сүрә мөминун һәққидә қисқичә чүшәнчә

түркийә авази радийоси: һөрмәтлик радийо аңлиғучи қериндашлар есиңларда болса керәк, «қуран вә сүрилири билән тонуштиңизму?» намлиқ пирограммимизниң алдинқи бөлимидә силәргә сүрә һәҗниң назил болған вақти, қисқичә тарихий арқа көриниши вә мәзмунини аңлатқан идуқ. бүгүнки бөлүмидә болса, сүрә мөминунниң назил болған вақти, тарихий арқа көриниши вә мәзмунини аңлитимиз.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

сүрә мөминун һәққидә қисқичә чүшәнчә

атилиши

бу исим сүриниң «қَдْ أَфْлَحَ алْмُؤْмِнُонَ» «мөминләр һәқиқәтән бәхткә еришти» дегән 1 ـ айитидин елинған.

назил болған вақти

сүриниң мәзмуни вә байан услубиға қариғанда, униң оттүра мәккә дәвридә назил болғанлиқи мәлум болиду. сүриниң тарихий арқа көринишиму әйни чағда пәйғәмбәр әләйһиссалам билән мәккә куппарлири оттурисида кәскин көрәш давам қиливатқанлиқини, әмма куппарларниң зулум ــ ситәмлири техи рәсми чиңиға чиқип кәтмигәнликини һис қилдүриду. һәмдә униң 75 ـ вә 76 ـ айәтлиридин назил болған вақтиниң ишәнчилик ривайәтләрдики һәммигә мәшһур қаттиқ қәһәтчилик вәқәси йүз бәргән оттүра мәккә дәвригә туғра келидиғанлиқиға аит пакитларни учратқили болиду. урвә ибни зубәйрниң бир ривайитиму униң дәл өмәр рәзийәллаһу әнһу иман ейтип болған чағ икәнликини көрситип бериду. у абдуррәһман ибни абдул қадирниң вастиси арқилиқ өз ривайитидә һәзрити өмәр розийәллаһу әнһуниң «бу сүрә миниң алдимда назил болған» дегән сөзини нәқил кәлтуриду. әйни чағда вәһий назил болуш билән пәйғәмбәр әләйһиссаламни чирмивалидиған аҗайип изтираплиқ кәйпийатни өмәр рәзийәллаһу әнһуниң көруп турғанлиқини һәмдә вәһи тамамланғандин кийин пәйғәмбәр әләйһиссаламниң «маңа һазир шундақ он айәт назил болдики, әгәр һәрқандақ киши униңдики өлчәмгә уйғун келәлисә, шәксиз җәннәткә кериду» дегәнлики вә мушу сүриниң дәсләпки он айитини тилавәт қилип бәргәнликини байан қилиду. (әһмәд, тирмизи, нисаий, һаким)

**** *** *** ** **** ***** **** ***

тиматик мәзмуни

пәйғәмбәргә итаәт қилишқа чақириш бу сүриниң асаслиқ тимиси болуп, униң пүтүн мәзмуни дәл әнә шу мәркизи тимини чөридигән һалда давам қилиду. сөз биши «пәйғәмбәргә әгәшкәнләрниң вуҗудида мундақ, мундақ сүпәтләр пәйда болмақта, чуқумки бундақ кишиләр дунйа вә ахирәттә утуқ қазанғучилардур» дейиш билән башлиниду. андин асман, земин, өсумлук вә һайванатларниң шундақла инсанларниң йаритилиши қатарлиқ каинаттики йәнә башқа аламәтләр тәрәпкә деққәт мәзкәзләштүрилиду. бу арқилиқ «пәйғәмбәр силәргә иман ейтишни тәкитләватқан тәвһид, ахирәттин ибарәт бу һәққәтләрниң бәрһәқ икәнликигә мана өзүңларниң вуҗуди шундақла пүткул каинат системиси тәңла гуваһлиқ бәриватмамду?» дейиш мәқсәт қилиниду. арқидинла һәр қайси пәйғәмбәрләр вә уларниң үммәтлири һәққидә қиссә башлиниду. гәрчә у қаримаққа тарихий қиссидәкла туйулсиму, әмма униң һәр қайси бурулишлирида тиңшиғучиларға тувәндикидәк бирқанчә ишлар чүшәндүрүп қойулиду.

1 ـ муһәммәд әләйһиссаламниң дәвитигә қарши силәрниң шүбһә, етиразларни билдуриватқанлиқиңлар һечқанчә йиңи иш әмәс. униңдин илгири өткән шундақла силәр өзиңларму улуғлайдиған әшу барлиқ пәйғәмбәрләргә әйни чағдики җаһаләтчиләр дәл мушуниңдәк етиразларни билдүришкән иди. мана әмди пәйғәмбәрләр һәқтиму йаки әшу җаһаләтчиләрму? қени тарихниң силәргә қандақ савақни йәкүнләп биридиғанлиқиға қарап беқиңлар.

