گزاری اداره اطلاعات انرژی آمریکا در مورد اهمیت استراتژیک ترکیه

ترکیه بدلیل موقعیت جغرافیایی خود بین منطقه خاورمیانه و خزر که از نظر منابع انرژی بسیار غنی هستند و کشورهای اروپایی که مصرف کنندگان اصلی انرژی هستند، به مثابه پلی بسیار محکم عمل می کند. ترکیه بین کشورهای تولید کننده که یک سوم از منابع نفت و گاز جهان را در اختیار دارند و مصرف کنندگان اصلی آن قرار گرفته و از این نقطه نظر از اهمیت استراتژیک و بسیار حساسی برخوردار است. در واقع با افزوده شدن بر اهمیت منابع انرژی و احساس نیاز روز افزون به آن، بر اهمیت ژئوپلتیک ترکیه نیز که بین منابع انرژی و بازارهای مصرف آن واقع شده، افزوده گردید و ترکیه از این نقطه نظر به امتیاز بزرگی دست یافت. تا جایی که امروزه ترکیه تبدیل به شبکه ای از خطوط داخلی و خارجی انتقال انرژی شده است. در این چارچوب نیز بیش از ۱۰ سال است که ترکیه در جهت تبدیل شدن به کشور ترانزیت با گامهای مطمئن به پیش می رود.

ترکیه با استفاده از خط لوله تبریز – آنکارا سالانه ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی از ایران و با استفاده از خط لوله باکو – تفلیس – ارضروم نیز سالانه ۶.۶ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی از آذربایجان وارد می کند. روسیه نیز که بزرگترین صادرکننده گاز طبیعی به ترکیه می باشد، با استفاده از خط لوله غرب سالانه ۱۴ میلیارد متر مکعب و با استفاده از خط لوله جریان آبی نیز سالانه ۱۶ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی وارد ترکیه می کند. در نظر است تا با پایان یافتن پروژه خط لوله گاز طبیعی ترانس آناتولی در سال ۲۰۱۸، میزان گاز طبیعی وارداتی از آذربایجان جهت مصرف داخلی و نیز انتقال آن از طریق ترکیه به کشورهای اروپایی به ۱۶ میلیارد متر مکعب افزایش یابد. همچنین طبق برنامه قرار است تا ظرفیت این خط لوله در سال ۲۰۲۳ به ۲۳ میلیارد متر مکعب و در سال ۲۰۲۶ نیز به ۳۱ میلیارد متر مکعب افزایش داده شود. همچنین با پایان پروژه جریان ترک نیز میزان گاز وارداتی از روسیه به ۶۳ میلیارد متر مکعب افزایش خواهد یافت و از این طریق هم نیازهای بازار داخلی برآورده خواهد شد و هم گاز طبیعی به بازارهای اروپا منتقل خواهد شد.

در این راستا اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده آمریکا نیز ضمن انتشار گزارشی با بیان اینکه روز بروز بر اهمیت استراتژیک ترکیه در انتقال نفت و گاز طبیعی وارداتی از روسیه، خاورمیانه و آسیای میانه به کشورهای اروپایی افزوده می شود، بر اهمیت استراتژیک تنگه های بسفر (استانبول) و داردانل (چاناک قلعه) نیز تاکید کرده و اعلام کرد که میزان نفت خام عبور کرده از این تنگه ها در سال ۲۰۱۳ بطور میانگین ۲.۹ میلیون بشکه در روز بوده است.
در این گزارش با جلب توجه بر این نکته که تنگه های ترکیه از نظر انتقال نفت از طریق دریایی ششمین تنگه های جهانی می باشند، اعلام شده است که ۵.۱ درصد از نفت خام انتقال یافته از طریق دریایی در سال ۲۰۱۳، از طریق تنگه های ترکیه منتقل شده است.

در این گزارش همچنین با یادآوری اینکه نفت خام کرکوک و اربیل در عراق شمالی از طریق لوله ها و تانکرها به بندر جیحان در ترکیه منتقل و از این بندر در بازارهای جهانی پخش می شود، آمده است: طی ماه می بطور میانگین روزانه ۵۵۰ هزار بشکه نفت خام از طریق این بندر وارد بازارهای جهانی شده است.
در ادامه این گزارش می خوانیم: بطور روزانه ۱.۲ میلیون بشکه نفت خام وارداتی از آذربایجان از طریق خط لوله باکو – تفلیس – جیحان به بندر جیحان منتقل می گردد و این بندر در انتقال نفت خام خاورمیانه، قفقاز و آسیای میانه به بازارهای جهانی از نقش حیاتی برخوردار است. ترکیه همچنین در زمینه تبدیل شدن به مرکز گاز طبیعی با گامهای مطمئن به پیش می رود و روز به روز بر اهمیت استراتژیک ترکیه در زمینه انتقال گاز طبیعی نیز افزوده می گردد.

بطور خلاصه نفت و گاز طبیعی از توانایی تغییر قوانین در این منطقه از جهان برخوردار است. در این چارچوب، ترکیه نیز در جهت افزایش امنیت انرژی خود و منطقه ای که در آن واقع شده، دیپلماسی بسیار فشرده ای را به پیش می برد. ترکیه از سالهای آغازین دهه ۲۰۰۰ با هدف تبدیل شدن به کشور ترانزیت در این زمینه پروژه های جهانی را از نزدیک پیگیری کرده و با توسعه سیاستهای چند جانبه خود و با هدف متصل ساختن شرق و غرب به یکدیگر بعنوان یک بازیگر بسیار مهم منطقه ای عمل می کند. 

با توجه به مدیریت موفق و بهره برداری پر بازده از خطوط لوله باکو – تفلیس – جیحان و کرکوک – جیحان و نیز میزان تانکرهای نفت عبور کننده از تنگه های ترکیه می بینیم که ترکیه تبدیل به کشوری بسیار مهم در زمینه ترانزیت انرژی شده است. 

از سوی دیگر نباید فراموش کرد که یک کشور ترانزیت می تواند از طرفی انرژی مورد نیاز خود را براحتی تامین کند و از طرف دیگر نیز باید روابط محکمی با کشورهای تولید کننده و مصرف کننده انرژی داشته باشد. در این راستا ترکیه با ایفای نقش کشور ترانزیت در انتقال نفت و گاز طبیعی وجهه ای مطمئن و قابل اعتماد از خود بوجود آورده است و در جهت توسعه این وجهه نیز سیاستهای متفاوتی را به پیش می برد. همچنین در جهت تبدیل شدن به کشور ترانزیت و مرکز گاز طبیعی در منطقه، با گامهای مطمئن به پیش می رود. 

نویسنده: دکتر حسین قراملکی عضو هیات علمی رشته اقتصاد دانشگاه کارابوک

مترجم: فریبا اوغوز