сүрә нүр һәққидә қисқичә чүшәнчә - 4

сүрә нүр һәққидә қисқичә чүшәнчә - 4

тиматик мәзмуни:

йуқириқи тунҗи қитимлиқ иғвагәрчилик һуҗими мәзгилидә еһзаб сүрисиниң ахирқи 6 рукиси назил қилинған вә иккинчи қитимлиқ иғвагәрчилик һуҗуми мәзгилидә бу пүтүн нүр сүриси назил қилинған омомий әһваллар. бу арқа көринишләрни көздә тутқан һалда һәр икки сүрә рәт бойичә муһакимә қилинидиған болса, униңдики әһкламлар өз ичигә алған йүксәк һекмәтләрни интайин йахши чүшинип кәткили болиду.

дәрвәқә мунапиқлар әслидә өзлириниң үстунлики һисаплинидиған иғвагәрчилик мәйданида мусулманларни мәғлуп қилмақчи болған иди. әмма уларниң бу әхлақий һуҗумиға қарита аллаһу таала ғәзәплик хитабларни назил қилишниң орниға шундақла мусулманларни уларға қарши қайтурма һуҗумға өтүшкә үндәшниң орниға, тәлим ـ тәрбийә биришни, әхлақий көрәштики кәм қалған бошлуқларни толдурушни, җүмлидин бу көрәштә мусулманларни техиму мустәһкәм қилишни чиң тутти.

йуқирида силәр зәйнәб рәзийәллаһа әнһаниң тойиға нисбәтән мунапиқ, куппарларниң қандақ питнә дулқини көтүргәнликини көруп өттиңлар, әмди алди билән еһзап сүрисини ечип, униңда питнә долқуни раса әвҗигә чиққан әшу вәзийәтни ислаһ қилиш үчүн зади қандақ йолйоруқларниң берилгәнликини көруп чиқишқа тоғра келиду. сүрә еһзаптики йолйоруқларниң тәртипи тувәндикичә:

1 ـ пәйғәмбәр әләйһиссаламниң пак айаллириға иззәт ـ һөрмити билән өйлиридә мәһкәм өлтуриши һәққидә һөкүм назил қилинди вә уларниң йасинип ـ җабдунуп сиритларға чиқмаслиқи, йат әрләр билән сөзлишишкә тоғра кәлгәндә, әрләрниң орунсиз тамаларда болуп қалмаслиқи үчүн йеқимлиқ, мулайим авазда сөзләшмәслики бәлгиләнди. (еһзаб сүриси 32 ـ вә 33 ـ айәтләргә қаралсун)

2 ـ пәйғәмбәр әләйһиссаламниң өйигә йат әрләрниң рухсәтсиз кириши мәний қилинди вә пәйғәмбәр әләйһиссаламниң пак айаллиридин бир нәрсә сорашқа тоғра кәлсә, пәрдә арқисида туруп сораш керәклики һәққидә йолйоруқ берилди. (еһзаб сүриси 53 ـ айәткә қаралсун)

3 ـ мәһрәм әрләр билән ғәйри мәһрәм әрләрниң пәрқи бәлгиләнди вә пәйғәмбәр әләйһиссаламниң пак айаллириниң йеқин мәһрәм туққанлирила өйгә әркин кирип, чиқса болидиғанлиқи көрситилди. (еһзаб сүриси 55 ـ айәткә қаралсун)

4 ـ мусулманларға «пәйғәмбәрләрниң айаллири силәрниң анаңлар қатарида санилиду. улар силәргә нисбәтән худди өз анаңларға шәһваний қарашта болуш һарам болғиниға охшашла һарам һисаплиниду. шуңлашқа һәр бир мусулман уларға нисбәтән пак нийәттә болиши лазим» дәп йол йоруқ берилди. (еһзаб сүриси 53 ـ вә 54 ـ айәтләргә қаралсун)

5 ـ мусулманларни алаһидә агаһландуруп, пәйғәмбәргә азар йәткүзүшниң дунйа вә ахирәттә аллаһниң ләнәтигәвә азабиға дучар қилидиған түпки амил икәнлики, худди шуниңдәк иккинчи бир мусулманниң иззәт ـ абиройиға дәхли йәткүзиш вә төһмәт қилишниңму еғир гунаһ икәнлики тәкитләнди. (еһзаб сүриси 57 ـ вә 58 ـ айәтләргә қаралсун)

