ابردزدی یا فراری دادن ابرها و لیتیوم دریاچه اورمیه، کدام‌یک صحت دارد؟
چرا با وجود کمبود شدید بارش برف و باران در ایران، به فاصله یک مرز، ترکیه با بارش شدید برف مواجه است
در چند سال اخیر کشور ایران با خشکسالی مواجه شده است. بارش برف و باران در ایران به طرز عجیبی کاهش یافته است. اما اخیرا یک ویدیو از بارش شدید برف در ترکیه باعث تعجب مردم شده است. انتشار تصاویر و ویدئو‌هایی از خشکسالی در ایران و آب و هوای برفی ترکیه، توجه زیادی را برانگیخته و برای همه مردم این پرسش ایجاد شده است که چرا با وجود کمبود شدید بارش برف و باران در ایران، به فاصله یک مرز، ترکیه با بارش شدید برف مواجه است. کاربران فضای مجازی می‌پرسند؟ آیا ابرها پاسپورت ورود به ایران را ندارند؟
این تصاویر در شرایطی منتشر شده که ایران در سال جاری وارد چهارمین سال خشکسالی و کم‌بارشی شده است و بر اساس داده‌های هواشناسی، از ابتدای سال آبی جاری تنها 36 میلیمتر بارندگی دریافت کرده است که با توجه به بارش‌های 2/36 میلیمتری بلندمدت 2/42 درصد کاهش بارندگی دارد.
یکی از فرضیه‌ها درباره خشکسالی در ایران در شبکه‌ها اجتماعی به پروژه «هارپ» نسبت داده می‌شود. هارپ پروژه‌ای علمی است و از طریق آن دانشمندان با ایجاد تغییراتی در یونوسفر که دورترین و ناشناخته‌ترین بخش جو زمین است امکان مطالعه در مورد آن را پیدا کرده و آن را به صورت یک آزمایشگاه طبیعی درمی‌آورند. هارپ این کار را با امواج رادیویی فرکانس بالا که توسط رادار‌های خود منتشر می‌کند انجام می‌دهد. با این وجود عده‌ای این تئوری توطئه را باور دارند که می‌توان از طریق هارپ در بارندگی کشورها اختلال و تغییراتی ایجاد کرد.
سحر تاج‌بخش، رییس سازمان هواشناسی ایران در این باره می‌گوید: «ابرها تابع سیستم‌های جوی هستند، سامانه ابر‌هایی که از مدیترانه نشات می‌گیرند روی ترکیه، عراق و ایران می‌آید. یکسری ابر هستند که در سامانه بالاتر شکل می‌گیرند و اصلاً روی ایران نمی‌آیند، هر قدر هم که با ترکیه هم مرز باشیم، ولی هر تغییر آب هوایی که روی ترکیه باشد نمی‌تواند روی ایران بنشیند. ترکیه دو دریا در شمال و جنوب دارد و میزان بارندگیش در سال 500 میلیمتر است در حالی که میزان بارندگی در ایران حدود 200 میلیمتر است.»
محمد درویش پژوهشگر و فعال محیط زیست نیز در گفتگو با فرارو در رابطه با تفاوت بارش در ترکیه و ایران گفته است: «امسال در کوهستان‌های آلپ (درست مثل سال گذشته)، برف به حدی کم بود که مسابقات جهانی اسکی با برف مصنوعی برگزار می‌شود. در کانادا نیز، شاهد این موضوع هستیم که در کریسمس بعد از نیم قرن، برای اولین بار، مردم هیچ برفی را ندیده اند. تمامی این شواهد نشان دهنده خطر «جهان گرمایی» و «تغییر اقلیم» است. تصاویر و ویدئو‌هایی که از مرز ترکیه و ایران گرفته و پربازدید می‌شوند، نیز چندان عجیب نیستند. مرز ترکیه در جوار کوهستان مرتفع آرارات قرار گرفته است و اگر شما اطراف سبلان ایران نیز تردد کنید، برف‌ها را خواهید دید. ما خطای چشمی هم می‌کنیم. مثلا می‌گوییم چرا کوه‌هایی که نزدیک ما است برف ندارند و کوه‌هایی که از ما دورتر هستند، برف دارند. اما توجه نداریم که، کوه‌هایی که دورتر هستند، ارتفاع بالاتری دارند.»
مجتبی ذوالجودی؛ معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست ایران نیز در این رابطه می‌گوید: «علت اصلی به موقعیت جغرافیایی کشور ما برمی‌گردد؛ ایران در منطقه خشک و نیمه‌خشک جهان قرار دارد و اگر میانگین بلندمدت بارندگی را نگاه کنید، می‌بینید که جزو کشور‌هایی هستیم که بارندگی کمی دارند و حتی نسبت به کشور‌های همسایه‌مان نیز بارندگی کمی داریم.»
افزون بر مسئله تفاوت‌ها میان وضعیت بارش و مشاهده برف در ایران و ترکیه، یکی دیگر از موضوعاتی که مورد توجه قرار گرفته است، محو شدن ابر‌های باران‌زا از آسمان دریاچه اورمیه است. این امر نیز مساله ساز شده و این سوال را به اذهان می‌آورد که آیا مساله ابردزدی یا فراری دادن ابرها از آیمان ایران صحت دارد؟ حتی برخی کاربران فضای مجازی کار را پیش برده و مدعی شده اند که مقامات ایرانی برای برداشت لیتیوم از دریاچه اورمیه تعمدا ابرها را پراکنده می‌کنند، چرا که برای برداشت لیتیوم فضا نباید مرطوب باشد! برخی دیگر نیز ترکیه را متهم به ابردزدی کرده‌اند که به نظر برخی کارشناسان برخی از مقامات ایران برای سلب مسئولیت از ورشکستگی آبی به این تئوری توطئه دامن می‌زنند.
در رابطه با ادعای اول اظهارات ضد و نقیضی از مقامات ایرانی به گوش می‌رسد. در حالی‌که علیرضا شهیدی، رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی ایران در گفت‌وگو با «ایلنا» تایید کرده است که «دریاچه ارومیه حاوی لیتیوم هست»، سعید شهند، مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی در گفت‌وگو با «ایرنا» مدعی شده است که «موضوع وجود لیتیوم در دریاچه ارومیه به طور کل مطرح نیست».
شهند با تاکید بر اینکه که «نمک خشک» تنها ماده معدنی است که از بستر دریاچه ارومیه برداشت می‌شود، گفته است: «در ماه سپتامبر سال گذشته، سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان غربی در نامه‌ای به صراحت اعلام کرد که تاکنون هیچ گزارش مستندی در خصوص وجود لیتیوم در دریاچه ارومیه ارائه نشده است. »
این در حالی است که مختار خانی، رییس اداره حفاظت محیط زیست ارومیه نیز تصریح کرده بود که اخیرا یک شرکت چینی از طرف سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) آمده و درخواست دریافت مجوز برای برداشت شورابه‌های پارک ملی دریاچه ارومیه را داشت، اما اداره حفاظت محیط زیست اجازه برداشت شورابه را از این منطقه به چینی‌ها نداد.
اما علی سلاجقه، رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست در این باره می‌گوید: «مرجع ملی تغییر اقلیمی کشور و پژوهشکده محیط زیست کشور را مکلف کردیم تا در یک بازه زمانی دو هفته با نشستی که با همه دستگاه‌های مسئول برقرار می‌کنند، مسئله مربوط به تغییرات اقلیمی و وقایعی که در حال اتفاق افتادن است را بررسی کرده و پاسخ دهند. سلاجقه افزود: اینکه جبهه هوایی وارد و بالای دریاچه ارومیه محو شود، باید حتما از لحاظ علمی بررسی شود که آیا واقعا گاز متانی که در آنجا تولید می‌شود یا افزایش درجه حرارتی که در ارتفاعات جو صورت می‌گیرد، عامل این اتفاق است یا خیر؟ بنابراین باید کار علمی و تحقیقاتی در این خصوص صورت بگیرد.»
