نتایج عملیات شاخه زیتون باعث افزایش نگرانی های ایران و رژیم اسد می شود

نتایج احتمالی عملیات شاخه زیتون از بعد سیاسی

توازن قدرت جدید بوجود آمده در نتیجه عملیات شاخه زیتون در شمال سوریه، بر روند راه حل سیاسی در بحران سوریه تأثیر خواهد گذاشت.

عملیات شاخه زیتون که با هدف پاکسازی عفرین از نیروهای تروریستی YPG توسط ترکیه به پیش برده می شد، به پایان رسید. هر چند اولین ماه از این عملیات نسبتا دشوار سپری شد، اما با شکست مقاومت YPG در منطقه مرزی، بر سرعت عملیات افزوده شد و در مدت زمان کوتاهی محاصره عفرین با موفقیت به پایان رسید. در این روند، تروریستهای YPG با تخلیه مناطق روستایی و صحرایی به سوی مرکز عفرین عقب نشینی کردند. انتظار میرفت که YPG در حال آمادگی برای وارد شدن به یک جنگ شهری در مرکز عفرین باشد، اما برعکس، YPG در مرکز شهر نیز هیچ مقاومتی از خود نشان نداد و عفرین تقریبا بدون وقوع هر گونه درگیری شدید تحت کنترل نیروهای مسلح ترکیه و ارتش آزاد سوریه درآمد.

ابعاد نظامی عملیات شاخه زیتون بطور فراوان مورد ارزیابی قرار گرفت. اما حال این سوال مطرح است که کنترل عفرین توسط ترکیه بر روند بحران سوریه، مبارزه ترکیه با تروریست های YPG، تاثیرات احتمالی آن بر رقابت و یا همکاری ترکیه و ایالات متحده آمریکا در سوریه و نیز هم پیمانی YPG با گروههای ملی و بین المللی چه تاثیری خواهد داشت.

از بعد ترکیه مهمترین نتیجه عملیات شاخه زیتون، تاسیس و تحکیم بازدارندگی نظامی ترکیه می باشد. در مقایسه با عملیات سپر فرات، نیروهای مسلح ترکیه این بار در جغرافیای بسیار پیچیده و دشوار و با شمار زیادی از تروریست ها مجبور به مبارزه شدند و توانستند این عملیات را در زمانی بسیار کوتاه و با تلفات بسیار کمتری با موفقیت به پایان برسانند. بسیار روشن است که در نتیجه این عملیات، قدرت ترکیه که ظرفیت نظامی و اراده خود در جهت استفاده از این پتانسیل را به نمایش گذاشت، در مبارزه با YPG در منبج و نیز در شرق فرات کاملا تقویت شده است. مهمتر از همه، ایالات متحده آمریکا حال این سوال را از خود می پرسد که چگونه و تا کجا می تواند از YPG که تاب مقاومت در برابر نیروهای مسلح ترکیه را ندارد، محافظت نماید. این وضعیت جدید آمریکا را مجبور خواهد کرد تا برای متقاعد و راضی کردن ترکیه، در منبج برخی امتیازات را برای ترکیه قایل شود و یا سپر دفاعی را که برای حفاظت از YPG ایجاد کرده، تقویت نماید. احتمالا ایالات متحده آمریکا گزینه دوم را ترجیح خواهد داد، چرا که اگر نتواند از YPG در منبج که تحت حمایت نظامی سربازان آمریکایی است، محافظت کند، این سازمان را از دست خواهد داد. در صورت ایجاد سازش بین آمریکا و ترکیه  در منبج، YPG می تواند به سمت هم پیمانی با ایران و یا رژیم سوریه رود.

واکنش مردم عرب به YPG

عملیات شاخه زیتون، باعث شکنندگی همکاری بین YPG با اعراب در شرق منبج و فرات می شود. هم پیمانی های ایجاد شده بین YPG با عناصر عرب موجود در بنیه نیروهای دموکراتیک سوریه بر پایه منفعت و تضمین امنیت محلی قبایل عرب تاسیس شده است. چنانچه مشخص است YPG در مناطقی که اکثریت جمعیت آن عرب هستند، هیچگونه مشروعیتی ندارد. به طور خاص، منبج شهری است که از زمان آغاز بحران سوریه در زمینه مخالفت با رژیم اسد پیشگام است و اکثریت اعضای ارتش آزاد سوریه را نیز اهالی منبج تشکیل می دهند. بنابراين، نمایان شدن ضعف YPG در نتیجه عملیات شاخه زيتون، سبب تغییر افکار عمومی در منبچ می شود. در واقع بخشی از مردم منبج مدتی است که اقدام به ترتیب تظاهرات علیه YPG می کنند. حتی احتمال دارد این وقایع در دوره های آتی افزایش یابد. در واقع گروههایی که مترصد فرصتی برای اقدام علیه YPG هستند، منتظر هستند تا جدیت ترکیه در مورد منبج را ببینند و بر این اساس موقعیت خود را تعیین کنند. عملیات شاخه زیتون، قبل از هر چیز قدرت نظامی برتر ترکیه و اراده ترکیه در جهت استفاده از این قدرت نظامی را به اثبات رساند و نشان داد که YPG به هیچ وجه تاب مقاومت در برابر ترکیه را ندارد و حتی فشارهای بین المللی نیز نمی تواند مانعی برای ترکیه بوجود آورد.

