در راهی که به عملیات صلح قبرس ختم می شد، دیپلماسی در اولویت ترکیه بود

در راهی که به عملیات صلح قبرس ختم می شد، دیپلماسی در اولویت ترکیه بود

ترکیه، قبل از آغاز عملیات صح قبرس، در چارچوب قراردادهای بین المللی نزد کشورهای ضامن و رهبران جزیره به اقدامات دیپلماتیک اولویت داد.

 در عکس، برخی از تانک های ترکیه که در عملیات صلح قبرس نیروهای مسلح ترکیه حضور دارند، دیده می شوند.

ترکیه با هدف تامین آزادی، صلح و رفاه برای مردم قبرس، 44 سال پیش در روندی که منجر به عملیات صلح قبرس شد، در چارچوب قراردادهای بین المللی نزد کشورهای ضامن و رهبران جزیره به اقدامات دیپلماتیک اولویت داد.

با بی ثمر ماندن تلاش های دیپلماتیک، در تاریخ 20 جولای سال 1974، عملیات صلح قبرس توسط نیروهای مسلح ترکیه آغاز شد و در نتیجه این عملیات، صلح در جزیره قبرس حاکم گردید.

وضعیت موجود در قبرس قبل از آغاز عملیات

معاهده های زوریخ و لندن که در 11 فوریه سال 1959 از سوی یونان و ترکیه پذیرفته شد و به تایید انگلستان و رهبران دو بخش قبرس رسید، بر اصول موثر تاسیس راه حلی مبتنی بر استقلال، شراکت، خودمختاری در حوزه های اجتماعی دو جامعه قبرس، تحت ضمانت ترکیه، یونان و انگلستان استوار بود .

در راستای توافقنامه های بین المللی بر اساس مشارکت دو جامعه قبرس، "جمهوری قبرس" در سال 1960 تأسیس شد و حقوق مساوی سیاسی و اجتماعی دو جامعه ترک و یونان تبار قبرس بر اساس قانون اساسی این کشور به رسمیت شناخته شد.

اما علیرغم این امر طرف یونانی تبار قبرس تلاش کرد تا ترکهای قبرس را از نهادهای دولتی دور نگه دارد، آنها را از جامعه تجرید نماید و در نهایت با حذف کامل ترکها از جزیره قبرس، راه را برای الحاق به یونان  (انوسیس) باز کند.

جمهوری قبرس در سال 1963، در پی استفاده یونانی تباران قبرس از قوه قهریه و با فسخ قانون اساسی به شکلی تک طرفانه از سوی آنها منحل گردید.

یونانی تباران قبرس تا سال 1974 در راه نیل به هدف انوسیس مسلح شده و به همراهی یونان، حمله، سرکوب و آزار و اذیت ترکها را افزایش دادند.

روندی که عملیات صلح قبرس را اجتناب ناپذیر ساخت

در مورد حذف ترکهای قبرس از اداره کرد دولت مشارکتی که در سال 1960 تأسیس شده بود، میان یونانی تباران قبرس نیز اختلاف نظر بوجود آمد.

اختلاف نظر بوجود آمده در بین اعضای EOKA سبب شد تا ماکاریوس رهبر یونانی تبار قبرس که نگران ترتیب عملیات از سوی ترکیه بود و می گفت بهتر است ترک ها را با روشهای اقتصادی شکست داد با EOKA-B که از اعضای سابق شورای نظامی تشکیل می شدند و طرفدار حصول نتایج سریع بودند، رودرروی هم قرار گیرند.

در 15 جولای 1974، نیکوس سامپسون رهبر EOKA با حمایت ارتشیان یونان و با هدف الحاق قبرس به این کشور، علیه مکاریوس دست به کودتا زد و برای مدت زمانی اندک قدرت را تصاحب نمود و بدین ترتیب حاکمیت و تمامیت ارضی قبرس را به مخاطره انداخت.

اقدامات دیپلماتیک ترکیه قبل از آغاز عملیات صلح قبرس

ترکیه، در چارچوب پیمان 1960 و بعنوان کشور ضامن ابتدا سعی کرد تا تعهدات خود را در رابطه با اصول اساسی به جای آورد.

در این چارچوب در روزهای 17 و 18 جولای  1974 ترکیه و انگلستان با ترتیب یک نشست رایزنی در لندن به بررسی اقدامات مورد نیاز در پی کودتای پرداختند. در واقع، یونان نیز به عنوان کشور ضامن به این نشست دعوت شد، اما دولت نظامی یونان از حضور در این مذاکرات خودداری کرد.

در مذاکرات انجام گرفته بین بولنت اجویت نخست وزیر وقت ترکیه با جیمز کالگان وزیر امور خارجه وقت بریتانیا، به انگلستان ترتیب عملیات مشترک پیشنهاد شد.

ترکیه در پی دریافت پاسخ منفی از انگلستان و بر اساس پیمان ضامن بودن، همچنین با درنظر گرفتن امنیت ترکهای ساکن جزیره، عملیات صلح قبرس را در 20 جولای 1974 آغاز کرد.

بدین ترتیب، از الحاق قبرس به یونان جلوگیری شد و وجود ترکها در قبرس تضمین شد.

عملیات صلح ترکیه در عین حال به حکومت نظامیان در یونان پایان داد و دموکراسی را به این کشور آورد.

تلاش های دیپلماتیک قبل از آغاز مرحله دوم عملیات نیز ادامه یافت

ترکیه در 20 جولای 1974 و در راستای معاهده شماره 353 شورای امنیت سازمان ملل متحد، از انگلستان و یونان خواست تا جهت برقرای مجدد صلح در شبه جزیره قبرس مذاکرات را آغاز نمایند.  

در پی این امر 3 کشور ضامن، بین روزهای 25 الی 30 جولای 1974 در ژنو اقدام به برگزاری نشست کردند و وزرای امور خارجه کشورهای ضامن در 30 جولای 1974 بیانیه ژنو را امضا کردند.

در بیانیه مذکور، پیش بینی شد که اراضی متعلق به ترکها که به اشغال یونان و یونان تباران قبرس درآمده، بلافاصله تخلیه شود، صلح و نظم قانون اساسی بار دیگر در کل جزیره حاکم شود و مذاکرات میان وزرای خارجه ادامه یابد.

همچنین در این اعلامیه، موجودیت دو دولت مستقل در جزیره قبرس، یعنی موجودیت جامعه ترک و جامعه یونانی قبرس به شکلی مستقل به رسمیت شناخته شد.

در دومین مرحله این کنفرانس که در 9 آگوست شروع شد، یونان تمامی پیشنهادات مرتبط با تاسیس مجدد نظمی مبتنی بر قانون اساسی را رد کرد و خروج نیروهای مسلح ترکیه از جزیره قبرس را بعنوان پیش شرط حصول صلحی مبتنی بر قانون اساسی تعیین کرد.

با اعلام یونان مبنی بر اینکه "همانند سال 1960 هیچ گونه راه حل تحمیلی را قبول نخواهد کرد"، کنفرانس در 14 آگوست بی نتیجه ماند و عملیات صلح قبرس وارد دومین مرحله خود شد.  

با موفقیت عملیات صلح قبرس در 13 فوریه 1975، دولت فدراتیو ترک قبرس تشکیل شد. سپس با تصویب مجلس به تاریخ 15 نوامبر 1983 جمهوری ترک قبرس شمالی تاسیس شد.  

آنکارا – نازلی یوزباشی اوغلو