6 ـ барлиқ мусулман айалларға алаһидә уқтуруш қилинип, сиритқа чиқиш зорур болуп қалған әһвалда, һәммә әзайини обдан йепинчақлап, ромал артип чиқиши керәклики тәкитләнди. (еһзаб сүриси 59 ـ айәткә қаралсун)

**** ***** ***** ***** ****** *****

андин мәдинәниң иҗтимаий җәмийитидә ”афк“ ”бөһтан“ вәқәсидин ибарәт шиддәтлик питнә дулқуни көтирилгәндә, иҗтимаий җәмийәткә вә қанунға аит әһкам, йолйоруқларни өз ичигә алған бу нүр сүриси назил қилинди. униңда алди билән җәмийәтни бузуқчилиқтин һәм бозуқчилиқниң йамришидин шақлаш, навада бузуқчилиқ баш көтүрүп қалған болса, униң үчүн вақтида толуқ чарә қоллиниш асасий мәқсәт қилинди.

биз қуран кәримниң әнә шундақ назук, писхикилиқ вәзийәттә инсанийәт түрмушини ислаһ қилиш вә йүксәлдүрүшкә нисбәтән қандақ әхлақий, иҗтимаий, қануний тәдбирләрни бирла вақитта тәң оттуриға қойидиғанлиқи һәққидә кәң оқурмәнләрни йахши чүшәнчигә игә қилиш мәқсидимизни чөридигән һалда, бу сүридә назил болған мәзкүр әһкам, йолйоруқларниң хуласисини төвәндикичә байан қилимиз.

1 ـ дәсливединла җәмийәткә мунасивәтлик җинайәт дәп, қарар қилинған зинани (ниса сүриниң 15 ـ вә 16 ـ айәтлиригә қаралсун) җазалашқа тегишлик җинайәт қатариға киргүзүп, униң үчүн йүз дәррә уруш җазаси тәйин қилинди.

2 ـ әхлақсиз әр, айалларни җәмийәттин айрип ташлаш һөкүм қилинди вә иман әһлиниң улар билән никаһлиниши мәний қилинди.

3 ـ башқиларға зинани төһмәт қилған вә униң пакити сүпитидә төт гуваһни һазир қилалмиғанлар үчүн сәксән дәррә уруш җазаси бәлгиләнди.

4 ـ навада әр өз айалиға төһмәт қилған болса, униң үчүн ”ләан“ (ләнәтлишиш)[1] қаидиси турғузулди.

5 ـ мунапиқларниң аишә рәзийәллаһа әнһаға чаплиған төһмәтлирини рәт қилған асаста алаһидә йолйоруқ берилди вә: « һәр бир йахши адәмгә қилинған төһмәтләрни қариғуларчә қобул қилип кетивәрмәңлар, һәм уни оттурида тарқитип йүрмәңлар. навада шундақ иғвалар тарқаватқан болса, уни еғиздин еғизға йүткәп йүрмәстин, бәлки бастуруш вә йоқутуп ташлашқа һәркәт қилиш лазим» дәп көрсәтмә берилди. бу мунасивәт билән алаһидә бир пиринсипал һәқиқәт чүшәндүрүлуп, «йахши адәмләр йахши айаллар билән әп өтәләйду. начар айалларниң қилиқлири йахши әрләрниң тәбиитигә бирқанчә күнму маслишалмайду. йахши айалларниң әһвалиму шуниңға охшайду. уларниң пак роһи начар әрләргә әмәс, бәлки йахши әрләргила мас келәләйду. навада силәр пәйғәмбириңларниң йахши, бәлки әң йахши инсан икәнликини һәқиқий билидиған болсаңлар, ундақта униңға бир начар айалниң сөйумлук рәпиқә болалайдиғанлиқини әқлиңлар қандақму қобул қилалисун? йәнә келип, зина қилиштинму йанмайдиған рәзил айалниң иплас тәбиити аллаһниң рәсулидәк шунчә пак затқа қандақму мунасип кәлсун? демәк, пәскәш кешиләрниң чаплиған бөһтанлириға ешинип йүрүш уйақта, һәтта етибар беришкиму йаки ”иһтималлиқи мумкин“ дәп қарашқиму қәтий болмайду. алди билән көзиңларни йоған ечип, бөһтан чаплаватқан кишиниң кимлигигә шундақла бөһтан чаплиниватқан кишиниңму кимлигигә йахширақ қарап чиқишиңлар лазим» дәп көрсәтмә берилди.

