فعالان سیاسی ایران به خروج آمریکا از برجام واکنش نشان دادند

دو روز پس از تصمیم دونالد ترامپ جهت خارج کردن آمریکا از برجام، اظهارنظر نخبگان و فعالان سیاسی و همچنین روزنامه نگاران ایرانی درباره، اوضاع داخلی به‌ویژه اقتصادی و خارجی کشورشان، بایسته های تهران در آینده و چگونگی تعامل آن با این توافق و دیگر امضاکنندگان آن ادامه دارد. 
اکثریت مطلق افکارعمومی ایران، در داخل و خارج خروج آمریکا از برجام را اشتباه دانسته اند. حتی منتقدان جدی دولت و حکومت ایران که این توافق را راهکار مناسبی برای اصلاح رفتار داخلی و خارجی این کشور نمی‌دانستند نیز به این تصمیم ترامپ روی خوشی نشان نداده اند. در این زمینه می توان به دکتر عمار استاد علوم سیاسی در هلند و شادی صدر فعال مدافع حقوق زنان اشاره کرد. 

از دیدگاه صدر این تصمیم باعث می شود حکومت ایران "فساد اقتصادی خود را به گردن تحريم ها بيندازد و دفاع از حقوق بشر به بهانه خدمت به جنگ و تحریم را بی اعتبار کند. به نظر ملکی نیز "برجام لگامی بود بر جاه‌طلبی هسته‌ای نظام. به جای لغو آن باید برجام ماجراجویی منطقه‌ای نیز تحقق می یافت. تصمیم ترامپ به پروپاگاندای غرب‌ستیزی نظام ایران کمک می‌کند". 

با این وجود بسیاری از ایرانیان نیز نسبت به این رخداد ابراز خوشحالی کرده‌اند. به عنوان کمپین «ایران اگزیت» که توسط دکتر مهدی جلالی تهرانی و یارانش جهت مخالفت با حضور نظامی ایران در سوریه تشکیل شده و بیش از 16 هزار فالوئر دارد، هشتگ تشکر از ترامپ راه انداخته اند. 

نيما قاسمی کارشناس ارشد فلسفه نوشته است: "به عنوان کسی که در ایران زندگی می‌کند و هیچ موقع قصد مهاجرت نداشته‌ام تصدیق می‌کنم که بازگشت تحریم‌ها کیفیت زندگی‌ام را تحت‌الشعاع منفی قرار می‌دهد، اما اگر باعث شود که جنگ‌طلبی حکومت برطرف شود، از شترسواری دولا دولا بهتر است". 

هیچکس خواهان مقابله به مثل ایران نشده، اما واکنش حامیان دو جناح سیاسی به این تصمیم ترامپ متفاوت بوده است. تمام حامیان روحانی و حتی برخی شخصیت‌های جناح مقابل او مانند مرتضی مقتدایی دبیر شورای عالی حوزه‌های علمیه و ابوالقاسم رئوفیان از آتش زدن نسخه برجام و پرچم آمریکا توسط چندین نماینده محافظه کار مجلس این کشور انتقاد کرده اند. 

مخالفان روحانی، تصمیم آمریکا را دستاویزی برای حمله مجدد به او قرار داده اند. قرارگاه عمار که افراد مذهبی و امنیتی پرنفوذ و قدرتمندی مانند مهدی طائب، عليرضا پناهيان، سعيد قاسمی، حميد رسايی، مهدی كوچك‌زاده، سعيد حداديان، قاسم روانبخش و وحيد جليلی در آن عضویت دارند، روحانی و تیمش را به دلیل امضای برجام "ساده لوح" خواهان طرح عدم کفایت او در مجلس ایران شده اند. 

از سوی دیگر، بسیاری از حامیان روحانی با این احساس که خروج آمریکا از برجام باعث تضعیف اقتصاد و توان حکومت ایران در منطقه و بالطبع محافظه کاران که تصمیم گیرنده اصلی این کشور در داخل و خارج هستند می شود، این جناح را به آشتی و وحدت ملی فرخوانده اند. به عبارت دیگر آنها احساس می کنند زمان گرفتن امتیاز از محافظه کاران فرارسیده است. 