به همان اندازه ای که شکست YPG در عفرین مهم است، نحوه این شکست نیز بسیار مهم می باشد. با یک سازمان تروریستی روبرو بودیم که به جز اولین مرحله عملیات شاخه زیتون، در سایر مراحل این عملیات هیچ مقاومتی از خود نشان نداد و به راحتی حتی از مرکز شهر نیز عقب نشینی کرد. این امر نشان می دهد که عناصر سوری موجود در بنیه YPG دیگر نمی خواهند قربانی اهداف پ ک ک در منطقه شوند. نتیجه طبیعی این امر نیز این است که در دوره آینده، راه پ.ک.ک و عناصر سوری موجود در بنیه آن از هم جدا خواهد شد. چنانچه در مورد نحوه اقدامات YPG در مرکز عفرین بین نیروهای  پ.ک.ک و عناصر محلی اختلاف جدی وجود داشت. در حالی که رهبران پ.ک.ک و نیروهایی که از قندیل اعزام شده و دستور می گرفتند تا لحظات آخر، خواستار مقاومت در عفرین بودند، جنگجوجویان محلی فرار را بر قرار ترجیح دادند از آن فرار کنند.

همکاری ترکیه و روسیه می تواند بیش از پیش تقویت شود

توازن قدرت جدید بوجود آمده در نتیجه عملیات شاخه زیتون در شمال سوریه بر روند راه حل سیاسی بحران سوریه نیز تأثیر خواهد گذاشت. در شمال همراه با نیروهای مسلح ترکیه مخالفان سوری نیز تبدیل به یک بازیگر قدرتمند می شوند. با پایان عملیات شاخه زیتون در ادلب، هفتمین نقطه کنترل و نظارت تاسیس شد. با تکمیل 12 نقطه کنترل و نظارت، کنترل مخالفان در منطقه ادلب  حداقل در میان مدت تضمین خواهد شد. بدین ترتیب منطقه تحت کنترل ارتش آزاد سوریه از جرابلس آغاز شده و تا جیش الشغور ادامه خواهد یافت. این منطقه که تحت حفاظت و حمایت ترکیه خواهد بود، رژیم را وادار خواهد کرد تا در میز تاسیس راه حل سیاسی، امتیاز بدهد.

پس از عفرین انتظار می رود که همکاری بین ترکیه و روسیه در سوریه افزایش یابد. در صورت عدم حصول توافق بین ترکیه و آمریکا بر سر منبج، ترکیه تدریجا اعمال فشار در این شهر را افزایش خواهد داد. در پی موفقیت عملیات عفرین، گامهای برداشته شده از سوی ترکیه در مبارزه با YPG می تواند حمایت بیشتری از روسیه دریافت کند. چرا که مناطق تحت کنترل YPG در عین حال همان مناطق تحت کنترل ایالات متحده هستند. روسیه همراه با رژیم اسد و ایران در شرق سوریه، در حال رقابت روزافزونی با آمریکا است. مقابله و مبارزه نیروهای طرفدار رژیم اسد در منطقه دیرالزور با نیروهای دموکرات سوریه با پاسخ خشونت آمیز آمریکا مواجه شده است. بنابراین افزایش فشار اعمالی از سوی ترکیه در منطقه منبج، از آنجایی که ایالات متحده آمریکا را نیز در تنگنا قرار خواهد داد، می تواند سبب خشنودی روسیه و ایران شود.

با شکست YPG در عفرین وابستگی نظامی این سازمان به روسیه از بین رفت و سازمان به طور کامل تحت حمایت ایالات متحده قرار گرفت. علاوه بر این، YPG روسیه را به دلیل چراغ سبز نشان دادن عملیات شاخه زیتون، از این امر مسئول می داند. بنابراین روابط YPG با روسیه در کوتاه زمان ممکن گسسته خواهد شد و این امر به احتمال زیاد سبب تقویت پایه و اساس همکاریهای ترکیه با روسیه و افزایش تنش بین ترکیه و آمریکا خواهد شد.