6 ـ мусулманлар җәмийитидә питнә ـ иғва тарқитиватқан, шәһваний ишларниң йамришиға уриниватқан кишиләр һәққидә тохтулуп «улар риғбәтләндүрүшкә әмәс, бәлки җазалинишқа һәқлиқ» дәп бәлгиләнди.

7 ـ мусулманлар җәмийитиниң иҗтимаий алақиси чоқум йахши гуман үстигә қурулуши керәк, дегән омомий қаидә бәлгиләнди. һәмдә җинайити испатланмиған һәрқандақ кишиниң гунаһсиз һесаплинидиғанлиқи, һәргизму «гунаһсиз икәнлики испатланмиғучә гунаһкар» дәп гуман қилип йүрүшкә болмайдиғанлиқи оқтурулди. 

**** ********* ******

8 ـ барлиқ кишиләргә омомий йолйороқ берилип, бир ـ бириниң өйигә рухсәтсиз кирмәслики тәкитләнди.

9 ـ әр, айал һәммәйләнниң нәзәрлирини төвән тутиши керәклики, бир ـ биригә тикилип қараш вә бир ـ бирини мараш мәний қилинди.

10 ـ айалларға өз өйлиридә беши билән көкрикини йипип өлтүрүш һөкүм қилинди.

11 ـ айалларға йәнә йиқин мәһрәм туққанлири вә өй хадимлиридин башқа һәрқандақ кишиниң алдида йасинип ـ җабдунған һалда йүрмәслик һөкүм қилинди.

12 ـ айалларниң сиритқа чиққанда зиннәтлик вә пәдазлиқ җайлирини мәһкәм ориши, һәмдә йәнә авазлиқ зиннәт бойумлирини тақап сиритқа чиқмаслиқи тикитләнди.

13 ـ җәмийәттә әрләр билән айалларниң той қилмай бойтақ йүриши йиргинишлик иш дәп бәлгиләнди һәмдә той қилмиғанларниң туйини қилип қойуш, һәтта қол дедәкләрниңму бойтақ йүришигә рухсәт қилинмаслиқ қаттиқ тәкитләнди. буниң сәвәбий шуки, бойтақлиқ һәм шәһванийәтни алқишлайдиған, һәм шәһванийлиқни кәлтүрүп чиқиридиған бирдин бир амил. бойтақ кишиләр башқа һечқандақ ишларни садир қилмиди дегәндиму, йәнила шәһваний параңларға вә уни тарқитип йүришкә амрақ келиду.

14 ـ қол дедәкләрниң азадлиқи үчүн ”мукатибәт“u ”төхтамлишиш“ йоли ечип берилди. хоҗайин вә башқиларға нисбәтән ”мукатиб“ ”тохтамлашқан“ қул - дедәклиригә иқтисадий җәһәттә йаридәмдә болуш һөкүм қилинди.

15 ـ дедәкләрни нумус сатқузуп тиҗарәткә селиш қәтий мәний қилинди. буниң шәвәби шуки, әрәпләрдә дедәкләрни шу хил кәсипкә силиш омомлишип қалған иш иди. демәк, бу һүкүм арқилиқ паһишәханилар қанунән омомий йүзлик мәний қилинди.

16 ـ аиливи турмушта хадимлар вә балағәткә йәтмигән балиларға нисбәтән бош вақитларда (йәни әтигини, чүштә, вә кечиләрдә) әр, айал, чоңларниң һоҗрилириға рухсәтсиз кирмәслик қаидиси бәлгиләнди. һәтта кичик балиларғиму һоҗриларға рухсәт сорап (йәни алди билән ишикни қеқип) кериш адитини сиңдуруш тәкитләнди.

17 ـ йашанған айалларға нисбәтән өз өйлиридә башлиридин йағлиқини еливетип олтүрсиму җаиз болидиғанлиқи, әмма ”тәбәрруҗ“ (йасинип, җабдунуп өзини көрситиш) тин қаттиқ сақлиниши лазимлиқи көрситилди һәмдә йашанғандиму йәнила башни орап олтурса, әвзәл болидиғанлиқи җикиләнди.

18 ـ қол, пути йоқ мийипларға, төкур, қариғу қатарлиқларға алаһидә етибар берилип, навада улар рухсәтсиз башқиларниң йемәк, йаки ичмәклирини еливалған болса, уларниң хийанәтчи йаки оғри қатарида саналмайдиғанлиқи, уларға һечқандақ җаза берилмәйдиғанлиқи көрситип берилди.

