تماشا و پیگیری سریال‌های تاریخی ترکیه توسط ایرانیان تلاشی است برای آشنایی با مشترکات
تماشا و پیگیری سریال‌های تاریخی ترکیه توسط شهروندان مناطق مختلف ایران نشان از تلاش آنها برای آشنایی با مشترکات فرهنگی، اخلاقی، زبانی، هنری و پیشینه همزیستی و دوستی میان دو ملت دارد.
مردم مناطق مختلف ایران طی دو دهه اخیر پای فیلم‌ها و سریال‌هایی نشسته‌اند که روایتگر تاریخ پرفراز و نشیب بخش وسیعی از جهان اسلام؛ شامل قلمرو چندین کشور، از جمله ایران و ترکیه قرار دارد. در هر جمعی از ایرانیان بلوچ‌ها، تماشاگران در جای‌جای این فیلم‌ها و سریال‌ها به دنبال وجوه اشتراک خود با ترک‌ها می‌گردند و آنچه می‌یابند حکایت از قرابت‌های گسترده دارد.
-رونق سریال‌های ترکی در ایران
تا چندی پیش، کره‌جنوبی بود با سریال‌های تاریخی خود بینندگان ایرانی را مسحور کرده بود، اما به نظر می‌رسد تولیدکنندگان آثار هنری در ترکیه، میدان را از کره‌ای‌ها ربوده‌اند. سریال‌های متعددی مانند «پایتخت عبدالحمید»، «بیداری سلجوقیان بزرگ»، «جلال‌الدین خوارزمشاه»، «بارباروس‌ها؛ شمشیر دریای مدیترانه»، «قیام ارطغرل»، «تاسیس عثمانی» و غیره یکی پس از دیگری به خانه‌های ایرانیان راه یافته‌اند.
-دلایل اقبال ایرانیان به سریال‌های ترکی
یکی از اصلی‌ترین عوامل اقبال ایرانیان به این سریال‌ها، اشتراکات تاریخی و فرهنگی آنها با ملت ترکیه است. علاوه بر تُرک‌های پرشمار ایران، در دوردست‌ترین مناطق این کشور نیز ردپای این اشتیاق پررنگ است. ایران و ترکیه پیوندهای عمیقی در تاریخ، دین و فرهنگ با هم دارند و این پیوندها را می‌توان در هر لحظه از این سریال‌ها نیز دید.
تماشای این سریال‌ها برای ایرانیان، نه نشانه تمایل به فرهنگ بیگانه، که یادآور روزهای همزیستی است. پیوندی که بنا بر دلایل سیاسی و ایدئولوژیکی در سالیان گذشته از نظر مردم دور مانده بود، اینک دوباره آشکار شده است. داستان برخی سریال‌ها مانند «بیداری سلجوقیان بزرگ» و «جلال‌الدین خوارزمشاه» در ایران می‌گذرد و در سریال‌های دیگر هم نشانه‌های متعددی از اشتراکات یافت می‌شود.
در میان اقوام ایرانی، بلوچ‌ها نیز قرابت ویژه‌ای میان خود و ترک‌ها را در این سریال‌ها پیدا کرده‌اند. در ادامه به گوشه‌ای از این قرابت‌های تاریخ و فرهنگ ترکیه با ایرانیان، به‌خصوص بلوچ‌های این کشور اشاره می‌شود.
-زبان
فارسی در دوره‌هایی از سلسله سلجوقیان و عثمانی، زبان دیوانی این حکومت‌ها بوده و نامه‌نگاری‌ها به این زبان انجام می‌شده است. در واقع، در چند قرن اول حکومت عثمانی، فارسی زبان رسمی دربار و دولت بود. برای مثال، در بسیاری از قسمت‌های سریال سلجوقیان بزرگ، متن نامه‌ها به زبان فارسی را می‌توان دید. در یکی از قسمت‌های سریال «تاسیس عثمانی» نامهای که سلطان مسعود سلجوقی به عثمان نوشته، نشان داده می‌شود و متن آن به فارسی است. تصویر این نامه در شبکه‌های اجتماعی میان ایرانیان دست به دست می‌شد و بسیاری که از این مسئله آگاهی نداشتند، از آن شگفت‌زده شدند.
افزون بر این، ترکی با زبان‌های فارسی و بلوچی نزدیکی فراوانی دارد. هزاران کلمه مشترک میان ترکی و فارسی و بسیاری از واژگان کهن بلوچی در این سریال‌ها شنیده می‌شود. برخی پژوهشگران مشغول کاوش درباره ارتباط زبانی بلوچ‌ها و ترک‌ها هستند. مجله «مطالعات ترک-اسلام» در مارس سال 2021 مقاله مفصلی درباره اشتراکات زبانی ترکی و بلوچی منتشر کرد که ترجمه آن به زبان فارسی نیز در مجله بهار بلوچستان انتشار یافت. حتی در بسیاری از اسامی ترکی و بلوچی مانند چاری، اورهان و... شباهت‌هایی دیده می‌شود.
-اشتراکات هنری
معرفی سبک زندگی و هنرهای مختلف نیز موجب اقبال مخاطبان ایرانی به این سریال‌ها شده است. هنر سوزن‌دوزی زنان بلوچ بر تن بازیگران این سریال‌ها دیده می‌شود. رقص شمشیر که در سریال‌های «قیام ارطغرل» و «تاسیس عثمانی» به هنگام بزم و شادی اجرا می‌شود، هنوز هم در مناطقی از بلوچستان رواج دارد. علاوه بر این‌ها، طرح گلیم‌ها و صنایع دستی نیز میان ترک‌ها و بلوچ‌ها شبیه به هم هستند. بدون تردید، وجود این شباهت‌های گسترده، نه از سر تصادف، که محصول همزیستی در روزگار گذشته بوده است.