روسیه در مورد عفرین تا حد زیادی موضع حمایت از ترکیه را اتخاذ کرد. اما موضع دیگر متحدان روسیه نظیر ایران و رژیم اسد در این مورد متفاوت بود. حتی می توان گفت که ایران به دلیل موضع روسیه در قبال مساله عفرین از این کشور دلگیر است. حتی در حالی که عملیات شاخه زیتون ادامه داشت، طرفداران رژیم اسد و نیروهای شبه نظامی تحت حمایت ایران در حمایت از YPG وارد عفرین شدند. این گام به احتمال زیاد با تایید و اطلاع روسیه، اما با عدم حمایت این کشور اتفاق افتاد. عدم حمایت روسیه از ایران و نیروهای طرفدار رژیم اسد و بی طرف ماندن این کشور نیز سبب شد تا ترکیه با استفاده از برتری نظامی خود بتواند علاوه بر YPG عناصر شبه نظامی شیعه را نیز مورد هدف قرار دهد. بنابراین، حمله ایران نیز به هدف نرسید. دلیل این موضع روسیه، ادامه همکاری های این کشور با با ترکیه در زمینه هایی خارج از سوریه می باشد. همچنین احتمالا روسیه در مقابل قدرت فزاینده ایران در سوریه به نیروی متعادل کننده ترکیه احساس نیاز می کند. چرا که مشابه آنچه که در ادلب اتفاق افتاد در عفرین نیز در حال وقوع است. در حالی که نقاط کنترل و بازرسی تاسیس شده از سوی ارتش ترکیه با حملات شبه نظامیان ایران مواجه می گردد، روسیه از تاسیس آنها حمایت می کند.

موازنه های جدید قدرت در شمال سوریه

نتایج عملیات شاخه زیتون احتمالا باعث افزایش نگرانی های ایران و رژیم اسد خواهد شد. در حال حاضر ترکیه همراه با نیروهای ارتش آزاد سوریه از موقعیتی برخوردار شده است که می تواند بر مناطق تحت کنترل رژیم در حلب اعمال فشار بیشتری نماید. هرچند با ادامه روند آستانه احتمال بروز درگیری بین طرفین وجود ندارد، اما هیچکدام از طرفین به یکدیگر اعتماد ندارند. بویژه ایران ممکن است بر این باور باشد که شهرک های نوبول و زهرا که تحت کنترل نیروهای شبه نظامی شیعه وابسته به این کشور هستند در معرض خطر قرار دارند.

نگرش ایران و رژیم اسد نسبت به YPG / PKK، عامل تعیین کننده فعالیتهای این سازمان تروریستی در شرق فرات و منبج خواهد بود. با توجه به هم پیمانی های موجود، افزایش فشار ترکیه در شرق فرات و منبج باعث خشنودی این بازیگران خواهد شد. با این حال از دفع تهدید آمریکا از طریق ارتش آزاد سوریه که آن را به عنوان تهدیدی دیگر ارزیابی می کنند، ناخشنود هستند. ادامه هم پیمانی آمریکا و YPG در منبج و شرق فرات زمینه لازم برای همکاری ترکیه و ایران را فراهم می کند. اما احتمال دارد که ایران و رژیم سوریه به جای این گزینه ترجیح دهند که را به صف خود بکشند. احتمال این همکاری در عفرین به وضوح مشاهده شد. گرفتن عکس دسته جمعی توسط نیروهای YPG با شبه نظامیان شیعه که از سوی آمریکا به عنوان تهدید اصلی سوریه ارزیابی می شوند، باعث ایجاد برخی سوء ظن ها در آمریکا شده بود. آمریکا متوجه است که اگر نتواند از YPG در منبج محافظت و حمایت کند، احتمال دارد که محور توجه این سازمان به سوی ایران تغییر باید. اگر این سناریو تحقق یابد، این امر سبب نزدیکی آمریکا و ترکیه می شود. اما ترکیه در مورد تعیین چگونگی این هم پیمانی ها بسیار قاطع است. از نقطه نظر ترکیه هر کشور و یا گروهی که با YPG همراه شود، از سوی ترکیه به عنوان یک تهدید ارزیابی خواهد شد.

نویسنده: اویتون اورحان کارشناس سیاسی مرکز تحقیقات استراتژیک خاورمیانه