19 ـ йиқин туққанлар вә тәкәллупсиз досларға нисбәтән бир ـ бириниң өйидә худди өз өйиниң тамиқини йәватқандәк рухсәтсиз тамақ йейиш һоқоқи берилди. бу арқилиқ җәмийәттики кишиләр бир ـ биригә техиму йиқинлаштурулди. улар оттурисидики йатлишиш пәрдилири йиртип ташланди. бу арқилиқ кишиләрниң арисида миһри ـ муһәббәт, ихлас вә қойуқ мунасивәт пәйда қилиш шундақла питнә ـ пасатларниң соқунуп керивилишиға сәвәп болидиған өз ـ ара мунасивәттики бошлуқларни толдуруш мәқсәт қилинди.

****  ******** *********

йуқарқи йолйуруқлар билән бирликтә кәң мусулманларниң җәмийәттә кимләрниң мунапиқ шундақла кимләрниң һәқиқий мөмин икәнликини айрип чиқалиши үчүн мунапиқлар билән мөминләрниң гәвдилик пәриқлири очуқ байан қилип берилди. мусулманларниң иҗтимаий интизами илгирикидин техиму күчәйтилди вә шуниңға мунасивәтлик бир қанчилиған пиринсиплар оттуриға қойулди. буниңда куппарлар билән мунапиқлар даим һәсәт қилидиған мусулманлардики интизамчанлиқниң техиму күчлик вә техиму мустәһкәм болиши көздә тутулған иди.

пүтүн нүр сүриси җәрйанида мәзкур нумуссузларчә қилинған питнә һуҗумиға нисбәтән һечқандақ аччиқлиниш һиссийатини учратқили болмаслиқи дәл йуқарқи барлиқ темилар ичидики аҗайип диққәт қилишқа әрзийдиған алаһидә гәвдилик нуқта болуп һесаплиниду. чунки бундақ ғәзәплинәрлик шараитта омомән аччиқлиништин қәтий сақланғили болмайду. навада силәр нур сүриси назил болған чағдики әшу әһвалларни көз алдиңларға кәлтүрүп, андин у өз ичигә алған мәзмунларға вә байан услубиға қарап чиқидиған болсаңлар, шунчә ғәзәплинәрлик шараитлардиму, қандақ соғуққанлиқ билән қанун чиқириливатқанлиқини, униңда ислаһат мәқсәт қилинған әһкамларниң, һекмәтлик йолйоруқларниң вә тәлим ـ тәрбийә, нәсиһәтләрниң бериливатқанлиқини һес қилмай туралмайсиләр.

мана буниңдин йалғуз һәрқайси питнә ـ пасат мәзгиллиридә вә чидиғусиз ғәзәплик шараитларда қандақ еғир ـ бесиқлиқ билән тәдбир қоллиниш лазимлиқи, һекмәт вә чидамчанлиқ билән иш көрүш керәклики һәққидә муһим савақ һасил қилинипла қалмастин, бәлки йәнә мислисиз йүксәкликтин инсанлар арисидики бу муамилә, мунасивәтләргә нәзәр ташлаватқан бир затниң халис һидайәткә рәһнималиқ қилиш вәзиписини питниләр тәсиридин пүтүнләй халий һалда, қандақ ада қиливатқанлиқи һәққидиму муһим чүшәнчә һасил қилғили болиду. қуранниң һәргизму пәйғәмбәр әләйһиссаламниң иҗадийити әмәслики һәққидә муһим пакитқа еришкили болиду. әгәр қуран пәйғәмбәр әләйһиссаламниң сөзи болған болса иди, униңда, (гәрчә у һәрқанчә йирақни көрәләйдиған мутәпәккүр зат болуп кәткән тәқдирдиму) йуқарқидәк өзиниң иззәт ـ абройиға нумуссузларчә һуҗум қилиниватқан шараитта һәрбир есил кишидә пәйда болиши тәбией болған ғәзәплиниш һиссийатлири чоқум ипадиләнгән болатти.

**** ******** ***

һөрмәтлик қериндашлар вақит мунасивити билән «қуран вә сүрилири билән тонуштиңизму?» намлиқ пирограммимизни мушу йәрдә тохтитимиз. иншааллаһ пирограммизниң келәр һәптилик бөлимидә сүрә фурқанниң атилиши, тарихий арқа көриниши, назил болуш сәвәплири вә мәзмунини аңлитимиз.

келәр һәптә йәнә охшаш вақитта диққитиңлар аңлитишимизда болсун. хәйр хош.