қуран вә сүрилири билән тонуштиңизму? (25)

түркийә авази радийоси: һөрмәтлик радийо аңлиғучи қериндашлар есиңларда болса керәк, «қуран вә сүрилири билән тонуштиңизму?» намлиқ пирограммимизниң алдинқи бөлимидә силәргә сүрә һиҗирниң қисқичә тарихий арқа көриниши вә мәзмунини аңлатқан идуқ. бүгүнки бөлүмидә болса, сүрә нәһилниң атилиши, қисқичә мәзмуни, назил болған заман вә маканлирини  аңлитимиз.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

сүрә нәһил һәққидә қисқичә чүшәнчә

атилиши:

сүриниң исми "оَأَоْحَи рَбُّкَ إِлَи алнَّحْлِ" «пәрвәрдигариң һәсәл һәрисигә вәһий қилип билдүрди» дегән 68 - айитидин елинған болуп, сүригә тема орнида әмәс, бәлки пәқәтла аламәт орнида ишлитилгән.

назил болған вақти:

сүриниң өзидики шундақла башқа һәр түрлүк алақидар дәлилләргә тайанған асаста назил болған вақтини айдиңлаштуривалғили болиду.

мәсилән: 41- айәттики "оَалَّذِйнَ هَаҗَрُоаْ фِй аллّهِ мِн бَعْдِ мَа ظُлِмُоаْ" «зулумға учриғинидин кейин аллаһ йолида һиҗрәт қилғанлар» дегән сөз шу чағниң һәбишистанға һиҗрәт қилинип болған вақит икәнликини көрситип бериду һәмдә сүриниң  "оَضَрَбَ аллّهُ мَثَлаً қَрْйَةً......." «аллаһ мундақ бир мисални кәлтүриду...» дегән 112 – айитидин "إِн кُнтُмْ إِйَّаهُ тَعْбُдُонَ" «әгәр  һәқиқәтән аллаһғила ибадәт қилидиған болсаңлар» дегән 114 – айәтлиригичә болған җайларда пәйғәмбәрлик кәлгәндин кейин мәккидә йүз бәргән қаттиқ қәһәтчиликниң мушу сүрә назил боливатқан чағларда ахирлашқанлиқини иниқ көрситип бириду. униңдин башқа йәнә, сүрә әнамниң 119 – айитидә мушу сүриниң 115 – айити мәнбә қилинған болса, бу сүриниң 118 – айитидә сүрә әнамниң 46 – айити мәнбә қилиниду.

мана булар бу һәр икки сүриниң бир – биригә йиқин дәвирдә назил болғанлиқини дәлилләйду. бу хилдики дәлилләрдин биливелишқа болидуки, бү сүрә ахириқи мәккә дәвридә назил болған болуп, сүриниң омомий байан услубиму униң шундақ икәнликини илгири сүриду.   

*** ** ** ** ****** **** *** **** *** 

қисқичә мәзмуни: 

ширикни йоқитиш, тәвһидни испатлаш, пәйғәмбәрниң дәвитини қобул қилмаслиқниң йаман ақивитини чүшәндүрүш вә агаһландуруш, шундақла һәқкә тосқунлуқ қилиш вә қарши турушни қаттиқ тәнқид қилиш қатарлиқларни өз ичигә алиду.

нуқтилиқ темилар:

сүриниң башлиниши һичқандақ муқәддимисиз һалда удулла агаһландуруш билән башлиниду.

мәккә куппарлири пәйғәмбәр әләйһиссаламға: «биз сини чәткә қаққан вә ашкара саңа қаршилиқ қиливатқан турсақ, йәнә немә үчүн сән бизгә тәһдит қилидиған аллаһниң азаплири кәлмәйду?» дегәнни тола қайтилайти. бу гойа уларниң йастуқ қиливалидиған бирдин – бир сөзи болуп, уларчә болғанда муһәммәд әләйһиссаламниң пәйғәмбәр әмәсликини испатлийалайдиған буниңдинму артуқ дәлил болмайти. шуңлашқа уларға: «и һамақәтләр! аллаһниң үстиңларда ләйләп турған азабиниң гүппидә бишиңларға чүшүшигә унчә алдирап кәтмәй, силәргә бириливатқан әшу кичиккинә пурсәттин җайида пайдилинип чүшүнүшкә тиришиңлар» дейилиду. андин әстайидил чүшәндуруш давам қилип, төвәндики бир қанчә темилар кәйни – кәйнидин оттуриға қойилишқа башлайду.

1 – инсан вуҗуди вә каинаттики аламәтләрни чөридигән һалда көңүлләрни майил қиларлиқи күчлүк дәлилләр билән тәвһидниң һәқ икәнлики, ширикниң батил икәнлики чүшәндүрилиду.

2 – инкар қилғучиларниң етиразлири, шәк – шүбһә, һилә –нәйрәң, дәлил - пакитлириға бир – бирләп җаваб қайтурулиду.

3 – батилда чиң туруп, һәқкә қарши туруш вә кибирлик қилишниң йаман ақивитидин қорқутилиду.

4 – пәйғәмбәр әләйһиссалам илип кәлгән динниң инсанда пәйда қилидиған әхлақий вә әмәлий өзгиришлирини йепиқ әмма көңулләргә йиқишлиқ һалда байан қилиду. бу һәқтә мүшрикләргә аллаһни "пәвәрдигар" дәп ишинишниң қуруқ ишинип қойушла болмаслиқи, бәлки униң әқидә, әхлақ вә әмәлий турмуш җәһәттә ипадилиниши зорул болған бир қисим тәқәззалири болидиғанлиқи ейтип бирилиду.

5 – пәйғәмбәр әләйһиссалам вә униң һәмраһлири риғбәтләндурилиду. шуниң билән биргә куппарларниң зомигәрликигә қарита қандақ муамилидә болуш лазимлиқи сөзләп бирилиду.

**** ** *** **** **** ***** ****

һөрмәтлик қериндашлар вақит мунасивити билән «қуран вә сүрилири билән тонуштиңизму?» намлиқ пирограммимизни мушу йәрдә тохтитимиз. иншааллаһ пирограммизниң келәр һәптилик бөлимидә сүрә бәни исраилниң тарихий арқа көриниши, назил болуш сәвәплири вә мәзмунини аңлитимиз.

келәр һәптә йәнә охшаш вақитта диққитиңлар аңлитишимизда болсун. хәйр хош.