлмәктә. йеқинқи 4 йил ичидә й п г қатарлиқ нурғунлиған пәрқлиқ киризисләргә дүч кәлгән мунасивәтләр 2 һәптидин буйан йүз бәргән илгириләшләр билән охшаш болмиған бир нуқтиға йетип кәлди.

дәсләптә «S400» башқурулидиған бомба мәсилисиниң 2019 – йилидики түркийә – америка мунасивәтлириниң түп мәнбәсигә айлинидиғанлиқи тилға елиниватқан бир мәзгилдә, америка һөкүмити вәтәнпәрвәр башқурулидиған бомба системилирини сетип беридиғанлиқини җакарлиди. бу әһвал әлвәттә нурғун ениқсизларниму өз қойниға алған дейишкә болиду. америка ташқи ишлар министирлиқи тәрипидин елан қилинған мәзкур байанаттин кейин икки тәрәп оттурисида дәсләптә техника вә малийә мәсилилирини бойлап бир содилишиш басқучиниң башлинидиғанлиқи мәлум. бирақ бу сетип бериш қарариниң түркийәниң «S400» башқурулидиған бомба сетивелишиға қарита америка тәрәп бирәр тәләптә боламду йаки болмамду бу техичә намәлум. әгәр америка вәтәнпәрвәр башқурулидиған бомба системисини сетип бериш үчүн түркийәниң «S400» башқурулидиған бомба системисини сетивалмаслиқини шәрт қошса, икки дөләт оттурисида бу мәслисидә қайтидин бир йирикчиликниң йүз бериш еһтимали интайин йуқири. болупму техи йеқиндила түркийә пулини төләп болған «F35» типлиқ айропиланларни тапшуруп бериш мәсилисини «400» башқурулидиған бомба системиси мәслисигә бағлаш керәк, дегән қарашлар үстүнлүккә игә болуп қалса вә америка һөкүмити шундақ бирәр қарар мақуллиса, буму йирикчиликниң башлинишға йәнә бир сәвәб болуши мумкин.

түркийәниң «S400» башқурулидиған бомба сетивелиш мәсилисидә оттуриға чиқиши мумкин болған йәнә бир еһтималлиқ америкида «CAATSA» дәп билинидиған вә бу арқилиқ русийә билән мудапиә санаити саһәсидә һәмкарлиқ орнатқан дөләтләргә ембарго йүргизиш қарарини иҗра қилидиған ишларму келип чиқиши мумкин. түркийәниң «S400» башқурулидиған бомба сетивелиш җәһәттә һазирғичә елан қилип келиватқан байатлириға қаримастин, америка тәрәптә бу җәһәттә оттуриға чиққан пикирләр америка һөкүмитиниң түркийәниң бихәтәрлик әндишлирини толуқ чүшәнмигәнликини көрситип бериду.

америка һөкүмити вәтәнпәрвәр башқурулидиған бомба системиси сетип бериш қараридин кейин иккинчи бир муһим байанатни елан қилип, сүрийәдин америка әскәрлириниң чекинидиғанлиқини җакарлиди. гәрчә бу әһвал буниңдин илгириму күнтәртипкә кәлгән болсиму, бирақ қарарниң мақуллиниш вақти вә елан қилиниш шәкли америкида җиддий давалғушларни пәйда қилди. дәсләптә дөләт мудапиә министири маттис андин даешқа қарши күрәш алаһидә вәкили мик гурк вәзиплиридин истепа бәрди. пирезидент трамп тәрипидин мақулланған бу қарардин кейин, икки дөләт мунасивәтлириниң кәлгүси үчүн муһим пурсәтләр оттуриға чиқти. даешқа қарши күрәштә һәмкарлиқни күчәйтиш арқилиқ америкиниң райондин айрилидиған чағда түркийә билән ишқа ашуридиған маслишишчанлиқи оттура мәзгилдә һәр икки дөләт үчүн муһим һәмкарлиқ саһәсини пәйда қилиши мумкин.  трампниң әрдоған билән өткүзгән сөһбитидин кейин тивиттер һесблидин елан қилған учурлирида, транспурт йаридими вә маслишишни тилға елиши, бәлки сүрийәдә муқимлиқ, андин сйасий һәл қилиш чариси басқучлирини ишқа ашурушта күчлүк һәмкарлиқларни йаритиши мумкин. бирақ бу қарарниң иҗра қилиш басқучида түркийә билән һәмкарлашмаслиқ болса, өзара күтүлгән арзулар җәһәттә пикир охшимашлиқларни пәйда қилип, еғир йирикчиликләрниму кәлтүрүп чиқириши мумкин.   районда һәрбий җәһәттин актип орун елип келиватқан дөләтләрдин башқа йәнә, районниң муқимлиқи вә бихәтәрликигә җиддий тәһдитләрни шәкилләндүриватқан террорлуқ тәшкилатлириниң тәң бирла вақитта алдинқи сәпләрдә мәвчут болуп туриши еғир хәпләрниму өз ичигә алиду. болупму й п г ниң икки дөләт оттурисидики һәмкарлиқтин биарам болуватқанлиқи вә бузғунчилиқ характерлиқ рол ойнаш еһтималлиқи сәзгүр мәсилиләрниму кәлтүрүп чиқиралиши мумкин. шуңлашқа бу хәвпләргә нисбәтән икки дөләт оттурисида очуқ һәмкарлиқ, һәрбий һәрикәтләрдә маслишиш вә икки пайтәхт оттурисида мустәһкәм, үнүмлүк бир алақә қанили қурулиши зор әһмийәткә игә һесаблиниду.

һөрмәтлик радийо аңлиғучи қериндашлар келәр һәптә йәнә охшаш вақитта, йәнә башқа анализлар билән көрүшкичә аман болғайсиләр.  хәйр хош!