عباس عبدی از تئوریسین حامی روحانی گفته که "تهدید موجود را می‌توان به فرصتی مناسب برای ارتقای سطح سیاست در داخل و کاستن از شکاف‌های موجود تبدیل کرد". دیگر شخصیت برجسته حامی او یعنی مصطفی تاجزاده نیز نوشته که "ما یا خواهیم توانست این تهدید بزرگ را به فرصتی استثنایی تبدیل کنیم و با عقلانیت جمعی و وحدت ملی و با جلب مشارکت آحاد شهروندان فردایی بهتر برای ایران و ایرانیان رقم بزنیم یا مجبور به پرداخت هزینه های بسیار سنگین و شاید جبران ناپذیر خواهیم شد". 

دکتر یدالله اسلامی نماینده سابق مجلس ایران نیز گفته است: "همبستگی ملی ، گفتگوی ملی، گسترش فضای آزادی سیاسی در کشور، استفاده از همه توانمندی ها، تقویت شایسته سالاری، برداشتن محدودیت ها، حصر و زندان ها، پرهیز از سانسور و فیلتر و دریک کلام توجه به فصل سوم قانون اساسی درشرایط کنونی یک الزام جدی است و باید به آن پرداخته شود". 

با وجود اینکه مسئولین بلندپایه ای مانند محمد علی جعفری، محمد باقری، عبدالرحیم موسوی و محمد جواد جمالی گفته اند که "برجام مرده است"، "از ابتدا هم اعتباری نداشت" و "آن چیزی نبود که ما آن را بپسندیم"، اما حامیان این توافق بر مفید بودن و ادامه اجرای آن با همکاری پنج کشور دیگر امضا کننده تاکید کرده اند. 

بسیاری از ایرانیان معتقدند با این تصمیم ترامپ، قطب بندی جدیدی در جهان ایجاد شده که در یک سوی آن آمریکا و در سمت دیگر اروپا، ایران، چین و روسیه قرار دارد. برای مثال فرخ نگهدار ساکن لندن و از سیاستمداران چپ حامی حکومت ایران نوشته است: "از پايان جنگ دوم جهانی تا ديروز غرب پيرو رهبری آمريكا بود. معنای خروج ترامپ از برجام و ماندن اروپا تقليلِ نقشِ سركردگى و هماهنگ كنندگى آمريكا در جهان به سطح رهبری اسرائيل و عربستان است". 

از سوی دیگر، کمتر کسی در میان ایرانیان خارج و داخل را می توان یافت که نسبت به مخالفت عملی و جدی اتحادیه اروپا با سیاست ایالات متحده آمریکا در قبال برجام و عدم همراهی قدرت‌های این قاره مانند بریتانیا، فرانسه و آلمان با تحریم های جدید واشنگتن علیه کشورشان ابراز اطمینان کرده باشند. وحید يامين پور مجری معروف برنامه های سیاسی در تلویزیون ایران نیز گفته که "به شیخ اندوهگین (روحانی) بگویید از شغال (آمریکا) به سگ زرد (اروپا) پناه نبرد. بردار شغال نمی‌تواند روح برجام را به تن دریده‌ی آن بازگرداند". 

درباره اینکه ایران بدون حضور آمریکا در برجام چگونه این توافق را پیش می برد و چه توان و برگ برنده ای برای این امر در اختیار دارد نیز دیدگاه های مختلفی ارائه شده است. 

جمشيد برزگر روزنامه نگار مشهور نوشته که "روحانی گفته بود آمریکایی‌ها کدخدای ده هستند وبا کدخدا بستن راحت‌تر است. مردمی که دوران برجام با کدخدا را تجربه کرده‌اند و نشانی از تحقق وعده‌های حسن روحانی ندیده‌اند، چگونه بپذیرند که وضع در دوران برجام بدون آمریکا بهتر خواهد شد". رضا حقیقت نژاد سردبیر سایت "ایران‌وایر" هم گفته که "هفته گذشته ایران کلی شعار داد؛ خروج از NPT، سانتریفیوژ را فلان می‌کنیم، اورانیوم را چنان و حتی از بمب اتم گفتند. حالا شرط اول اروپا -تنها امید ایران- برای بقای برجام این است که ایران همه تعهدات هسته ای را انجام دهد". 