2 ـ силәргә тәвһид вә ахирәт һәққидә муһәммәд сәлләллаһу әләйһи вәсәлләм бериватқан бу тәлиматларни барлиқ пәйғәмбәр өз заманилирида охшашла тәлим берип кәлгән. бу һәргизму дунйа техичә аңлап бақмиған, бүгүнла оттуриға қойуливатқан йеңи, ғәйри нәрсә әмәс. 

3 ـ пәйғәмбәрниң сөзлиригә кирмигән вә қаршилиқта чиң турған қәвләрниң һәммиси ақивәт һалак қилинмай қалмиди.

4 ـ һәммила дәврдә аллаһ тәрәптин охшашла бир дин әвәтилгән болуп, барлиқ пәйғәмбәрләр охшаш бирла динда иди. әмма бу диндин башқа һазир силәр көруп туриватқан дунйадики хилму ـ хил етиқадларниң һәммиси кшиләрниң ойдурмилиридин ибарәттур. уларни һәргизму аллаһ тәрәптин дегили болмайду.

*** *** **** ***** **** *****

қиссиләр тамамланғандин кийин кишиләргә «дунйаниң хушал ـ хорамлиқини, мал ـ байлиқ вә ипи ــ әвладларниң көпликини, шундақла күч ــ қүвәт, һоқуқ, имтийазларниң һечбирини қандақтур бирәр шәхис йаки җамаәниң тоғра йолда икәнликигә аламәт қиливелишқа болмайду. аллаһниң униңға миһрибан икәнликигә вә униң тутқан йолиниң аллаһни сөйүндүргәнликигә дәлил қилвелишқа болмайду. худди шуниңдәк бирәрсиниң намрат хәстә һалда болишиниму униң тутқан йолиниң хата икәнликигә вә аллаһниң униңдин рази әмәсликигә пакит қиливелишқа болмайду. бәлки инсанни аллаһниң дәргаһида мәһбуб йаки мәғзуп (йәни сөйүмлүк йаки азапқа һәқлиқ) қилидиған  нуқтилиқ нәрсә униң иман, ихласи, худагойлиқи вә садақәтмәнликидур.» дейилиду. чүнки әйни чағда пәйғәмбәр әләйһиссаламниң дәвитигә қаршилиқ билдуриватқан байрақдарларниң һәммиси дегүдәк мәккиниң бай, кативашлиридин ибарәт болуп, улар өзлириму вә қол астидики адәмлириму «немәтниң йамғури кимгә бәкрәк йеғиватқан болса, ким техиму бәк илгириләватқан болса, дәл шуларға илаһ, әвлийаларниң кәрәмлик нәзири чүшиватқан болиду. әмма муһәммәдниң намрат сәпдашлириға кәлсәк, уларниң түрмуш әһвалиниң өзила аллаһниң уларниң йенида әмәсликини ипадиләп туриду» дегән хата қарашқа мубтила болушқанлар иди.

андин кәң мәккә әһлини муһәммәд сәлләллаһу әләйһи вәсәлләмниң пәйғәмбәрликигә һәр хил йоллар билән қайил қилишқа тиришип, уларға: «нувәттики бу қәһәтчиликниң назил болуши силәргә нисбәтән агаһландуруштур. йахшиси силәр буниңдин чүчүп, өзиңларни оңшап, һәқ йолға қәдәм қойуңлар, ундақ болмиғанда, буниңдинму хәтәрлик азапқа дучар қилинисиләр» дейилиду вә уларни йиңи баштин каинаттики һәм өз вуҗудидики аламәтләрни күзитишкә чақирип, «көзүңлани йоғанрақ ечип қарап биқиңларки, пәйғәмбәр әләйһиссалам силәрни хәрвәрдар қиливатқан тәвһид вә өлумдин кийинки һайатлиқтин ибарәт һәқиқәтниң аламәтлири әтрапиңларда мана кәң чилип турмамду?! һәтта әқил, тәбеитиңларму уларниң нәқәдәр тоғра, һәқ икәнликигә гуваһлиқ бериватмамду?» дәп хитаб қилиду. андин пәйғәмбәр әләйһиссаламға: «мәйли булар саңа қарши һәрқанчә начар муамилә қилсиму, сән уларға әң йахши муамилә билән тақабил турғин. шәйтанниң сени пүвләп, йаманлиққа йаманлиқ билән җавап қайтүрушиға үндишидин сақланғин» дәп йолйоруқ бериду. ахирида һәққанийәткә қарши турғучиларни қийамәттики җавапкарлиқтин агаһландуруп, «қийамәт күни һәққанийәтчиләргә қилған һәр бир әскиликиңлардин бир ـ бирләп һесап берисиләр» дәп тәкитлиниду.  

**** ***** **** **** ** ***

һөрмәтлик қериндашлар вақит мунасивити билән «қуран вә сүрилири билән тонуштиңизму?» намлиқ пирограммимизни мушу йәрдә тохтитимиз. иншааллаһ пирограммизниң келәр һәптилик бөлимидә сүрә нурниң атилиши, тарихий арқа көриниши, назил болуш сәвәплири вә мәзмунини аңлитимиз.

келәр һәптә йәнә охшаш вақитта диққитиңлар аңлитишимизда болсун. хәйр хош.