آینده روابط ترکیه و ایالات متحده و تاثیر منبج بر آن

روابط بین ترکیه و آمریکا در سال های اخیر در موضوعات مختلف تنش بسیاری را تجربه کرده است. به ویژه، حمایت ایالات متحده از فتح الله گولن رهبر سازمان تروریستی فتو و عدم استرداد وی به ترکیه و نیز اعلام حمایت از ی پ گ شاخه سازمان تروریستی پ.ک.ک در سوریه و اعلام این تروریست ها بعنوان متحد خود باعث ایجاد تیرگی در روابط بین دو کشور شده است. انجام عملیات های سپر فرات و شاخه زیتون از سوی ترکیه در سوریه در چارچوب مبارزه با تروریسم و تاسیس 12 نقطه نظارت بر آتش بس در ادلب در چارچوب روند آستانه باعث افزایش فعالیت و تاثیر ترکیه در منطقه شده است. پاکسازی یکی از مهم ترین پایگاه های سازمان تروریستی ی پ گ در سوریه در چارچوب عملیات شاخه زیتون باعث شده است تا موقعیت ترکیه در منبج تقویت شود.            

منبج در نخستین سال های انقلاب سوریه به تصرف ارتش آزاد سوریه درآمد. در سال 2014 توسط نیروهای داعش اشغال شد و در سال 2016، ائتلاف بین المللی تحت رهبری ایالات متحده و با همکاری نیروهای دموکراتیک سوریه که ستون فقرات اصلی ی پ گ به شمار می رود، عملیات آزادسازی منبج از داعش را آغاز کرد. در پی هشدارها و اعتراض های ترکیه نیز آمریکا وعده داد که پس از آزادسازی منبج از دست داعش، شبه نظامیان ی پ گ بار دیگر به شرق فرات عقب نشینی خواهند کرد و کنترل منطقه بدست عربهای محلی خواهد بود. اما به رغم اظهارات مقامات آمریكایی مبنی بر خروج نیروهای ی پ گ از منطقه، ی پ گ منبج را ترک نكرد. علاوه بر این، شورای نظامی منبج که توسط ایالات متحده تشکیل شد، در واقع نیرویی بود که بر وجود ی پ گ در منبج سرپوش می گذاشت. در حالی که شورای نظامی منبج در ظاهر مستقل به نظر می رسید، اما در واقع توسط جمیل مظلوم و اسماعیل دریک که به طور مستقیم توسط PKK بر سر کار آمده بودند، هدایت می شد. علاوه بر این، بسیاری از روزنامه نگارانی که مشغول تهیه گزارش از منطقه بودند، اعلام می کردند که پ ک ک / ی پ گ در حال تبلیغ ایدئولوژی خود در مدارس می باشد.

یکی از عوامل مهمی که باعث تقویت موقعیت ترکیه در منبج شد، نارضایتی مردم محلی از نحوه اداره و مدیریت  ی پ گ بود. چنانچه هزاران نفر با فرار از ظلم و ستم ی پ گ در منطقه منبج به مناطق آزاد شده در نتیجه عملیات سپر فرات پناه آورند. همچنین بسیاری از قبایل و ساکنان محلی در منطقه منبج، در اعتراض به سیاست ی پ گ مبنی بر وادار کردن جوانان به سربازی اجباری و اعمال شکنجه بر آنها دست به برپایی تظاهرات کردند. در ادامه همین اعتراضات نیز جنبش زیرزمینی القیام که اقدام به ترور رهبران و شبه نظامیان کرد منسوب به ی پ گ می کند، اولین فعالیتهای خود را از منبج آغاز کرد.

اظهارات مقامات ترکیه در پی عملیات شاخه زیتون در مورد منبج باعث شد تا ترافیک دیپلماسی فشرده ای بین مقامات آمریکا و مقامات ترکیه آغاز شود. پس از سفر رکس تیلرسون وزیر امور خارجه سابق آمریکا به ترکیه، با هدف حل اختلافات مربوط به منبج و پیدایش یک راه حل مشترک، کار گروه مشترکی تشکیل شد. هر چند پس از عزل رکس تیلرسون از سمت وزارت امور خارجه آمریکا در این پروسه اندکی وقفه ایجاد شد، اما پس از بر سر کار آمدن مایک پومپئو به عنوان وزیر امور خارجه آمریکا، این روند از جایی که مانده بود، به کار ادامه داد. ترکیه و آمریکا در نقشه راه تعیین شده بر سر یک راه حل سه مرحله ای توافق کردند. بر اساس این نقشه راه، ی پ گ منبج را ترک خواهد کرد، ترکیه و ایالات متحده بطور مشترک بر منطقه نظارت خواهند داشت و در نهایت اداره و کنترل منبج به دست نیروهای محلی منطقه خواهد بود.  

حصول توافق بین ترکیه و آمریکا بر سر منبج می تواند تنش بین دو کشور متفق ناتو را کاهش دهد. اما اگر شبه نظامیان  ی پ گ در چارچوب توافق حاصله بین ترکیه و آمریکا از منبج خارج نشوند، بحران جدیدی در روابط دو کشور بوجود خواهد آمد. همچنین باید مشخص شود که کدام سازمان ها و افراد فعالی در دو کشور با پ ک ک /  ی پ گ در ارتباط هستند. به عنوان مثال، در حالی که ایالات متحده شورای نظامی منبج را به عنوان نهادی کاملا مستقل اعلام کرد، اما واضح و روشن است که فعالیتهای این شورا به طور مستقیم از قندیل هدایت می شود.

یکی دیگر از چالش های پیش رو وجود ی پ گ در شرق فرات است. ترکیه بر این باور است که نقشه راه طراحی شده برای منبج باید به مدلی تبدیل شده و در کل مناطقی که تحت کنترل ی پ گ هستند، اعمال گردد. چرا که حضور سازمان تروریستی ی پ گ در شرق فرات، امنیت ملی ترکیه را تهدید می کند. اما احتمال دارد که ایالات متحده با اجرای نقشه راه منبج در شرق فرات مخالفت کند. بویژه در شرق سوریه که میدان های نفتی مهمی را در خود دارند و تحت کنترل ی پ گ هستند، ایالات متحده ممکن است با اجرای چنین سناریویی کاملا مخالفت نماید.

به طور خلاصه می توان گفت، حصول توافق بین مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه با مایک پمپئو همتای آمریکایی وی فرصتی عالی برای روابط دوجانبه را فراهم می کند، اما باید منتظر شد و دید که آیا نقشه راه تعریف شده در منبج به مرحله اجرا در خواهد آمد یا نه؟ اجرا و عدم اجرای این نقشه راه تعیین کننده روابط دو جانبه ترکیه و آمریکا در روزهای آتی خواهد بود.

نویسنده: جان آجون محقق و نویسنده بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی