دلایل انجام عملیات شاه فرات در سوریه و بازتابهای جهانی آن

در روز ۲۲ ماه فوریه، نیروی زمینی ارتش ترکیه ضمن برخورداری از پشتیبانی نیروی هوایی، در عمق ۳۷ کیلومتری سوریه عملیات نظامی شاه فرات را با موفقیت کامل به انجام رساند.
این عملیات بدون هرگونه درگیری، مقاومت، تلفات و ضایعات به پایان رسید. در عملیات شاه فرات ضمن اینکه همه امانتهای مقدس و تاریخی و همچنین قبور مدفونین در آرامگاه سلیمان شاه به روستای مرزی "ائشمه" در خاک سوریه منتقل گردید، ۳۸ کوماندوی ترک محصور در پایگاه سایغی آرامگاه سلیمان شاه نیز به خاک ترکیه بازگردانده شدند. در این عملیات تنها یک عکاس ارتش ترکیه و آنهم بر اثر وقوع سانحه به شرف شهادت نائل گردید.
عملیات موفقیت آمیز شاه فرات از بازتابهای جهانی گسترده ای برخوردار بود و در صدر رسانه های گروهی جهان قرار گرفت. بسیاری از محافل خبری به تمجید از موفقیت این عملیات و کارایی ارتش ترکیه در انجام عملیاتهای برون مرزی پرداختند. این عملیات براساس توافقنامه سال ۱۹۲۱، در چارچوب موازین حقوق بین المللی و ضمن اطلاع رسانی قبلی به دولت سوریه صورت گرفت.

اما به رغم این دقیق بینی و تمهید اندیشی، واکنش شدید رژیم سوریه و حکومت ایران به عنوان حامی آن، چندان تعجب آور نبود. چراکه همگان می دانند ترکیه هم علیه حکومت اسد و هم در برابر حکومت ایران که حامی رژیم دمشق است، ایستاده است. غیر از حکومتهای تهران و دمشق نه اتحادیه اروپا، نه آمریکا و نه روسیهف هیچکدام از اقدام برون مرزی ترکیه انتقادی به عمل نیاوردند. این وضعیت خود نشان دهنده این حقیقت است که اقدام نظامی ترکیه در سوریه کاملا مطابق با قوانین حقوق بین الملل عمومی بوده است.

در حال حاضر سئوالی که به دنبال انجام عملیات شاه فرات طرح شده این است: از چه روی ترکیه در چنین مقطع زمانی ای مبادرت به انجام چنین عملیات نظامی مهمی کرده است؟!
اکنون توجه شما عزیزان را به ارزیابیهای پروفسور دکتر رمضان گوزن استاد علوم سیاسی و روابط بین المللی دانشگاه مارمارای ترکیه جلب می کنیم:

نخست باید بگوییم که انجام عملیات شاه فرات از سوی ترکیه، چندان هم غیر مترقبه نبود. چرا که ترکیه از مدتها پیش به دنبال افزایش خشونتها در سوریه، در رابطه با امنیت آرامگاه و پایگاه سایغی سلیمان شاه در نزدیکی حلب، ابراز نگرانی عمیق می نمود. 

در این میان به دنبال حضور شبه نظامیان داعش و دیگر گروههای مسلح در اطراف شهر حلب، ترکیه در امر تجدید نیروها و پشتیبانی از نیروهای مستقر در پایگاه سایغی با سختیهای متعددی روبرو شده بود. به همین ترتیب از یک سال پیش موضوع انجام عملیات نظامی در رابطه با آرامگاه سلیمان شاه به دفعات در دستور کار شورای وزیران قرار گرفته بود.

در چنین شرایطی ترکیه در قبال آرامگاه و پایگاه سایغی سلیمان شاه سه گزینه داشت: نخست اینکه برای دفاع از این مکان می توانست اقدام به گسیل نیرو کند و ضمن تشکیل حلقه دفاعی به مدافعه از ان برخیزد، دوم اینکه با شبه نظامیان موجود در منطقه همکاری کند و خطرات موجود را از میان بردارد و دست آخر اینکه عملیاتی نظیر عملیات شاه فرات را به انجام برساند. ترکیه پس از بررسی هر سه گزینه، گزینه سوم را که از ریسک پذیری کمتری برخوردار بود انتخاب نمود.
اگر ترکیه گزینه نخست را بر می گزید و به منطقه سرباز اعزام می کرد خواسته و یا ناخواسته خود بخشی از جنگ داخلی سوریه می شد. از سوی دیگر آنکارا با عدم انتخاب گزینه دوم یعنی همکاری با گروهی چون داعش نشان داد که هیچ گروه مسلح در حال جنگ در سوریه، به عنوان یک شاخه شبه نظامی تحت ارتش ترکیه در سوریه محسوب نمی شود. به همین دلیل ترکیه ضمن برخورداری از نگاهی استراتژیک گزینه سوم را برگزید.

این انتخاب نشان داد که آنکارا نه تنها قصد ندارد بخشی از جنگ داخلی سوریه شود بلکه این کشور همیشه درصدد حل و فصل مسئله سوریه، از طریق توسل به راههای مسالمت آمیز و یا غیر خشونت طلبانه می باشد.
بعبارتی دیگر هدف اصلی عملیات شاه فرات، ممانعت از بروز هرگونه حمله علیه آرامگاه سلیمان شاه و در حقیقت علیه ترکیه بود. در این راستا ۴ موضوع از سوی حکومت آنکارا، مورد بررسی قرار گرفت.
اول اینکه امضای توافقنامه آموزش و تجهیز مخالفین سوری میان ترکیه و آمریکا در تاریخ ۱۹ فوریه، سبب افزایش احتمال حمله داعش به آرامگاه شده بود.
دوم اینکه هم در حلب و هم در شمال این شهر، معادلات نظامی در حال تغییر هستند و شدت نبردهای میان داعش، ارتش اسد و دیگر مخالفین رژیم سوریه روز به روز در حال افزایش است. در چنین وضعیتی، هم آرامگاه سلیمان شاه و هم پایگاه سایغی که از تدابیر امنیتی قوی ای برخوردار نبود، می توانست با خطرات جدی روبرو گردد.
سوم اینکه اگر سربازان ترکیه با حملاتی شبیه آنچه که داعش در خصوص زنده سوزاندن خلبان اردنی انجام داد روبرو می شدند این اتفاقات نتایج فاجعه باری می توانست به همراه داشته باشد. توجه به این امر لازم است که ترکیه در ماههای اینده وارد انتخابات سراسری می شود و وقوع هر نوع حمله ای همزمان با آن می تواند تاثیرات عمیقی در صحنه سیاست ترکیه به همراه اورد. به همین دلیل ترکیه همان کاری را که برای آزادی ۴۹ تن از کادر دیپلماتیک خود در موصل انجام داده بود در رابطه با کوماندوهای ترک مستقر در آرامگاه و پایگاه سایغی سلمیان شاه نیز انجام داد.
چهارم اینکه جنگ داخلی سوریه در پس ۴ سال جنگ ویرانگر و خونین، تبدیل به یک باتلاق مهلک شده است. بگونه ایکه اهداف مورد نظر ترکیه، آمریکا و دیگر کشورهای عضو ائتلاف در رابطه با سوریه تحقق نیافته است. این امر سبب شده تا این کشورها در مقطعی باشند که ضرورت تجدید نظر در قبال طرحهایشان را احساس کنند. در واقع انجام عملیات شاه فرات سرنخی در قبال سیاستهای در حال تغییر ترکیه در قبال سوریه است.
اگر به تواق نامه تعلیم و تجهیز بنگریم متوجه می شوم که هدف اصلی این توافقنامه همانند اهداف دولت آمریکا و دیگر نقش آفرینان سوریه متوجه مهار شبه نظامیان داعش است. البته بی تردید ترکیه از استراتژی خود در قبال تغییر اسد دست نکشیده و چنین احتمالی نیز موجود نیست. دسترسی به این هدف نیازمند افزایش همکاریهای بین المللی و تقویت نقش بازیگران در عرصه جهانی است .
در واقع ترکیه نه تنها سرگرم همکاری با امریکا و دیگر کشورهای عضو ائتلاف علیه داعش است بلکه با گروههای مخالف داعش در داخل سوریه و عراق نیز علیه این گروه تروریستی ارتباط دارد. به همین دلیل ترکیه در حال آموزش دادن به نیروهای پیشمرگ کرد در شمال عراق علیه داعش است.

ترکیه همین رویکرد را در قبال نبردهای عین العرب یا کوبانی نیز در پیش گرفت و ابتدا به صورتی محدود و سپس به گونه ای گسترده در ازادسازی این شهر از دست داعش وارد عمل شد.
این در حالی است که اجرای عملیات شاه فرات از طریق کوبانی نیز موید وجود یک دید عمیق در حکومت آنکارا نسبت به تحولات آینده و حتی روند حل و فصل مسئله تروریزم در ترکیه بوده است. 

ترجمه: فرزاد صمدلی