-قرابت مذهبی و فرهنگی
بلوچ‌ها مانند اکثریت مردم ترکیه، اهل‌سنت حنفی مذهب هستند و این نیز تاثیری چشمگیر در توجه‌شان به سریال‌های مذکور داشته است. وجوه برجسته دین‌داری و اخلاق‌گرایی در این سریال‌ها باعث شده است که حتی افرادی با تفکرات سنتی که چندان اهل تماشای فیلم و سریال نبوده‌اند هم با ذوق و علاقه پای این سریال‌ها بنشینند و تاریخ را از این دریچه دنبال کنند. باید یادآور شد که در هیچ یک از سریال‌های تاریخی ترکیه به اختلافات مذهبی دامن زده نشده و بر عکس فضای حاکم بر داستان این سریال‌ها فضای احترام و مدارا و اخلاق‌مداری دینی است.
-مجاورت جغرافیایی
حصار محکم مرزها میان ترکیه و ایران، قرن‌ها از این دو ملت عنوان «غیر» ساخته بود، اما بینندگان این سریال‌ها می‌بینند که روزگاری نه‌چندان دور آنها چنان در هم آمیخته بودند که جدایی‌شان تصورناپذیر بود. در سریال «قیام ارطغرل»، از کوچ پدر بنیان‌گذار امپراتوری عثمانی از خراسان به آناتولی سخن به میان می‌آید. سناریو سریال‌هایی مانند «بیداری سلجوقیان بزرگ» و «جلال‌الدین خوارزمشاه» که به کلی مرتبط با ایران است. در سریال‌های دیگر هم شاهد ارجاعات مکرری را به جغرافیای ایران هستیم.
-پرداختن به تاریخ و مشاهیر ایران
در سریال‌های تاریخی ترکیه، نامهای آشنا برای ایرانیان پرشمار است؛ روایت زندگی مشاهیر ایرانی چون عمر خیام، ابوریحان بیرونی، امام محمد غزالی و دیگر شخصیت‌های نام‌آشنا، کنجکاوی ایرانیان را درباره این سریال‌ها بیشتر برانگیخته و آنان را به پای صفحه تلویزیون کشانده است. این درحالی است که صداوسیمای ایران به دلایل سیاسی و ایدئولوژیکی در آثار خود کمتر به این بزرگان می‌پردازد.
-مسیر دشوار مخاطبان ایرانی
بخش دولتی و خصوصی ایران و ترکیه تا کنون در زمینه آثار تصویری همکاری درخشانی نداشته‌اند. آخرین نمونه آن، سریال «مست عشق» بود که بنا داشت به گوشه‌ای از زندگی مولانا جلال‌الدین رومی بپردازد، اما در نهایت، با اختلاف میان تهیه‌کنندگان ایرانی و ترکیه‌ای آن، به حاشیه کشیده شد. قوانین دست‌وپاگیر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران، سانسور فیلم‌ها، تحریم‌ها و عدم پایبندی این کشور به قانون کپی‌رایت از جدی‌ترین موانع بخش خصوصی برای همکاری با کشورهای همسایه هستند.
پلتفرم‌های فعال در شبکه نمایش خانگی ایران نیز برای گریز از عواقب نقض کپی‌رایت کمتر به سراغ این سریال‌ها می‌روند. از این‌رو، گروه‌ها و افراد مستقل با دستمزدی ناچیز و گاه صرفا از باب علاقه به سختی به ترجمه و زیرنویس این سریال‌ها می‌‌پردازند. اثر این دشواری‌ها را می‌توان بر کیفیت و نظم ترجمه‌ها دید. سایت‌ها و کانال‌های تلگرامی منتشرکننده این ترجمه‌ها هم مدام یا از سوی دولت ایران فیلتر یا به علت نقض کپی‌رایت از سوی پلتفرم‌ها بسته می‌شوند.
با این وجود، میلیون‌ها ایرانی مصرانه پیگیر این سریال‌ها هستند؛ آنها با مشاهده مشکلات کاراکترها نگران می‌شوند، در وقت مصیبت اشک می‌ریزند و گاهِ پیروزی، لبخند بر لبان‌شان می‌نشیند. هرکدام از این سریال‌ها ده‌ها صفحه هواداری به زبان فارسی در شبکه‌های اجتماعی دارند. حتی آنان که زبان ترکی را بلد نیستند و سواد خواندن زیرنویس هم ندارند، منتظر نسخه‌های دوبله‌شده که با فاصله طولانی از پخش سریال و بدون نظم منتشر می‌شوند، نمی‌مانند و پای این سریال‌ها می‌نشینند. این سریال‌ها حتی تا خیمه‌های عشایر بلوچ، قشقایی، ترکمن و غیره در دوردست‌ترین نقاط ایران هم رفته است و در شب‌نشینی‌های روستاییان، همه از رشادت‌های مسلمانان تُرک سخن می‌گویند.
*محمود براهویی‌نژاد، روزنامه‌نگار، سردبیر نشریه «حرّیت» و روزنامه بلوچی-فارسی «روچ» در استان سیستان و بلوچستان ایران است.
*نکات مندرج در این مقاله، بیانگر دیدگاه نویسنده است و الزاما به معنی رویکرد خبرگزاری آناتولی نیست.
