روابط و توازن قدرت بین ایران و طالبان

محمد کوچ، کارشناس سیاسی مسائل ایران در خصوص آخرین تحولات بین ایران و طالبان به آناتولی گفت: طالبان در اوت 2021 به اشغال 20 ساله ایالات متحده آمریکا در افغانستان پایان داده و کنترل این کشور را مجدد به دست گرفت. ایران رویکرد مثبت‌تری برخلاف دوره 1995-2001 که طالبان بر افغانستان تسلط داشت، در پیش گرفت.

وی افزود: طالبان در دهه 90 زمانی که افغانستان را تحت کنترل خود درآورد، 9 نفر از جمله 8 دیپلمات و یک خبرنگار را در کنسولگری ایران در مزار شریف به قتل رساند. پس از این حادثه تنش بین طرفین به مرز جنگ رسید. در نتیجه نزدیکی طالبان و ایران در دوران اشغال آمریکا، برخی از مقامات طالبان در سال‌های پایانی اشغال به ایران سفر کردند. اعضای طالبان در راه بازگشت از ایران در بمباران آمریکا کشته شدند.

کوچ در ادامه اذعان داشت: نگرش ضد آمریکایی ایران و طالبان، موجب نزدیکی آنها شد. ایران در دوره جدید در قبال رفتار انعطاف‌پذیرتر طالبان در قبال هزاره‌های شیعه و تاجیک‌ها، حمایت نظامی، سیاسی و دیپلماتیک خود به این جوامع را به حداقل رساند.

وی ادامه داد: طالبان با توجه به تجربیات گذشته خود، موضع متفاوتی اتخاذ کرد. این وضعیت زمینه را برای توسعه تماس‌ها و روابط دیپلماتیک بین تهران و طالبان فراهم کرد. با این حال، روابط طرفین مبتنی بر رویکرد واقع‌گرایانه محتاطانه است؛ زیرا در حالی که ایران از طالبان انتظار دارد در عمل به وعده‌های خود عمل کند، اما نسبت به نگرش جامعه جهانی و بازیگران منطقه‌ای مردد است، به همین دلیل، به جای اینکه طالبان را رسما به رسمیت بشناسد، سیاست صبر و انتظار را در پیش گرفته است.

کوچ با اشاره به درگیری‌های اخیر ایران و طالبان گفت: از زمان روی کار آمدن طالبان، 12 تنش مرزی با ایران ایجاد شد، با این حال، در نتیجه مذاکرات بین طرفین، می‌توان وقایع را تحت کنترل نگه داشت. جدای از تنش در مرز، تنش در سطح تماس‌های سیاسی و دیپلماتیک و درگیری‌های لفظی بر سر بحران آب، قاچاق و بازگشت میلیون‌ها مهاجر افغان به ایران وجود دارد.

وی تصریح کرد: انتقاد اخیر ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران از اینکه ایران از آب رودخانه هیرمند به اندازه کافی بهره‌مند نمی‌شود، یکی دیگر از این اختلافات است. پس از آنکه طالبان به دلیل خشکسالی اعلام کرد که نمی‌توانند آب بیشتری بدهند، برخی از فرماندهان محلی طالبان با کنایه به اظهارات مقامات ایرانی پاسخ دادند. این وضعیت زمینه درگیری بین مرزبانان را ایجاد کرد.

کوچ در پاسخ به این سوال که آیا طالبان نیروی نظامی که بتواند با کشورهای منطقه رقابت کند را دارد؟، گفت: قدرت نظامی طالبان ناشی از تجربیات و روش‌های جنگ غیرمتعارف آنها است تا تجهیزات و قابلیت‌های نظامی‌شان؛ بهترین نمونه آن، روش جنگ حوثی‌ها در یمن علیه عربستان سعودی و متحدانش است. علی‌رغم محدود بودن ظرفیت نظامی و تسلیحاتی، می‌توان با این روش جنگی که اثر فرسایشی دارد، خسارات قابل توجهی از لحاظ مادی و معنوی به طرف مقابل وارد کرد.

وی تاکید کرد: جنگ متعارف طالبان با کشوری مانند ایران، به ویژه با تجهیزات نظامی 80 میلیارد دلاری که ایالات متحده در هنگام عقب‌نشینی از آن به جا مانده، امکان پذیر نیست. با این حال، طالبان در نتیجه جنگ نامتقارنی که در 20 سال گذشته علیه ابرقدرت جهان داشت، از کشورهای همسایه می‌خواهد تا با احتیاط عمل کنند.

وی در خصوص سیاست طالبان در قبال همسایگان اظهار داشت: طالبان اعلام کرد که اگر در امور داخلی آنها مداخله نشود، هیچ‌گونه تهدیدی برای همسایگانش ایجاد نخواهند کرد؛ با این حال، ایران، پاکستان، تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان تدابیر امنیتی در مناطق مرزی خود با افغانستان را افزایش دادند.

کوچ درباره سناریوهای احتمالی در منطقه، اذعان داشت: فشارهای طالبان بر اسلام‌آباد در خصوص پیوندهای قومی با میلیون‌ها پشتون در پاکستان و همچنین ادعای ارضی علیه پاکستان؛ تاثیرات احتمالی حمایت از تقویت گروه‌های اسلام‌گرای افراطی در کشورهای آسیای مرکزی؛ مشکل آب و قاچاق با ایران؛ تضاد هویت قومی و فرقه‌ای؛ همچنین با در نظر گرفتن مشکلات میلیون‌ها پناهجو، احتمال درگیری هر چند محلی، باعث می‌شود که فضای نگرانی دائمی در منطقه حاکم شود.

وی تصریح کرد: با توجه به مشکلات مذکور، به نظر نمی‌رسد در کوتاه مدت بتوان راه حل دائمی برای این مشکلات طالبان که هیچ تجربه‌ای از حکومت‌داری ندارند پیدا کرد.

وی با اشاره به جایگاه نامشخص طالبان در جامعه جهانی گفت: چین، روسیه، آمریکا و اتحادیه اروپا و کشورهای همسایه افغانستان در حال آزمایش روابط خود با طالبان هستند. ظاهرا وضعیت کنونی تا زمانی ادامه خواهد داشت که طالبان ثابت کند که توانایی دولت بودن را دارد و می‌تواند به مسئولیت‌های خود عمل کند.

کوچ در خصوص سیاست ایران در قبال طالبان، اظهار داشت: ایران تلاش می‌کند تا مشکلات و درگیری‌های محلی احتمالی با طالبان را بدون وارد شدن به جنگ مدیریت کند. علاوه بر این، با توجه به فشار اقتصادی ناشی از تحریم‌های آمریکا و اعتراضات سیاسی و اجتماعی اخیر در این کشور که روز به روز عمیق‌تر می‌شود، ایران ضمن تلاش برای ترمیم روابط مشکل‌دار خود از درگیری مستقیم با طالبان جلوگیری می‌کند.

وی تاکید کرد: از سوی دیگر هر دو طرف تحت فشار و تحریم‌های آمریکا هستند؛ این وضعیت باعث می‌شود که طرفین به طور مستقیم یا غیرمستقیم از یکدیگر حمایت کنند.