یا توس طهماسبی پژوهشگر مسائل نظامی و تسلیحاتی ساکن تهران نیز در این رابطه اظهار داشته است: "حسن روحانی حتی جرات نکرد زمانی که به اقدامات احتمالی آینده ایران در صورت عدم همکاری اروپا اشاره می‎کرد، از عبارت «خروج از برجام» استفاده کند، چرا که او بهتر از هر کس می داند که وضعیت چگونه است و چقدر دستش خالی است". 

این درحالی است که مجید یونسیان، روزنامه‌نگار پیشکسوت و تحلیلگر مسایل بین‌الملل نظر دیگری دارد. به گفته او "فرمان ترامپ برای خروج یکجانبه از برجام نه تنها تهدیدی برای ایران نیست که یک فرصت است. حفظ برجام کار آسانی نیست؛ اما قطعا استمرار برجام هم تضمین منافع ملی ایران است و هم راهی است که امکان تعامل ایران با جامعه جهانی را تقویت خواهد کرد". 

یکی دیگر از مهمترین دل مشغولی‌های افکارعمومی ایران، عواقب اقتصادی خروج آمریکا از برجام است. دکتر محمد طبیبیان، یکی از مشهورترین اقتصاددانان ایرانی نوشته که "اگر سياست هاى اقتصادى مشابه آنچه در هفته‌هاى اخير اتخاذ شده است، باشد، تاثير ناهنجارى ايجاد خواهد كرد. هدایت الله خادمی نماینده و عضو کمیسیون انرژی مجلس ضمن ابراز "تردید نسبت به ادامه همکاری شرکت فرانسوی توتال با ایران" گفته "خیلی ساده انگارانه است که فکر کنیم با خروج آمریکا دیگر برجامی وجود خواهد داشت". 

البته برخی از کارشناسان اقتصادی نیز نسبت به رفتار اروپا در حوزه مذکور خوش بین هستند. به عنوان مثال، علی آهنگر، پژوهشگر حوزه تاریخ و انرژی نوشته است: 

"آمریکا در سال 1996 آمریکا قانون داماتو را به جهان تحميل كرد. طبق اين قانون، شرکت‌های نفتى حق نداشتند بيش از 40 و بعدها 20 ميليون دلار در ايران سرمایه‌گذاری كنند. اما پس از چند سال قانون داماتو زير پاى اروپا و ديپلماسى ايران محو شد. اروپا اين بار با حمايت روسيه و چين موقعيت جهانى خود را در زمين ايران باز خواهد جست. تحریم‌هاى جدید را مانند قانون داماتو زير پا خواهد گذاشت و روابط تجارى با ايران را ابزارى براى اعلام وجود خود و پايان يكه تازى آمريكا قرار خواهند داد". 

نکته پایانی درباره سیاست ایران در منطقه به‌ویژه در سوریه پس از تصمیم اخیر ترامپ و چگونگی رفتار مسکو و کشورهای اروپایی بین تهران و واشنگتن در این رابطه است. علی بیگدلی دیگر استاد روابط بین‌الملل دانشگاه تهران در این زمینه گفته است: 

"ما از استقلال سیاسی خودمان تا حدودی فاصله گرفته ایم و دلباختگی به روسیه از حد گذشته است و به نوعی موجب شده استراتژی‌های ما تا حدودی تغییر کند. اگر خاطرتان باشد چندبار در زمان تحریم‌ها روسیه علیه ایران رای داد. با وجود این حالا ما گمان می‌کنیم که با وصل شدن به روسیه می‌توانیم در برابر آمریکا مقاومت بیشتری بکنیم". 

دکتر مهدی نوربخش، مدیر سایت «زیتون»، استاد سابقه روابط خارجی و تجارت جهانی دانشگاه هریسبرگ آمریکا و داماد ابراهیم یزدی وزیر امور خارجه پیشین ایران هم نوشته است: ایران باید با اروپا در ابتدا بر سر سوریه به یک نتیجه معقول دست یابد. ایجاد صلح در این کشور کلید حل بسیاری از مشکلات ایران خواهد بود. ناآرامی در سوریه و ایجاد تنش در این کشور خصوصا با اسراییل به سود امنیت ملی و منافع ایران نخواهد بود". 

خبرگزاری آناتولی