محمد درویش پژوهشگر و فعال محیط زیست نیز در این باره می‌گوید: یک دلیل که باعث شده است میزان «ابرناکی» در بالادست دریاچه ارومیه کم باشد این است که ما پهنه بزرگی از دریاچه ارومیه را از دست داده ایم، پهنه‌ای بسیار مهم که تا پیش از این، ظرفیت گرمایی بسیار خوبی ایجاد می‌کرد، ابرناکی و بخار آب ایجاد می‌کرد و اکنون تبدیل به یکی از کانون‌های تولید حرارت شده است و وقتی ابرها به سمت دریاچه ارومیه که هم اکنون لخت است می‌روند، دقیقا همان اتفاقی رخ می‌دهد که در کویر لوت رخ می‌دهد و ابرها پراکنده می‌شوند. همه این اتفاقات ناشی از این است که ما دریاچه ارومیه را خشک کرده ایم.
این فعال محیط زیست می‌گوید: «این که تصورکنیم مهندسی اقلیمی در کار است، ابر‌های ما دزدیده می‌شود و دشمن نمی‌گذارد بارندگی اتفاق بیفتد، باورنکردنی است. اگر اسرائیل و آمریکا می‌توانستند مهندسی اقلیمی انجام دهند، فکری به حال وضعیت کشور‌های خود می‌کردند. در حال حاضر، اسرائیل با خشکسالی گسترده رو به رو شده است و حتی یکی از دریاچه‌های مقدس اسرائیل خشک شد و مجبور شدند با استفاده از تکنیک «آب شیرین کن»، آب را از دریای مدیترانه وارد این دریاچه کنند تا دریاچه خود را احیا کنند. در ایالات متحده نیز بخش‌های بزرگی از آریزونا و کالیفرنیا درگیر خشک سالی شده است و فرونشست‌های وسیع و آتش سوزی‌های مهیبی را در این مناطق و حتی کانادا می‌بینیم؛ بنابراین اگر این کشورها، توان «مهندسی اقلیم» را داشتند، برای خود، کاری می‌کردند. در کشور چین نیز، صد‌ها دریاچه خشک شده است. حتی در روسیه، بخش‌های بزرگی از سیبری، درگیر آتش سوزی است. اگر روس‌ها توانایی مهندسی اقلیمی و کنترل باد‌ها را داشتند، ابتدا کشور خود را اصلاح می‌کردند. ما نباید به توهمات دامن بزنیم. در یک دوره زمانی، پروژه‌ای به نام «پروژه هارب» اجرا شد و آن پروژه هم شکست خود و ایالات متحده و ناسا، تعطیلی رسمی آن پروژه را اعلام کردند.»
کاوه مدنی، رئیس موسسه آب، محیط زیست و بهداشت دانشگاه سازمان ملل متحد و معاون سابق سازمان حفاظت محیط زیست ایران نیز در این باره تصریح می‌کند: «نظریه ابردزدی انحرافی است و نباید به دنبال عامل خشکی دریاچه ارومیه و دشمن اصلی آب و محیط زیست ایران در خارج از مرزهای کشور بود.»
مدنی همچنین دو روز پیش نیز طی مطلبی در اینستاگرام، به ادعای «ابر دزدی» در مرز ترکیه با ایران واکنش نشان داد و ویدیویی منتشر کرد که به گفته او نشان می‌دهد ادعای «ابر دزدی» غلط است.
وی گفت: «اخیرا تصاویری در شبکه‌های مجازی دست به دست می‌شود با این توضیح که ابرها پس از عبور از ترکیه از ورود به ایران منصرف می‌شوند.» به گفته او، همراه با این تصاویر «گلچین شده و ناقص» ادعا می‌شود که ترکیه از ایران «ابردزدی» می‌کند و با «دستکاری» آب و هوا مانع بارش در ایران می‌شود.
مدنی برای رد این ادعا که به گفته او حتی برخی از مقامات ایران برای «سلب مسئولیت» از «ورشکستگی آبی» در این کشور مطرح کرده‌اند تصاویر ویدیویی را منتشر کرد که «به وضوح نشان می‌دهند که ابرها وارد آسمان ایران می‌شوند و بر اساس جهت وزش باد به مسیر خود ادامه می‌دهند.»
